Καστελλόριζο, ο ακρίτας της Ανατολής, ένα όμορφο κομμάτι βράχου, ένα μίλι περίπου από τα Μικρασιατικά παράλια, ριζωμένο σε μια θέση υψίστης στρατηγικής σημασίας. Ένας βράχος που στο πέρασμα του χρόνου πολλοί τον ζήλεψαν κι έριξαν πάνω του επίβουλο το βλέμμα.
Τον ζήλεψαν οι Πέρσες, οι Ρωμαίοι, οι θρυλικοί Ιωαννίτες Ιππότες της Ρόδου, που έκτισαν πάνω σ΄αυτόν το ισχυρότερο κάστρο του Αιγαίου. Τον ζήλεψαν οι Σαρακηνοί πειρατές, οι Ενετοί, ο τρομερός Σουλεϊμάν ο πολιορκητής με τα τουρκικά ασκέρια του. Τον ζήλεψαν οι Ιταλοί, οι Γερμανοί, οι Γάλλοι, οι Άγγλοι. Και τον ποθούν, όσο τίποτε άλλο σήμερα, οι γείτονες μας Τούρκοι.
Μα κρατά ελληνίδα την ψυχή τούτος ο βράχος. Και φέρει πάνω του ονόματα και επιγραφές που μαρτυρούν τίνος ήτανε και σε ποιον ανήκει. Και είναι τούτος ο βράχος γεμάτος από εκκλησιές και ξωκκλήσια, μάρτυρες της πίστης των κατοίκων του. Ο Μητροπολιτικός ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, ο Άγιος Γεώργιος του Λουκά, ο Άγιος Γεώργιος του Βουνού, ο Άγιος Σπυρίδωνας, η Αγία Παρασκευή, ο Άγιος Νικόλαος, η Παναγία η Παλιοκαστρίτισσα, ο Άγιος Γεώργιος «το φτωχουλάκι», όπως αποκαλούν οι κάτοικοι το μικρότερο από τα εκκλησάκια που είναι αφιερωμένα στον τροπαιοφόρο Άγιο, και τόσα άλλα.
Και μπορεί να σεμνύνεται τούτος ο βράχος, γιατί στο διάβα των χρόνων γέννησε ήρωες και ανθρώπους του πνεύματος. Γαλούχησε δασκάλους του γένους σαν τον Εμμανουήλ Κισθήνιο, τον πρώτο δάσκαλο στο πρώτο ελληνικό σχολείο που ίδρυσε στην Τριπολιτσά ο Ιωάννης Καποδίστριας. Σ’ ένα σχολείο που για σκεπή του είχε κλαδιά από έλατα. Αλλά έγινε πρότυπο χάρις στο ζήλο και τις γνώσεις του δασκάλου του.
Και έδωσε τούτος ο βράχος το μεγάλο «παρών» σ’ όλους τους αγώνες των Ελλήνων. Με το ξέσπασμα της επανάστασης του 1821 οι κάτοικοι του ρίχνονται στη φωτιά. Οι άνδρες στέλνουν τα γυναικόπαιδα στα γύρω νησιά, για να μπορούν να πολεμούν απερίσπαστοι τον εχθρό. Τα παλαιά καράβια τους τα μετατρέπουν σε πυρπολικά, ενώ με τα πιο καινούργια τους αντιμετωπίζουν στα πέλαγα τον Τούρκο.
Τα γυναικόπαιδα μένουν χρόνια μακριά από το Καστελλόριζο και κάνουνε τραγούδι την αγάπη τους για την πατρίδα:
« Επήγα εις την Κάρπαθον,
Επήγα και στην Κάσο,
Καημένο Καστελλόριζο
Και πού να σε ξεχάσω».
Το 1912 οι Ιταλοί καταλαμβάνουν τα Δωδεκάνησα εκτός από το Καστελλόριζο. Με το ξέσπασμα των Βαλκανικών πολέμων ο ελληνικός στόλος χαρίζει τη λευτεριά σε όλα τα νησιά του Αιγαίου, τα οποία δεν βρίσκονταν υπό ιταλική κατοχή, εκτός από το Καστελλόριζο. Το 1913 οι κάτοικοί του με τη βοήθεια μικρού σώματος Κρητών επαναστατούν. Η τουρκική φρουρά παραδίδεται. Η γαλανόλευκη υψώνεται στο νησί, αλλά η ελληνική κυβέρνηση δηλώνει πως δεν είναι σε θέση να το καταλάβει επίσημα.
