Στις 15 Νοεμβρίου αρχίζει το σαρανταήμερο, η χριστουγεννιάτικη νηστεία. Η νηστεία αυτή ανήκει στις ελαφρές νηστείες του εκκλησιαστικού έτους, εφόσον επιτρέπεται να τρώμε λαδερά φαγητά και ψάρι (όχι βέβαια Τετάρτες και Παρασκευές) μέχρι και τις 17 Δεκεμβρίου, γίνεται δηλαδή κατάλυσις ιχθύος, όπως σημειώνουν τα βιβλία της Εκκλησίας. Δεν τρώμε κατά τη νηστεία αυτή κρέας, γάλα, τυρί και αυγά.
Στις 14 Νοεμβρίου, εορτή του αγίου Φιλίππου και παραμονή της νηστείας (αποκριά), αν τύχει Τετάρτη η Παρασκευή, τρώμε μόνο ψάρι και όχι κρέας. Κατά την πρώτη εβδομάδα της νηστείας (15-21 Νοεμβρίου), κατά παράδοση άγραφη του Ορθοδόξου λαού, νηστεύουμε και από ψάρι, επειδή παλαιόθεν οι Χριστιανοί είχαν την ευλαβή συνήθεια να κοινωνούν στην πλειονότητά τους κατά τη μεγάλη εορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου (της Παναγίας της Πολυσπορίτισσας, όπως την ξέρει ο λαός μας).
Ο κανόνας της νηστείας δεν είναι βέβαια ο ίδιος για όλους. Η διδασκαλία της Εκκλησίας διέπεται πάντα από φιλάνθρωπα κριτήρια. Οι άγιοι διδάσκουν να νηστεύει ο καθένας ανάλογα με τις δικές του δυνατότητες, την ηλικία δηλαδή, την κατάσταση της υγείας του, την όλη του ψυχοσωματική αντοχή και ιδιοσυγκρασία. Ο καθένας πρέπει να συμβουλεύεται απαραιτήτως τον πνευματικό του και να έχει τη σύμφωνη γνώμη και ευλογία του για τον κανόνα της νηστείας που θα κάνει.
Η πνευματική προετοιμασία για τη μεγάλη εορτή των Χριστουγέννων δεν εξαντλείται φυσικά στη λιγοστή νηστεία. Ο Χριστιανός αγωνίζεται να απέχει συνολικά από κάθε πάθος, κάθε κακία. Ταυτόχρονα φροντίζει να εξομολογείται τακτικά, γιατί μόνο έτσι λαμβάνει «άφεσιν αμαρτιών» και ελαφρύνει την ψυχή του. Το ρηχό επιχείρημα «δεν έχω κάνει τίποτα», ας το αφήσουμε για πωρωμένους εγωιστές και ανεγκέφαλους που θεωρούν ότι τα ξέρουν όλα. Εμείς ας ακούσουμε τον λόγο του Θεού, που λέει ότι και μία μέρα να είναι η επίγεια ζωή του ανθρώπου, θα αμαρτήσει (Ιώβ, 14, 4-5). Και ότι από τη μικρή ακόμα ηλικία η σκέψη του ανθρώπου ρέπει προς τα πονηρά (Γεν. 8, 21). Αμαρτία δεν είναι μόνο ο φόνος και η κλεψιά, αλλά κάθε βλέμμα, κάθε σκέψη, κάθε λόγος που εκκλίνει από το φρόνημα του Θεού (Ματθ. 5, 28).
Κατά τη διάρκεια του σαρανταημέρου (από 15 Νοεμβρίου μέχρι 24 Δεκεμβρίου) γίνεται καθημερινά Θεία Λειτουργία, το λεγόμενο σαρανταλείτουργο. Πολλοί νομίζουν ότι αυτό γίνεται αποκλειστικά για τους νεκρούς, τους κεκοιμημένους. Η Θεία Λειτουργία όμως (όπως δείχνουν οι πολλές της δεήσεις και κυρίως η ακολουθία της Προσκομιδής, δηλαδή η προετοιμασία των Τιμίων Δώρων όπου μνημονεύονται και τα ονόματα) προσφέρεται για όλο τον κόσμο, «υπέρ του σύμπαντος κόσμου», ζώντων και τεθνεώτων. Ουδέποτε τελείται Θεία Λειτουργία, χωρίς να μνημονευθούν και οι ζώντες και να εξαχθούν μερίδες και γι’ αυτούς. Γι’ αυτό μπορούμε να βάλουμε και τα ονόματα των ζώντων στο σαρανταλείτουργο, παρά τη σχεδόν εδραιωμένη αντίληψη ότι αυτό γίνεται κυρίως υπέρ των κεκοιμημένων.
