ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ
Η ναυμαχία στο Ακρωτήριο του Αγίου Βικεντίου (Κάμπου ντε Σάου Βισέντε) έλαβε χώρα στις 14 Φεβρουαρίου 1797 μεταξύ του βρετανικού στόλου, υπό τη διοίκηση του ναυάρχου σερ Τζον Τζέρβις, και του ισπανικού στόλου, υπό τον αντιναύαρχο Δον Χοσέ δε Κόρδοβα Ράμος, στα ανοιχτά του Ακρωτηρίου του Αγίου Βικεντίου, στη νότια ακτή της Πορτογαλίας. Η κήρυξη πολέμου της Ισπανίας στη Μεγάλη Βρετανία και την Πορτογαλία τον Οκτώβριο του 1796, μετά τη συνθήκη και του Αγίου Ιλδεφόνσου με τη Γαλλία, κατέστησε τη θέση των Άγγλων στη Μεσόγειο ευπρόσβλητη. Ο γαλλοϊσπανικός στόλος των 38 πλοίων αριθμητικά ξεπερνούσε κατά πολύ τη δύναμη του βρετανικού στόλου της Μεσογείου , με μόλις 15 πλοία γραμμής, αναγκάζοντας τους Άγγλους να εκκενώσουν τις θέσεις τους πρώτα στην Κορσική και μετά στη νήσο Έλβα.
Οι πρώτες αψιμαχίες.
Στις αρχές του 1797, ο αποτελούμενος από 27 πλοία ισπανικός στόλος, που θεωρητικά θα έπρεπε να ενωθεί με τον γαλλικό, ο οποίος ήταν αγκυροβολημένος στη Βρέστη, παρέμεινε στην Καρθαγένη με την πρόθεση, προτού κατευθυνθεί εναντίον των βρετανικών δυνάμεων, να ανοίξει πανιά για το Κάδιξ. Θα συνόδευε 57 εμπορικά πλοία, που μετέφεραν κυρίως υδράργυρο – απαραίτητο για την παραγωγή χρυσού και αργύρου – και που έπρεπε να αγκυροβολήσουν στο λιμάνι του Κάδιξ μαζί με τα πολεμικά πλοία «Ποσειδώνας», «Τρομερός» και «Μπαχάμες». Ο Δον Χοσέ δε Κόρδοβα και ο ισπανικός στόλος απέπλευσαν από την Καρθαγένη την 1η Φεβρουαρίου και θα έφταναν ήσυχα στο Κάδιξ αν ο σφοδρός Λεβάντες που φυσούσε στην περιοχή του Γιβραλτάρ δεν έσπρωχνε τον ισπανικό στόλο δυτικότερα στον Ατλαντικό. Όταν σταμάτησε ο άνεμος, οι Ισπανοί άρχισαν να διορθώνουν την πορεία τους προς το Κάδιξ.
Εν τω μεταξύ ο αγγλικός στόλος της Μεσογείου, υπό τη διοίκηση του ναυάρχου σε Τζον Τζέρβις, έπλευσε από τον Τάγο με 10 πλοία γραμμής, προσπαθώντας να παρεμποδίσει τον ισπανικό στόλο. Στις 6 Φεβρουαρίου ο Ουίλιαμ Πάρκερ πρόφτασε μπροστά στο Ακρωτήριο του Αγίου Βικεντίου τον Τζέρβις, ενισχύοντάς τον με πέντε πλοία.
Στις 11 Φεβρουαρίου η αγγλική φρεγάτα «Μινέρβα» υπό τις διαταγές του αρχιπλοιάρχου Οράττιου Νέλσωνα, πέρασε μέσα από τον ισπανικό στόλο, που δεν την είδε λόγω της πυκνής ομίχλης. Στις 13 Φεβρουαρίου ο Νέλσων έφτασε τον βρετανικό στόλο στον Ατλαντικό και γνωστοποίησε τη θέση του εχθρικού στόλου στον Τζέρβις, ο οποίος βρισκόταν στη ναυαρχίδα του, «Βίκτορι». Αγνοώντας το μέγεθος του ισπανικού στόλου – μέσα στην ομίχλη ο Νέλσων δεν κατάφερε να μετρήσει τα αντίπαλα πλοία – οι μοίρες του Τζέρβις άνοιξαν αμέσως πανιά για να τον αναχαιτίσουν.
