Ο Αγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης έλεγε ότι όταν φθάνουμε και ψάλλουμε τούς ιερούς ύμνους του Μεγάλου Σαββάτου, είναι σαν να εισερχόμαστε από τον Ναρθηκα και τον κυρίως Ναο στο ιερό Βήμα, στα Αγια των Αγίων. Τοσο σπουδαίοι και ιεροί είναι!
Τον περίφημο Κανόνα του Μεγάλου Σαββάτου τον έχουν συνθέσει τρεις ταλαντούχοι ιεροί υμνογράφοι: Η Μοναχή Κασσιανή και οι Επίσκοποι Μαρκος και Κοσμάς. Ο Κανόνας αυτός αρχίζει με το «Κυματι θαλάσσης…» και τελειώνει με το « Αγαλλιάσθω η κτίσις…». Ψαλλεται το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής και τα μεσάνυχτα του Μεγάλου Σαββάτου, λίγο πριν την τελετή της λαμπροφόρου Αναστάσεως.
Το κεντρικό νόημα των (34) τριάντα τεσσάρων ύμνων, που συνιστούν τον θαυμάσιο αυτόν Κανόνα, είναι η συντριβή και η διάλυσι του κράτους και της τυραννίας του θανάτου και του Αδη από τον παντοκράτορα Κυριον. Η βασική αυτή αλήθεια της Πιστεως μας τονίζεται μέσα από τούς ύμνους του Κανόνος με λυρισμό και με ενθουσιαστικό τρόπο και επί τη βάσει των θεοπνεύστων κειμένων της Αγίας Γραφής. Οι υμνωδοί παρουσιάζονται ως βαθείς γνώσται του αθανάτου λόγου του Θεού και των Χριστολογικών αληθειών της διδασκαλίας της Εκκλησίας. Να το δούμε αυτό σ’ ένα από τούς ύμνους που επιλέξαμε από τον Κανόνα:
«Βασιλεύει, αλλ’ ούκ αιωνίζει άδης του γένους των βροτών• συ γαρ τεθείς εν τάφω, Κραταιέ, ζωαρχική παλάμη τα του θανάτου κλείθρα διεσπάραξας και εκήρυξας τοις απ’ αιώνος εκεί καθεύδουσι λύτρωσιν αψευδή, Σώτερ, γεγονώς νεκρών πρωτότοκος».
Παρουσιάζει στην αρχή ο υμνωδός την θεμελιώδη χριστιανική αλήθεια περί της εξουσίας και βασιλείας του θανάτου και του Αδη στο «γένος των βροτών», δηλαδή των ανθρώπων. Με την παράβασι της εντολής του Θεού από τούς Πρωτοπλάστους ήλθε πλέον, ως πικρότατος καρπός της παρακοής, όπως τούς το προείπε ο Θεός, ο θάνατος. « Εβασίλευσεν ο θάνατος», όπως γράφει ο Απόστολος Παύλος (Ρωμ. ε´ 14). Η βασιλεία του θανάτου ήταν τυραννική. Ετρεμαν στη σκέψι του οι άνθρωποι. Πικρα γέμιζε την καρδιά τους κάθε φορά που θυμόταν τον θάνατο. « Ω θάνατε, ως πικρόν σου το μνημόσυνόν εστιν ανθρώπω», έγραφε ο θεόπνευστος Σοφός Σειράχ (μα´ [41] 1). Κανείς δεν μπορούσε να απαλλάξη τον άνθρωπο από τη δυναστεία και τρομοκρατία του θανάτου.