Άσχετα προς αυτό, η αξία της Θείας Λειτουργίας είναι τεράστια για όλους. Οι ψυχές των κεκοιμημένων ιδιαίτερα βοηθούνται τα μέγιστα από την τέλεσή της. Άλλωστε οι προσευχές (ατομικές και εκκλησιαστικές-τρισάγια, μνημόσυνα και κυρίως η Θεία Λειτουργία) μαζί με τις ελεημοσύνες, είναι τα μοναδικά, αλλά και σπουδαιότατα πράγματα που μπορούμε να κάνουμε για τους κεκοιμημένους μας. Είναι οι «αποσκευές» τους που φροντίζουμε οπωσδήποτε να τις στείλουμε ξοπίσω τους, αφότου εκείνοι έχουν φύγει. Αλλιώς θα μας κατηγορήσουν κατά τη Δευτέρα Παρουσία πως τους αμελήσαμε (αγ. Ιω. ο Χρυσόστομος).
Το σαρανταλείτουργο, όπως και κάθε άλλη ιεροπραξία, τελείται δωρεάν. Δεν χρειάζεται να προσφέρετε χρήματα. Χρειάζεται όμως οπωσδήποτε η προσωπική συμμετοχή σας σ’ αυτό. Η Θεία Λειτουργία δεν γίνεται με τον παπά μονάχα. Είναι έργο του λαού (λείτος [=λαός] + έργο), δηλαδή όλων μας. Δεν αρκεί να «διαβάζει» μόνος ο παπάς τα «γράμματα» και το χαρτάκι με τα ονόματα για να λυθούν μαγικά τα προβλήματά μας. Χρειάζεται
α) και να είμαστε παρόντες στην κοινή προσευχή, αλλά
β) και να προσπαθούμε να διορθώνουμε τη ζωή μας κατά το θέλημα του Θεού. Χωρίς τον αγώνα αυτόν μάταια πασχίζουμε. Δεν αγοράζονται όλα με τα λεφτά. Δεν χτίζουν σχέση με τον Θεό. Χωρίς αλλαγή ζωής (μετάνοια), δεν έχουν πέραση πουθενά. Και ευτυχώς δηλαδή, γιατί αλλιώς, ο Παράδεισος θα ’ταν μόνο για τους πλούσιους (που θα μπορούσαν να τον αγοράσουν με λεφτά).
Η Θεία Λειτουργία λοιπόν δεν ενεργεί ποτέ με τρόπο μαγικό. Αντιθέτως! Εκκλησιαζόμαστε όλοι απολύτως συνειδητά και συμπροσευχόμαστε με τον ιερέα σαν μια οικογένεια, σαν μέλη του ενός Σώματος του Χριστού. Φροντίζουμε όλοι για όλους, όχι μόνο για τους δικούς μας. Και όπου εμείς είμαστε ενωμένοι και αγαπημένοι, χωρίς καμμιά έχθρα μεταξύ μας, εκεί παρευρίσκεται αοράτως και ο Θεός μας, πλημμυρίζοντάς μας με την ευλογία και τη Χάρη του.
ΚΑΛΟ ΣΑΡΑΝΤΑΗΜΕΡΟ – ΚΑΛΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ!
Σαρανταήμερο 2014
Α ν τ ι υ λ η
Ι. Ναός Αγ. Βασιλείου, 481 00 Πρέβεζα
Τηλ. 26820-25861/23075/697-280.9268
e-mail: antiyli.gr@gmail.com
ΤΟ ΣΑΡΑΝΤΑΛΕΙΤΟΥΡΓΟ (γ)
Η μεγαλύτερη ευεργεσία για τον άνθρωπο και τον κόσμο ολόκληρο, είναι η προσφορά υπέρ των κεκοιμημένων της Θείας Λειτουργίας. Μια προσφορά που δεν μετριέται στη ζυγαριά της ανθρώπινης λογικής. Που δεν τη βλέπουν τα μάτια ολονών, μια και δεν έχουμε όλοι μάτια που να βλέπουν. Πολλοί από μας ανήκουμε σ’ αυτούς που έχουν κλείσει τα μάτια τους, «ίνα βλέποντες βλέπωσι και μη ίδωσι» (Μαρκ. 4, 12). Υπάρχουν και πράγματα που δεν ζυγίζονται με τα δικά μας δεδομένα. Γι’ αυτό και τα μάτια μας καλό είναι να εξασκηθούν στο να βλέπουν «τα μη βλεπόμενα. Τα γαρ βλεπόμενα πρόσκαιρα, τα δε μη βλεπόμενα αιώνια» (Β Κορ. 4, 18). Και η αξία της Θείας Λειτουργίας ανήκει στα μη βλεπόμενα, που έχουν όμως κέρδος αιώνιο. Θα λέγαμε κιόλας πως είναι το πιο σπουδαίο από τα μη βλεπόμενα.