Η ναυμαχία του Αγίου Βικεντίου.
Την αυγή της 14ης Φεβρουαρίου 1797, εορτή του Αγίου Βαλεντίνου, τα πλοία του Τζέρβις πήραν θέση για να αντιμετωπίσουν τους Ισπανούς. Τότε μόνο είδε ο Τζέρβις ότι υπήρχαν τουλάχιστον δύο ισπανικά πλοία για κάθε αγγλικό. Εν πάση περιπτώσει, θεωρώντας πιο ριψοκίνδυνο το να διατάξει υποχώρηση από το να αντιμετωπίσει τον ισπανικό στόλο, αποφάσισε να επιτεθεί για να επιχειρήσει να τον εμποδίσει να ενωθεί με τον γαλλικό στόλο που περίμενε στη Βρέστη.
Για καλή τύχη των Άγγλων, η ισπανική δύναμη ήταν διαιρεμένη σε δύο ομάδες με κακή διάταξη μάχης, ενώ οι Άγγλοι ήταν ήδη παρατεταγμένοι. Ο Τζέρβις διέταξε τον στόλο του να περάσει ανάμεσα στις δύο ομάδες για να εκμεταλλευτεί πλήρως τη δύναμη πυρός των πλοίων του και προς τις δύο κατευθύνσεις, ενώ ο ελιγμός του εμπόδιζε τον ισπανικό στόλο να κάνει το ίδιο. Καθώς η αγγλική γραμμή μπήκε σφήνα στις ισπανικές, η μεγαλύτερη ομάδα προσπαθούσε να απαγκιστρωθεί ανοίγοντας πανιά προς την αντίθετη κατεύθυνση, ενώ και η μικρή ήταν έτοιμη να την ακολουθήσει.
Το «Κάπτεν» ήταν πλοίο του βρετανικού Βαλικού Ναυτικού, τρίτης τάξης, με 74 κανόνια, το οποίο καθελκύστηκε το 1787. Στην αρχή του πολέμου της Γαλλικής Επανάστασης εντάχθηκε στον στόλο της Μεσογείου, που κατέλαβε την Τουλόν ύστερα από αίτημα των φιλοβασιλικών Γάλλων το 1793, πριν αναγκαστεί να αποσυρθεί λόγω της επίθεσης των επαναστατικών δυνάμεων. Το «Κάπτεν» υπέστη τις μεγαλύτερες ζημιές από όλα τα πλοία του βρετανικού στόλου λόγω της παρατεταμένης δράσης του στην καρδιά της μάχης. Μετά τις επισκευές επανήλθε στην ενεργό υπηρεσία και πήρε μέρος στην κατάληψη της Μαρτινίκας το 1809. Αργότερα, τον ίδιο χρόνο, παροπλίστηκε και το 1813 πήρε φωτιά στο Πλίμουθ, στη διάρκεια εργασιών που θα το μετέτρεπαν σε φορτηγίδα με γερανό.
Ο Τζέρβις έδωσε σήμα στα πλοία του να αλλάξουν κατεύθυνση στρέφοντας την πλώρη προς στον άνεμο, το ένα μετά το άλλο, για να ευθυγραμμιστούν και να επιτεθούν στο κέντρο της πιο ισχυρής ομάδας, προτού αυτή μπορέσει να διαφύγει προς το Κάδιξ. Ο Νέλσων είχε επιστρέψει στο πλοίο του, το «Κάπτεν», που ήταν το τρίτο από το τέλος της βρετανικής γραμμής και βρισκόταν στην οπισθοφυλακή, πολύ μακριά για να εμπλακεί στη σύγκρουση.