Το 1915 μέσα στα πλαίσια του Α’ Παγκοσμίου πολέμου, το νησί καταλαμβάνεται από το γαλλικό στόλο. Οι γερμανοτουρκικές πυροβολαρχίες από τ’ απέναντι μικρασιατικά παράλια το σφυροκοπούν ανελέητα. Οι κάτοικοι, με όσα μέσα διαθέτουν, βοηθούν τους Γάλλους στην άμυνα του νησιού. Ακόμα και τα γυναικόπαιδα κουβαλούν τρόφιμα και πολεμοφόδια για το στράτευμα. Κι είναι τέτοιος ο θαυμασμός των Γάλλων μπρος στη γενναιότητα των κατοίκων, ώστε απονέμουν στο νησί τιμητικό δίπλωμα.
Μα ο θαυμασμός τους δεν κράτησε για πολύ. Το 1921 με γαλλοϊταλική συμφωνία το Καστελλόριζο παραχωρείται στους Ιταλούς, οι οποίοι καταδυναστεύουν τους ορθόδοξους κατοίκους του, με αποτέλεσμα πολλοί από αυτούς να μεταναστεύσουν στην Αυστραλία, αναζητώντας καλύτερη τύχη.
Με τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο το νησί θ’ ανέβει το δικό του Γολγοθά. Για ένα βραχύ χρονικό διάστημα (13 Σεπτεμβρίου έως 17 Οκτωβρίου του 1943) καταλαμβάνεται από τους Άγγλους και γίνεται κέντρο του αγγλικού ανεφοδιασμού. Στις 17 Οκτωβρίου του 1943 το νησί θα συγκεντρώσει πάνω του τα γερμανικά πυρά. Ο Άγγλος διοικητής διατάζει τότε την εκκένωση του νησιού εντός τριών ωρών.
Οι κάτοικοί του μεταφέρονται με λέμβους στα απέναντι μικρασιατικά παράλια και παίρνουν το δρόμο της προσφυγιάς. Μεταφέρονται στην Κύπρο και από εκεί στη Μέση Ανατολή, στην Ορεινή Ταξιαρχία, στη RAF, στο Σύνταγμα Δωδεκανησίων Εθελοντών. Απάρτισαν ομάδες κομάντος και βοήθησαν στη συμμαχική αντικατασκοπεία.
Γύρισαν τέλος στο νησί τους και δοκίμασαν την πιο σκληρή φτώχεια. Κι έμενε μόνη τους παρηγοριά η Γαλανόλευκη να κυματίζει περήφανη στο μικρό τους λιμάνι, περιμένοντας κι εκείνη μαζί τους την ενσωμάτωση του όμορφου τούτου νησιού στη μητέρα Ελλάδα, που θα ερχόταν δύο χρόνια μετά.
Σήμερα πάνω στον όμορφο βράχο που λέγεται Καστελλόριζο, μένουν ακόμα μερικές εκατοντάδες ακρίτες, ξεχασμένοι ίσως από τους πολλούς. Μένουν εκεί θεματοφύλακες της εδαφικής μας ακεραιότητας, με τα τουρκικά μαχητικά να κάνουν κάποτε να τρίζουν των σπιτιών τους τα παραθυρόφυλλα και της καρδιάς τους τα φυλλοκάρδια. Μα εκείνοι μένουν εκεί, για ν’ αποτελούν την τιμημένη εμπροσθοφυλακή της πατρίδας. Τους ηρωικούς μαχητές της πρώτης γραμμής.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
– Ευαγγελία Βαρδαμίδου, Ιστορία της νήσου Μεγίστης (Καστελλόριζου), Από της εποχής των Δωριέων και του Μίνωος μέχρι των ημερών μας και της προσαρτήσεως της νήσου εις την Ελλάδα, Αλεξάνδρεια 1948.
– Γ. Γιαγκάκη, Το αρχιπέλαγος της Μεγίστης και τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδος στη Λυκία Θάλασσα, Αγκίστρι του Σαρωνικού 1991.
Ευαγγελία Μωραϊτου, Καστελλόριζο. Το ακρότατον φυλάκιο του έθνους μας, Αθήνα 1994.
– Π. Παντελής, Η Ιστορία και η διάλεκτος των κατοίκων της νήσου Μεγίστης (Καστελλόριζου) (Γραμματική-Γλωσσάριο-Μνημεία του Λόγου), Αθήνα 2002.
– Αθηνά Ταρσούλη, Δωδεκάνησα, τ. Γ’, Αθήναι 1959.
– Μ. Χονδρός, Για να γνωρίσουμε το θρυλικό Καστελλόριζο, Καστελλόριζον 1956.
Από το: Περιοδικό «Η Δράση μας», Ιανουάριος 2017, Τεύχος 545, σελ. 24-26