Και αυτό, γιατί μέσω της Θείας Λειτουργίας ο Θεός μας χορηγεί την αληθινή τροφή για να ζήσουμε αιώνια. Τη Σάρκα και το Αίμα του Χριστού, τα οποία είναι «βρώσις και πόσις αληθώς» (Ιω. 6, 55). Τη μόνη τροφή που εξασφαλίζει για πάντα τη ζωή, τη στιγμή που κάθε άλλη τροφή είναι απλώς μια μικρή αναβολή στην επέλευση του θανάτου (βλ. και το παραπλήσιο άρθρο μας «Το σαρανταλείτουργο [β]»). Γι’ αυτό και έργο της Εκκλησίας είναι πρωτίστως το να τελεί τη Θεία Λειτουργία. Είναι εδώ γι’ αυτόν τον σκοπό. Τρέφει, συντηρεί και σώζει τον κόσμο τελώντας τη Θεία Λειτουργία. Του παρέχει την αθάνατη τροφή και το αθάνατο νερό για να ζήσει. Τη μόνη αληθινή τροφή που μας άφησε πίσω του ο Χριστός, για να πορευθούμε και μεις «εν τη ισχύι της βρώσεως εκείνης» (Γ Βασ. 19, 8) μέχρι τη Βασιλεία του.
Η στέρηση της τροφής αυτής δεν αναπληρώνεται. Δεν υπάρχει υποκατάστατο. Οι άγιοι τονίζουν ομόφωνα τη μοναδική αυτή αξία της Θείας Λειτουργίας. Και για τους ζώντες και για τους κεκοιμημένους. Ιδιαίτερα αυτοί οι δεύτεροι τη χρειάζονται πολύ περισσότερο από τους πρώτους. Και την περιμένουν σαν δώρο από εμάς, αφού αυτοί δεν μπορούν πλέον να βοηθήσουν τον εαυτό τους. Και η Εκκλησία με κάθε ευκαιρία παρέχει τη δυνατότητα αυτή. Σκορπίζει άφθονα τη μοναδική αυτή τροφή που έχουμε ανάγκη για να ζήσουμε. Το σαρανταλείτουργο είναι μια τέτοια θαυμάσια ευκαιρία, για μας πρώτα και για τους προσφιλείς κεκοιμημένους μας κατόπιν.
Για τον Θεό βέβαια δεν υπάρχουν νεκροί. Δεν είναι Θεός «νεκρών, αλλά ζώντων. Πάντες γαρ εν αυτώ ζώσιν» (Λουκ. 20, 38). Όμως, αυτούς που έφυγαν από την επίγεια ζωή, μόνο εμείς μπορούμε να τους βοηθήσουμε. Και η καλύτερη βοήθεια είναι να προσφέρουμε για χάρη τους τη Θεία Λειτουργία. Και η καλύτερη ευκαιρία γι’ αυτό είναι το σαρανταλείτουργο. Δεν απομένει παρά να το εκμεταλλευθούμε κατάλληλα. Πως γίνεται αυτό; Συνήθως δίνουμε ένα χαρτάκι με τα ονόματα των δικών μας, ζώντων και κεκοιμημένων, να τα μνημονεύει ο παπάς. Και τελειώνει εκεί η υποχρέωσή μας. Μα αυτό είναι το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε. Σαν να μας χαρίζουν χιλιάρικο και μεις μίζερα να παίρνουμε μόνο ένα δεκάρικο. Τι επιπλέον χρειάζεται;
Η ενεργός συμμετοχή μας. Δεν λειτουργεί μόνος του ο ιερέας. Χρειάζεται και εμάς να συμπροσευχόμαστε μαζί του. Και αφού το σαρανταλείτουργο γίνεται (συνήθως) στην περίοδο της (χριστουγεννιάτικης) νηστείας, μπορούμε να νηστεύουμε και (προετοιμασμένοι κατάλληλα με μετάνοια και εξομολόγηση) να κοινωνούμε συχνά. «Εις άφεσιν αμαρτιών και εις ζωήν αιώνιον». Η δική μας προσφορά, η μικρή θυσία για τη νηστεία, η μετάνοιά μας και η μετάληψή μας, μπορούν να γίνονται και υπέρ των κεκοιμημένων μας. Για την άφεση των δικών τους αμαρτιών, για τη δική τους ανάπαυση και αιώνια ζωή. Είναι και αυτοί παρόντες στη Θεία Λειτουργία, όπου μνημονεύονται τα ονόματά τους.