Τότε ήταν που ο Νέλσων αψήφησε τις εντολές. Η απειθαρχία του δεν ήταν κάτι καινούργιο, αλλά τώρα έγινε πασίγνωστη. Αντί να ακολουθήσει, έστριψε προς τον άνεμο όχι την πλώρη αλλά την πρύμνη και βγήκε από τη γραμμή παίρνοντας κατευθείαν τον δρόμο της επίθεσης εναντίον των τριών τεράστιων πλοίων που βρίσκονταν επικεφαλής της ισπανικής ομάδας: τα «Σαν Χοσέ» (τρία καταστρώματα, 112 κανόνια), «Σαν Νικολάς» (τρία καταστρώματα, 84 κανόνια) και τη ναυαρχίδα του Κόρδοβα «Σαντίσιμα Τρινιδάδ» (τέσσερα καταστρώματα, 130 κανόνια).
Ο Τζέρβις, βλέποντας τον απερίσκεπτο αλλά αποτελεσματικό ελιγμό του «Κάπτεν», διέταξε το τελευταίο πλοίο της γραμμής, το «Έξελεντ» που κυβερνούσε ο Κάθμπερτ Κόλινγκγουντ, να εκτελέσει την ίδια αλλαγή πορείας. Στο μεταξύ, η αγγλική γραμμή είχε ολοκληρώσει τον ελιγμό και άρχισε να κανονιοβολεί την ισπανική ομάδα από τα νώτα.
Το «Κάπτεν» δεχόταν τα πυρά έξι αντιπάλων πλοίων. Έχασε τα περισσότερα ξάρτια του, κάτι που το εμπόδιζε να ελίσσεται. Τότε ο Νέλσων κινήθηκε εναντίον του «Σαν Νικολάς» για να το πλευρίσει. Εν τω μεταξύ ο Κόλινγκγουντ στο «Έξελεντ» είχε συμπλακεί με το «Σαν Χόσε», το οποίο είχε πλησιάσει τόσο πολύ το «Σαν Νικολάς», ώστε τα ιστία τους να μπλεχτούν μεταξύ τους. Ο Νέλσων ήταν πλέον σε θέση να διατάξει τους άνδρες του να κάνουν έφοδο στο ένα ισπανικό πλοίο περνώντας από το κατάστρωμα του άλλου. Αυτή η κίνηση ήταν ασυνήθιστη και προκάλεσε μεγάλο θαυμασμό στο βασιλικό Ναυτικό, ώστε η χρήση εχθρικού πλοίου για έφοδο σε δεύτερο πλοίο του εχθρού να μείνει γνωστή ως «Nelson’s patent bridge for boarding enemy vessels».
Τη στιγμή που το «Σαντίσιμα Τρινίδαδ» είχε κατεβάσει τη σημαία για να παραδοθεί, το «Πέλαγιο» και το «Σαν Πάμπλο» ,μακριά από τον Κόρδοβα στη διάρκεια της συμπλοκής αφού είχαν απομακρυνθεί από τον διοικητή την προηγούμενη ημέρα, άνοιγαν δρόμο και επετίθετο στο «Διάδημα» και το «Έξελεντ». Λέγεται ότι ο κυβερνήτης του «Πελάγιο», ο Καγιετάνο Βαλντές, είχε απειλήσει το «Σαντίσιμα Τρινίδαδ» ότι θα άνοιγε πυρ εναντίον του αν δεν ανέβαζε τη σημαία. Η επέμβαση του «Πελάγιο» επέτρεψε στην ισπανική ναυαρχίδα να απομακρυνθεί από τη μάχη αποφεύγοντας την κατάληψη.
Έπεσε η νύχτα, και ό,τι απέμει-νε από τον ισπανικό στόλο κατάφερε να απαγκιστρωθεί και να αποσυρθεί στο λιμάνι του Κάδιξ. Τέσσερα ισπανικά πλοία είχαν καταληφθεί: το «Σαν Χοσέ», το «Σαν Νιολάς», το «Σαλβαδόρ δελ Μούντο» και το «Σαν Ισίντρο».