Πάνω στο άγιο Δισκάριο συνωθούνται ζώντες και κεκοιμημένοι, η Εκκλησία ολόκληρη, επίγεια και επουράνια, γύρω από τον Αμνό του Θεού που σφαγιάζεται και προσφέρεται «εις βρώσιν τοις πιστοίς». Γύρω από την αγαπημένη μας μητέρα, την Παναγία. Γύρω από τους άγρυπνους φύλακές μας, τους αγγέλους. Γύρω από τους φίλους του Θεού, τους αδελφούς μας που έγιναν ευάρεστοι ενώπιόν του και έχουν πια το δικαίωμα ως άγιοι να πρεσβεύουν υπέρ ημών. Η πρωτοφανής αυτή σύναξη του σύμπαντος κόσμου γίνεται, μέσα στο άγιο Ποτήριο, ένα με το Σώμα και το Αίμα του Χριστού και εν συνεχεία με εμάς που μεταλαμβάνουμε αυτή τη Θεία Κοινωνία. «Ίνα ώσιν εν» οι πάντες και τα πάντα (Ιω. 17, 11).
Είναι νοητό λοιπόν να απουσιάζουμε από τη μεγαλειώδη τράπεζα του Θεού; Ή να στερούμε στους αγαπημένους μας μια τέτοια βοήθεια; Η προσευχή μας και η συμμετοχή μας στη Θεία Κοινωνία σώζει και τους κεκοιμημένους μας. Ας το δούμε καλύτερα αυτό μέσα από ένα παράδειγμα.
Ο π. Αντώνιος, ηγούμενος της μεγάλης ρωσικής μονής της Αγίας Τριάδος, διηγείται για τον καλλίφωνο διάκονο της μονής, ότι λίγες ημέρες πριν την πανήγυρη της μονής ζήτησε άδεια να πάει σπίτι του για κάποια δουλειά. Η άδεια δόθηκε με την προϋπόθεση ότι θα επέστρεφε εγκαίρως για την πανήγυρη της μονής. Την παραμονή της εορτής όμως ο διάκονος δεν είχε επιστρέψει ακόμη. Ο ηγούμενος ήταν σε μεγάλη ανησυχία και στενοχώρια. Λίγο πριν όμως από την αγρυπνία ο διάκονος ήλθε και ο ηγούμενος του είπε: «Αν είσαι έτοιμος, έλα να λειτουργήσεις». Ο διάκονος λειτούργησε, αλλά, κουρασμένος όπως ήταν από το μακρύ του ταξίδι, δεν είχε την πρώτη του καλλιφωνία. Μετά τη λειτουργία πήγαν στην τράπεζα. Εκεί κάποιος αδελφός πείραξε τον διάκονο για τη φωνή του, που δεν ήταν καλή όπως πρώτα, λέγοντάς του: «Κάποιος πήγε σπίτι του και άφησε τη φωνή του εκεί»! Ο διάκονος πειράχτηκε και άρχισε να φιλονεικεί με τον μοναχό.
Γυρίζοντας στο κελλί του, πήρε έναν κουβά και πήγε να πάρει νερό. Γέμισε τον κουβά, αλλά επιστρέφοντας, τη στιγμή ακριβώς που άνοιγε την πόρτα του κελλιού του, έπεσε κάτω νεκρός. Ο ηγούμενος Αντώνιος ταράχτηκε πολύ. Νόμισε ότι ο διάκονος πέθανε, επειδή πιθανόν ταλαιπωρήθηκε πολύ στο ταξίδι της επιστροφής, για να προλάβει την πανήγυρη, σύμφωνα με την εντολή του. Άρχισε λοιπόν να προσεύχεται θερμά για την ψυχή του και μάλιστα έγραψε σε όλες τις εκκλησίες να μνημονεύεται το όνομά του στην Προσκομιδή και στη Θεία Λειτουργία. Την παραμονή της τεσσαρακοστής ημέρας από τον θάνατο του διακόνου, ενώ κοιμόταν ο ηγούμενος στο κελλί του, άκουσε ξαφνικά κάποιον να τον πλησιάζει. Σηκώθηκε, άναψε το φως και βλέπει μπροστά του τον διάκονο.
– «Ήλθα να σε ευχαριστήσω», του είπε εκείνος.
– «Γιατί;»
– «Για τις προσευχές σου για μένα», του απάντησε ο διάκονος.
– «Δεν προσευχήθηκα μόνος μου», του είπε ο ηγούμενος. «Όλοι οι μοναχοί προσεύχονται για σένα. Έγραψα εντολή να γραφτεί το όνομά σου και να μνημονεύεται παντού».
– «Το όνομά μου δεν γράφτηκε πουθενά, ούτε το μνημόνευε κανείς άλλος», είπε ο διάκονος. (Αργότερα ο ηγούμενος ανακάλυψε ότι από κάποιο λάθος η εντολή του δεν είχε εκτελεστεί).
– «Πως πέρασες από τα τελώνια;» τον ρώτησε ο ηγούμενος.
– «Σαν αστραπή», απάντησε ο διάκονος.
– «Πως έτσι;»
– «Γιατί λίγο πριν πεθάνω, είχα λάβει το Σώμα και το Αίμα του Χριστού».
– «Τι είπες για τη φιλονεικία σου με τον αδελφό στην τράπεζα;»
– «Ο Κύριος δεν μου το υπολόγισε».
Εκείνον τον καιρό είχε πεθάνει και κάποια μοναχή από κάποιο Μοναστήρι και ο ηγούμενος ρώτησε τον διάκονο τι μερίδα έλαβε μετά τον θάνατό της. «Αυτή είναι ψηλότερα από μένα», είπε ο διάκονος. Και το όραμα έσβησε εκεί.
(http://themata-orthodoxias.blogspot.gr/2012/09/blog-post_7671.html).
Η προσευχή υπέρ του διακόνου και η μνημόνευσή του έστω και υπό μόνου του ηγουμένου, αλλά και η Θεία Μετάληψη που είχε λάβει κατά την ημέρα του θανάτου του, καθόρισαν καίρια τη μετέπειτα πορεία του. Στο φετεινό μας σαρανταλείτουργο λοιπόν, με την προσευχή μας και τη συχνότερη συμμετοχή στη Θεία Κοινωνία, ας βοηθήσουμε βέβαια εαυτούς και αλλήλους, αλλά κυρίως και περισσότερο τους κεκοιμημένους μας.
ΚΑΛΟ ΣΑΡΑΝΤΑΗΜΕΡΟ – ΚΑΛΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ!
Σαρανταήμερο 2016
Α ν τ ι ύ λ η
Ι. Ναός Αγ. Βασιλείου, 481 00 Πρέβεζα.
Τηλ. 26820-25861/23075/698-0898.504
e-mail: antiyli.gr@gmail.com
ΤΟ ΣΑΡΑΝΤΑΛΕΙΤΟΥΡΓΟ (δ)
Είθισται στην Εκκλησία του Χριστού να τελείται το σαρανταλείτουργο κατά τη χρονική περίοδο της νηστείας των Χριστουγέννων (15 Νοεμβρίου 24 Δεκεμβρίου). Γιατί άραγε; Ωφελεί σε τίποτε αυτό; Η απάντηση είναι αναντίρρητα ναι. Η τέλεση της Θείας Λειτουργίας είναι η πιο σημαντική πράξη της Εκκλησίας για τον άνθρωπο, για τον κόσμο ολόκληρο. Και η καθημερινή της τέλεση κατά το σαρανταήμερο είναι μια μεγάλη ευλογία για τους Χριστιανούς.
«Ο κόσμος αυτός έχει λόγο ύπαρξης, υπάρχει ακόμα, γιατί τελείται η Θεία Λειτουργία. Η Θεία Λειτουργία είναι το μεγαλύτερο γεγονός του κόσμου, η μεγαλύτερη πράξη που μπορεί να τελεσθεί εις τον κόσμο των ορατών και των αοράτων. Γι’ αυτό μας είπαν οι Άγιοι Πατέρες ότι, όταν θα παύσει να τελείται η Θεία Λειτουργία εις τον κόσμο, τότε θα γίνει αμέσως η Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου, διότι δεν θα υπάρχει πλέον νόημα εις την κτίση, αφού η κτίση υπάρχει επειδή τελείται η Θεία Ευχαριστία. Το μεγαλύτερο και σημαντικότερο έργο που μπορεί να επιτελέσει ο άνθρωπος είναι η Θεία Λειτουργία» (Μητροπολίτης Λεμεσού Αθανάσιος).
Ρωτούν όμως πολλοί: Για ποιους γίνεται το σαρανταλείτουργο; Για τους ζώντες ή για τους κεκοιμημένους; Η Θεία Λειτουργία γίνεται για όλους. Δεν μπορεί να τελεσθεί Θεία Λειτουργία χωρίς να μνημονευθούν και οι ζώντες και οι κεκοιμημένοι. Η μνημόνευση αυτή αποτελεί βασικό στοιχείο της δομής της.
Η Θεία Λειτουργία έχει ένα προπαρασκευαστικό μέρος που λέγεται Προσκομιδή ή Πρόθεση. Εκεί ο ιερεύς από τις προσφορές των πιστών (τα πρόσφορα) βγάζει τις μερίδες που θα χρησιμοποιηθούν στη Θεία Ευχαριστία και τις τοποθετεί πάνω στο άγιο Δισκάριο. Οι μερίδες αυτές είναι:
α. Μία τετράγωνη μεγάλη του Χριστού από την κεντρική σφραγίδα του προσφόρου με τα γράμματα ΙΣ ΧΡ ΝΙ ΚΑ (λέγεται και Αμνός).