Στο κατάστρωμα του «Βίκτορ», στη διάρκεια της προσέγγισης, ο σερ Τζον Τζέρβις και οι πλοίαρχοι Κάλντερ και Χάλογουελ άρχισαν να μετρούν τα πλοία του εχθρού. «Υπάρχουν 8 πλοία γραμμής, σερ Τζον»,
«Πολύ καλά, κύριε»,
«Υπάρχουν 20 πλοία γραμμής, σερ Τζόν»,
«πολύ καλά, κύριε»,
«Υπάρχουν 25 πλοία γραμμής, σερ Τζόν»,
«πολύ καλά, κύριε»,
«Υπάρχουν 27 πλοία γραμμής, σερ Τζον»,
«Αρκετά κύριε, αρκετά! Ο κύβος ερρίφθη. Ακόμη και 50 να είναι, εγώ θα επιτεθώ!».
Ο Χάλογουελ ενθουσιάσθηκε τόσο που τον χτύπησε ελαφρά στην πλάτη.
«Σωστά σερ Τζον», είπε, «και μα τον Θεό, θα τους δώσουμε ένα καλό μάθημα!».
Ο Τζέρβις ανέβηκε στο «Ιρεζίστιμπλ», όπου βρήκε τον Νέλσωνα – το «Κάπτεν» είχε υποστεί σοβαρές ζημιές – και τον αγκάλιασε με εγκαρδιότητα επάνω στη γέφυρα, δείχνοντας ότι ενέκρινε την «ανυπακοή» του Νέλσωνα στις διαταγές του. Η πράξη του Νέλσωνα, όσο αυθάδης κι αν φάνηκε, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην έκβαση της ναυμαχίας.
Ο Τζέρβις διέταξε να καταστραφούν τα τέσσερα κατειλημμένα πλοία. Διατηρήθηκαν πάντως, και μετατράπηκαν σε πλοία γραμμής από τους Άγγλους.
Μερικές ημέρες αργότερα, η φρεγάτα «Τερψιχόρη» εντόπισε τη «Σαντίσιμα Τρινίδαδ» με σοβαρές ζημιές να κατευθύνεται προς την Ισπανία. Ο κυβερνήτης Ορόθκο, κατ’ εντολήν του Κόρδοβα, είχε σηκώσει τη σημαία του στη φρεγάτα «Ντιάνα». Η «Τερψιχόρη» σκόπευε να εμπλακεί σε μάχη, αλλά παρέμενε εκτός βεληνεκούς των κανονιών που έβαλλαν εναντίον της από την πρύμνη της «Σαντίσιμα Τρινιδάδ». Πάντως η αγγλική φρεγάτα χτυπήθηκε δύο φορές κατά τη διάρκεια των ελιγμών και υπέστη ζημιές στα ξάρτια και τους ιστούς, καθώς και σε μερικά σημεία του κύτους. Ο κυβερνήτης Ρίτσαρντ Μπόουεν διέταξε να συνεχιστεί η καταδίωξη αλλά από μεγαλύτερη απόσταση.
Οι απώλειες των αντιπάλων.
Οι αγγλικές απώλειες στο τέλος της ναυμαχίας ανέρχονται σε 73 νεκρούς, 227 βαριά τραυματισμένους και περίπου 100 ελαφριά τραυματισμένους. Οι Ισπανοί είχαν περίπου 1.000 νεκρούς και τραυματίες. Ο αγγλικός στόλος μπορεί να ήταν αριθμητικά κατώτερος αλλά απέδειξε ότι υπερτερούσε ως προς την πειθαρχία, την εκπαίδευση και την εμπειρία των στελεχών του, στοιχεία που του έδωσαν τη νίκη. Στην επακόλουθη ισπανική υποχώρηση μερικά πλοία διέφυγαν προς το Κάδιξ, ενώ άλλα κατευθύνθηκαν προς το Αλγεθίρας. Το κύριο τμήμα του ισπανικού στόλου εισήλθε στο Κάδιξ στις 3 Μαρτίου και έγινε αντικείμενο χλευασμού από τους κατοίκους της πόλης εξαιτίας της ταπεινωτικής του ήττας. Αποτέλεσμα αυτής της ήττας ήταν να συλληφθεί ο Δον Χοσέ δε Κόρδοβα και να οδηγηθεί φρουρούμενος στη Μαδρίτη, όπου δικάστηκε από στρατοδικείο και καθαιρέθηκε.
Για την υπηρεσία του στην πατρίδα ο Τζον Τζέρβις έλαβε τον τίτλο κόμης του Σεντ Βίνσεντ και βαρόνος Τζέρβις του Μίφορντ στην Κομητεία του Στράφορντ. Επιπλέον του παραχωρήθηκε σύνταξη 3.000 στερλινών τον χρόνο. Ο Τόμσον και ο Πάρκερ δέχθηκαν τον τίτλο του βαρονέτου. Ο Νέλσων τιμήθηκε με τον τίτλο του ιππότη του Λουτρού (Order of the Bath) και προήχθη σε αντιναύαρχο. Ο κυβερνήτης Κάλντερ χρίστηκε κι αυτός ιππότης. Όλοι οι πλοίαρχοι τιμήθηκαν με χρυσό μετάλλιο. Ο Κόλινγκγουντ αρνήθηκε το μετάλλιο καθώς στο παρελθών του είχαν υποσχεθεί μετάλλιο ως αναγνώριση του μυστικού ρόλου του κατά την Ένδοξη 1η Ιουνίου (άλλη σημαντική μάχη του βρετανικού Βασιλικού Ναυτικού, που έλαβε χώρα το 1794), υποστηρίζοντας ότι για άλλη μια φορά είχε απλώς κάνει το καθήκον του. Και τα δύο του απονεμήθηκαν, ωστόσο, και συνοδεύτηκαν από επίσημες απολογίες.
Ύστερα από αυτήν τη νίκη, τον Ιούνιο, έχοντας αποδείξει την ανεπάρκεια του ισπανικού στόλου ο Τζέρβις ξεκίνησε την πολιορκία του Κάδιξ. Έστειλε τον Νέλσωνα με μερικούς στρατιώτες να προσπαθήσουν να καταλάβουν το λιμάνι, αλλά η προσπάθεια αποκρούστηκε από τα πυρά της πυροβολαρχίας της πόλης.
Αργότερα ο Νέλσων έγραψε:
«Οι στρατιώτες του 69ου, με ζήλο για τον οποίο φημίζονται, και ο Πίρσον επίσης του 69ου, ήταν από τους καλύτερους σ’ αυτή την επιχείρηση – ο πρώτος που πήδηξε στον επίδρομο του εχθρού ήταν ο κυβερνήτης Μπέρι, ετοιμάστηκε να κάνει το ίδιο αλλά τον διέταξα να περιμένει)˙ τους βοήθησε η κεραία του ιστού μας που είχε μπλεχτεί με τα ξάρτια του εχθρού. Ένας στρατιώτης του 69ου έσπασε το γυάλινο παράθυρο της δεξιάς πλευράς της πρύμνης και εγώ πήδηξα αμέσως μέσα για να με ακολουθήσουν αμέσως και οι άλλοι. Βρήκα την πόρτα της καμπίνας κλειστή και μερικοί Ισπανοί αξιωματικοί άνοιξαν πυρ με τα όπλα τους. Αφού, όμως, παραβιάστηκε η πόρτα, οι δικοί μου άνοιξαν πυρ και ο Ισπανός διοικητής έπεσε τραυματισμένος κατά την υποχώρηση. Έτρεξα αμέσως στη γέφυρα του καταστρώματος, όπου βρήκα τον κυβερνήτη Μπέρι να έχει καταλάβει το επίστεγο και την ισπανική σημαία κατεβασμένη. Πέρασα με τους άνδρες μου και τον Πίρσον (…)στην πλώρη, και εκεί συνάντησα τους δυο –τρεις Ισπανούς αξιωματικούς που είχαν αιχμαλωτίσει οι ναύτες μου και οι οποίοι μου παρέδωσαν τα ξίφη τους».
ΕΠΙΜΥΘΙΟ.