β. Μια τριγωνική μικρή της Παναγίας από το αντίστοιχο μέρος της σφραγίδας του προσφόρου, που τοποθετείται στα δεξιά του Αμνού (αριστερά όπως βλέπουμε εμείς), κατά το ψαλμικόπροφητικό λόγιο: «Παρέστη η Βασίλισσα εκ δεξιών σου εν ιματισμώ διαχρύσω περιβεβλημένη, πεποικιλμένη» (Ψαλμ. 44, 10).
γ. Εννέα τριγωνικές μικρές των αγγέλων και των αγίων, επίσης από το αντίστοιχο μέρος της σφραγίδας, που τοποθετούνται αριστερά του Αμνού (δεξιά ως προς ημάς).
δ. Μία μικρή τριγωνική για τον οικείο επίσκοπο, μπροστά στον Αμνό.
ε. Πολλές μικρές μερίδες (ψίχουλα) μπροστά και δεξιά του Αμνού για τους ζώντες και
ς. Πολλές μικρές μερίδες (ψίχουλα) μπροστά και αριστερά του Αμνού για τους κεκοιμημένους.
Αυτό γίνεται σε κάθε Θεία Λειτουργία, οποιαδήποτε μέρα και αν τελεσθεί. Από τη διάταξη και μόνο της ακολουθίας της Προσκομιδής λοιπόν γίνεται φανερό, ότι η Θεία Λειτουργία προσφέρεται υπέρ πάντων. Και έχουν θέση σ’ αυτήν και οι ζώντες και οι κεκοιμημένοι. Είναι μια γενική σύναξη της Εκκλησίας όλης, από την οποία δεν απουσιάζει κανένας. Ολόκληρο το σώμα του ζώντος Χριστού είναι εκεί. Totus Christus: Caput et corpus (ολόκληρος ο Χριστός: Κεφαλή αυτός, Σώμα του [μέλη του] εμείς).
Αναφέρεται για κάποιον ευλαβή ιερέα, ότι κατά την κατάλυση της Θείας Κοινωνίας βίωσε το συγκλονιστικό αυτό γεγονός της συνάθροισης ολόκληρης της Εκκλησίας, της θριαμβεύουσας στον ουρανό και της στρατευομένης στη γη, όπως ακριβώς αυτή συμβολίζεται πάνω στο άγιο Δισκάριο. Αισθάνθηκε ολόκληρο το στήθος και την καρδιά του να μεταβάλλονται κατά τρόπο απερίγραπτο σε έναν απέραντο ουρανό. Στο κέντρο ήταν ενθρονισμένος ο Κύριος. Δεξιά του η πανάχραντη Παναγία Μητέρα του. Γύρω από τον θρόνο του όλοι οι Προφήτες, οι Δίκαιοι, οι Προπάτορες, οι Απόστολοι, οι Ιεράρχες, οι Πατριάρχες, οι άξιοι ιερείς και μοναχοί, οι ατέλειωτες στρατιές των Μαρτύρων, οι εν ασκήσει διαλάμψαντες άγιοι, οι θεοφόροι Πατέρες των Οικουμενικών Συνόδων, οι άγιοι Ανάργυροι, οι εν τω κόσμω διαπρέψαντες άγιοι, οι άπειρες στρατιές των αγγελικών ταγμάτων. Και κάτω από όλους αυτούς είδε μυριάδες μυριάδων ψυχές, ζώντων και κεκοιμημένων. Είδε την Εκκλησία ολόκληρη (π. Στεφ. Αναγνωστοπούλου, Εμπειρίες κατά την Θεία Λειτουργία, σ. 1920).
Η σύναξη αυτή του κόσμου παντός κατά τη Θεία Λειτουργία συνεχίζεται και ολοκληρώνεται με τη συστολή των Τιμίων Δώρων. «Μετά το μεταλαβείν ο διάκονος συστέλλει τα άγια». Μετά τη Θεία Κοινωνία δηλαδή, ο διάκονος ή, ελλείψει τούτου, ο ιερεύς βάζει μέσα στο άγιο Ποτήριο όλες τις μερίδες που βρίσκονται πάνω στο άγιο Δισκάριο. Εκεί εμβαπτίζονται και γίνονται ένα με το Σώμα και το Αίμα του Κυρίου. Η Θεία Λειτουργία λοιπόν γίνεται «ίνα πάντες εν ώσιν» (Ιω. 17, 21), για να πραγματοποιείται η μοναδική, αληθινά παγκόσμια, αυτή σύναξη (βλ. και παραπλήσιο άρθρο μας «Το σαρανταλείτουργο» [γ]).
Υπάρχουν όμως και κάποιες μέρες που είναι ειδικά αφιερωμένες στους κεκοιμημένους, όπως τα Ψυχοσάββατα. Και ρωτάνε μερικοί: Θα μνημονευθούν στα Ψυχοσάββατα και οι ζώντες; Ναι! Η Θεία Λειτουργία δεν αλλάζει. Προσφέρεται πάντοτε υπέρ πάντων. Και στις μέρες που είναι για τους νεκρούς, μνημονεύονται και οι ζώντες, αλλά και στις μέρες των πιο χαρμόσυνων εορτών (Πάσχα κ.λ.π.) θα μνημονευθούν οπωσδήποτε και οι κεκοιμημένοι. Είναι εντελώς αυτονόητα αυτά για τον Ορθόδοξο Χριστιανό!
Πόσο δίκιο έχουν και πόσο αληθινά πνευματικό και χριστιανικό βίωμα εκφράζουν οι πανέμορφες παραδόσεις του τόπου μας, που θέλουν να μην υπάρχει πανηγύρι, γάμος και χαρά, χωρίς να συμμετέχουν και αυτοί που έχουν φύγει από την παρούσα ζωή! Έτσι, στην Ήπειρο τουλάχιστον, το πρώτο τραγούδι του γάμου ή του πανηγυριού στην πλατεία του χωριού, ήταν πάντα το χαρακτηριστικό ηπειρώτικο μοιρολόι, ένα προσκλητήριο προς τους αγαπημένους που είχαν αποδημήσει στον ουρανό, για να έρθουν να συνεορτάσουν με αυτούς που ζούσαν ακόμα. Όταν στις ρεματιές και τα πλάγια των βουνών μας αντηχούσε το θρηνώδες ηπειρώτικο μοιρολόι, με το βαρύ βογκητό του κλαρίνου και το λεπτό σκούξιμο του βιολιού, ράγιζαν ακόμα και οι πέτρες. Δεν έμενε μάτι αδάκρυτο. Ο Ηπειρώτης, με τη βαθειά χριστιανική ψυχή του, δεν θεωρούσε ολοκληρωμένη τη χαρά του, αν δεν θυμούνταν πρώτα και δεν καλούσε κοντά του και αυτούς που του έλειπαν. Γινόταν ένα με τη γενιά του. Ζούσε κάτι σαν χαρμολύπη.
Είναι μια απήχηση του φρονήματος της Εκκλησίας, η οποία βιώνει δυνατά την αδιάσπαστη ενότητα ζώντων και κεκοιμημένων και συγκεντρώνει συνεχώς επί το αυτό όλα τα τέκνα της. Κάθε μέρα που τελεί τη Θεία Λειτουργία, φέρνει σε άμεση επαφή τους εδώ με τους εκεί. Είναι η χώρα των ζώντων. Ειδικώτερα, μας ενώνει όλους πάνω στον Χριστό, ο οποίος μας ενσωματώνει εν εαυτώ, μας βαστάζει πάνω του, γι’ αυτό χώρα των ζώντων είναι και λέγεται κυρίως ο Χριστός.
Στην περίφημη Μονή της Χώρας (Καχριέ Τζαμί) της Κωνσταντινούπολης υπάρχει και μία εικόνα του Χριστού με την ονομασία «ΙΣ ΧΡ Η ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΖΩΝΤΩΝ». «Η χώρα των ζώντων είναι o Χριστός. Αυτός είναι η αιώνια ζωή και σωτηρία μας, το αιώνιο φως εις την επουράνια Βασιλεία,… η επουράνια πατρίδα όλων των τέκνων του Θεού, των σεσωσμένων διά του Χριστού και εν τω Χριστώ, χάρις εις την πίστιν και την αγάπην και την θείαν χάριν Του, διά της οποίας εδέχθη και ανέλαβε και εχώρησε εν Εαυτώ όλους εμάς» (Αθανάσιος Γιέφτιτς).
Όποιος αποθνήσκει δεν χάνεται ούτε για τον Θεό, «Θεώ γαρ πάντες ζώσι» (άγ. Γρηγόριος Θεολόγος), αλλά ούτε και για την οικογένειά του. Είναι χαρακτηριστική η σχετική αναφορά της Αγίας Γραφής για κάθε άνθρωπο που αποθνήσκει. «Απέθανεν Αβραάμ και προσετέθη προς τον λαόν αυτού. …απέθανεν Ισαάκ και προσετέθη προς το γένος αυτού» (Γεν. 25, 8• 35, 29). Με την κοίμησή του ο καθένας ενώνεται με τη γενιά του. Σμίγει με την οικογένειά του, με το γένος του, με τον λαό του. Στη Βασιλεία του Θεού βρίσκει πραγματικά ο καθένας τους δικούς του και τους χαίρεται αιώνια, ενώ στη γη, λόγω ποικίλων αιτιών και δυσκολιών, σπάνια βρίσκονται συνέχεια μαζί όλα τα μέλη μιας οικογένειας.