Μερικές μέρες αργότερα, οι Άγγλοι, που βρίσκονταν ακόμη στο Ακρωτήριο του Αγίου Βικεντίου, προσπάθησαν να αφανίσουν τον ισπανικό στόλο, αλλά απέτυχαν, και όσα ισπανικά πλοία απέμειναν άνοιξαν πανιά για τις Καναρίους Νήσους. Ο Νέλσων τα καταδίωξε, και το καλοκαίρι του ίδιου έτους επιτέθηκε στη Σάντα Κρουθ δε Τενερίφε αιφνιδιάζοντας τους Ισπανούς. Παρ’ όλα αυτά η αγγλική επίθεση στο οχυρό απωθήθηκε και ο Νέλσων χτυπήθηκε στον αγκώνα από το βλήμα του περίφημου κανονιού «Τίγρης» και έχασε το δεξί του χέρι.
Ο ναυτικός αποκλεισμός συνεχίστηκε για τα επόμενα τρία χρόνια, αποτρέποντας πολλές επιχειρήσεις του ισπανικού στόλου μέχρι την Ειρήνη της Αμιένης (1802).
Η περιστολή της ισπανικής απειλής και οι επακόλουθες ενέργειες υπό τις διαταγές του επέτρεψαν στον Σεν Βίνσεντ να στείλει ναυτική δύναμη υπό τη διοίκηση του Νέλσωνα στη Μεσόγειο το επόμενο έτος. Η δύναμη αυτή, που περιλάμβανε τα πλοία «Οράιον», «Κάλοντεν» και «Γολιάθ», αποκατέστησε την αγγλική κυριαρχία στη Μεσόγειο με την ναυμαχία του Νείλου.
ΕΠΙΜΕΤΡΟ
Η νίκη για την Αγγλία ήταν μεγάλη και, δεδομένης της προφανούς δύναμης του ισπανικού στόλου, ήταν επίσης απρόσμενη. Όταν ο Νέλσων είδε τα πλοία για πρώτη φορά στο Κάδιξ το 1793, παρατήρησε ότι οι Ισπανοί είχαν φριχτά πληρώματα. Πράγματι, σε ορισμένες περιπτώσεις πλήρωμα 800 ανδρών διέθετε το πολύ 80 ικανούς ναύτες. Τα κανόνια τους έβαλλαν με ρυθμό που συχνά αντιστοιχούσε στο ένα πέμπτο του ρυθμού των Άγγλων. Ο Νέλσων ήταν ο μόνος από τους 13 διοικητές που δεν υπάκουσε στις εντολές. Οι πάγιες εντολές εμπλοκής από το 1744, επέβαλλαν τον σχηματισμό γραμμής μάχης μέσα από την οποία τα βρετανικά πλοία όφειλαν να συμπλακούν με τα αντίπαλα πλευρό με πλευρό («πλοία γραμμής»). Στον Άγιο Βικέντιο ο Τζέρβις παραβίασε τον κανονισμό περνώντας μέσα από τους δύο βασικούς κορμούς του ισπανικού στόλου, και με τη σειρά του ο Νέλσων δεν πειθάρχησε στη διαταγή του Τζέρβις να αλλάξει ρότα και να ακολουθήσει τα υπόλοιπα πλοία, αλλά το έκανε μόνο και μόνο για να μπορέσει να επιτεθεί καλύτερα στον εχθρό – και δικαιώθηκε.
Από το βιβλίο: Μάχες, του φιλολόγου, Δημητρίου Θαλασσινού.
Ο Δημήτριος Θαλασσινός γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε Κλασσική φιλολογία και θεολογία στο πανεπιστήμιο Αθηνών και διοίκηση επιχειρήσεων στα ΚΑΤΕΕ Πάτρας. Έχει γράψει πολλά άρθρα, κυρίως για το Βυζάντιο αλλά και για την εποχή της Αναγέννησης. Συνεργάτης των περιοδικών «Εικονογραφημένη Ιστορία» και «Ιστορικά Θέματα». Είναι Πατέρας της Άννας Μαρίας.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