Πώς θα ήταν δυνατόν η Θεία Λειτουργία, η κατ’ εξοχήν ενοποιητική πράξη της Εκκλησίας, να αφήνει έξω από τη σύναξή της μερικά από τα μέλη της; Ποια μάνα θα άφηνε έξω από την ευωχία του οικογενειακού τραπεζιού κάποιο απ΄ τα παιδιά της; Και η οικογένεια του Θεού είναι μία. Ο Θεός και η Παναγία, ασυγκρίτως ανώτεροι από τον πατέρα και τη μάνα μας, θέλουν όλα τα τέκνα τους κοντά τους, ιδιαίτερα κατά την ώρα της Θείας Λειτουργίας, όπου «κοινή των επουρανίων και των επιγείων συγκροτείται πανήγυρις, μία ευχαριστία, εν αγαλλίαμα, μία ευφρόσυνος χοροστασία» (Χρυσόστομος).
Γι’ αυτό και οι προτροπές και οι δεήσεις υπέρ πάντων είναι πάμπολλες μέσα στη Θεία Λειτουργία. Και υπέρ των ζώντων θεωρείται βέβαια κάπως φυσικό και αυτονόητο να υπάρχουν, εφ’ όσον αυτοί αγωνίζονται ακόμη και έχουν ανάγκη βοήθειας πολλής. Δεν λείπουν όμως και ικανές αναφορές για τους κεκοιμημένους, και μάλιστα στις ιερώτερες στιγμές της Θείας Λειτουργίας. Επειδή ακριβώς αυτοί έχουν απέλθει από τον παρόντα κόσμο, δεν μπορούν να βοηθήσουν από μόνοι τους τον εαυτό τους. Απομένει σε μας το χρέος να φροντίσουμε γι’ αυτούς.
Στη Θεία λειτουργία λοιπόν γίνονται στα εξής κυρίως σημεία δεήσεις υπέρ των κεκοιμημένων:
α. Στην Προσκομιδή, όπως ήδη αναφέρθηκε, εξάγονται απαραιτήτως μερίδες και υπέρ των κεκοιμημένων.
β. Στη Μεγάλη Είσοδο, όταν λειτουργεί αρχιερεύς, μνημονεύονται οι κεκοιμημένοι.
γ. Στην ευχή του καθαγιασμού των Τιμίων Δώρων (στα «σα εκ των σων»), αναφέρεται ότι «προσφέρομεν… την λογικήν ταύτην λατρείαν υπέρ των εν πίστει αναπαυσαμένων, προπατόρων, πατέρων, πατριαρχών, …και παντός πνεύματος δικαίου εν πίστει τετελειωμένου». Για κάθε πιστό άνθρωπο που αποδήμησε από τα εγκόσμια.
δ. Αμέσως μετά, στο «Εξαιρέτως της Παναγίας…», ζητούμε από τον Θεό να θυμηθεί ξανά τους νεκρούς μας. «Και μνήσθητι πάντων των κεκοιμημένων επ’ ελπίδι αναστάσεως ζωής αιωνίου», αναφέροντας τα ονόματά τους, όσα μπορούμε να θυμηθούμε. Και κλείνουμε την ευχή υπέρ αυτών με τα λόγια: «Και ανάπαυσον αυτούς όπου επισκοπεί το φως του προσώπου σου».
ε. Επίσης και σε άλλα σημεία μπορεί να γίνεται προσευχή υπέρ των κεκοιμημένων, όπως στις εκτενείς δεήσεις, στην εκφώνηση «Και ών έκαστος κατά διάνοιαν έχει…» κ.λ.π.
Η Θεία Λειτουργία λοιπόν είναι υψίστης σημασίας για τους προσφιλείς μας νεκρούς. Η εκκλησιαστική μας παράδοση, με το στόμα του ιερού Χρυσοστόμου, μας προτρέπει να τιμούμε τους απελθόντας, όχι με θρήνους και κοπετούς, αλλά με ελεημοσύνες, ευεργεσίες, Λειτουργίες. Το σαρανταλείτουργο είναι ό,τι καλύτερο για ολόκληρο το πλήρωμα της Εκκλησίας. Θείο δώρο για ζώντες και κεκοιμημένους.
ΚΑΛΟ ΣΑΡΑΝΤΑΗΜΕΡΟ – ΚΑΛΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ!
Σαρανταήμερο 2017
Α ν τ ι ύ λ η
Ι. Ναός Αγ. Βασιλείου, 481 00 Πρέβεζα
Τηλ. 26820 25861/23075/6980 898 504
email: antiyli.gr@gmail.com
Παράβαλε και:
Η νηστεία των Χριστουγέννων – Μητροπ. Ν. Σμύρνης, Συμεών Κούτσα.