Η δυναστεία όμως και η βασιλεία αυτή του θανάτου, μας λέγει ο ιερός υμνωδός, δεν θα ήταν αιώνια. Καποτε θα έληγε. Και αυτό που δεν μπορούσε να το κατορθώση κανείς άλλος, το επραγματοποίησε ο «Κραταιός», ο παντοκράτωρ, δηλαδή Κυριος. Διέλυσε το κράτος του θανάτου. Πως και με ποιο τρόπο; «Τεθείς εν τάφω», σημειώνει ο υμνογράφος• δηλαδή με τον θάνατο και την ταφή του. Απέθανε πάνω στον Σταυρό του Γολγοθά, διότι ως Θεάνθρωπος είχε και την θνητή ανθρωπίνη φύσι, και ετάφη ως άνθρωπος. Με την θεία του φύσι όμως — αυτό υπονοούν οι λέξεις του ύμνου «ζωαρχική παλάμη» — συνέτριψε και διέλυσε «τα του θανάτου κλείθρα», το δεσμωτήριο δηλαδή και την φυλακή του Αδη.
Θυμάται εδώ ο υμνωδός τα προφητικά λόγια του θεοκινήτου Ησαϊου, με τα οποία ετόνωνε τον λαο προφητεύοντας την συντριβή του εχθρού του. «Θυρας χαλκάς συντρίψω και μοχλούς σιδηρούς συγκλάσω» ( Ησ. με´ [45] 2), έλεγε ο μεγαλοφωνότατος Προφήτης, προβλέποντας όχι μόνο την συντριβή του τότε εχθρού του λαού, αλλά και την τελική διάλυσι του αιωνίου εχθρού όλων των ανθρώπων, του τυράννου Αδη.
Το γεγονός της διαλύσεως του κράτους του θανάτου το παριστάνουν με εξαίρετο τρόπο οι ορθόδοξοι αγιογράφοι παρουσιάζοντας τον Νικητή του θανάτου να πατά επάνω στις διαλυμένες θύρες της φυλακής του Αδου με σκορπισμένα τα κλειδιά της και αλυσοδεμένο τον θάνατο.
Πολύ ωραία παρατηρεί σ’ αυτό το σημείο ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος ότι οι βασιλείς της γης, όταν χαρίζουν την ελευθερία στούς φυλακισμένους, δεν κρημνίζουν την φυλακή, αλλ’ αφήνουν «και τας θύρας και τούς φύλακας». Ο Χριστός όμως θέλοντας να δείξη «ότι τέλος ο θάνατος έχει, συνέθλασεν αυτού τας πύλας» (ΕΠΕ 35, 642).
Προσθέτει ακόμη ο υμνογράφος και ότι ο Κραταιός Κυριος «εκήρυξε τοις απ’ αιώνος εκεί καθεύδουσι λύτρωσιν αψευδή». Θυμάται εδώ τα θεόπνευστα λόγια του Αποστόλου Πετρου περί του ότι ο Κυριος, ενώ το σώμα του ήταν στον τάφο, κατέβηκε με την θεωμένη ψυχή του στο βασίλειο του Αδη και επί τρεις ημέρες «και νεκροίς ευηγγελίσθη» (Α´ Πετρου δ´ 6). Εφερε και στις ψυχές που ήσαν εκεί το λυτρωτικό μήνυμα της σωτηρίας, που ήλθε να χαρίση στον κόσμο. Εχουμε εδώ αναφορά στο δόγμα της «εις Αδου Καθόδου του Κυρίου», που είναι η πιο χαρμόσυνη διδασκαλία της Εκκλησίας και γεμίζει με ελπίδα και αισιοδοξία τις ψυχές μας*.
Και κλείνει τον ύμνο του ο χαρισματούχος υμνωδός με την ελπίδα και βεβαιότητα της αναστάσεως όλων των νεκρών, δυνάμει της Αναστάσεως του Θεανθρώπου. Γεννήθηκε Εκείνος «πρωτότοκος», πρώτος στην νέα ζωη, που ήλθε να χαρίση από τούς ουρανούς, με την ανάστασί Του από τον τάφο και θα ακολουθήσουμε κι εμείς. Μας έσωσε από την «κοιλίαν του Αδου» και δεν ζούμε πλέον κάτω από την τρομοκρατία του θανάτου. Ο θάνατος πλέον «ύπνος γέγονε», τονίζει ο ιερός Χρυσόστομος. Και δεν δικαιολογείται θρήνος για τούς πιστούς ενώπιον του θανάτου. Αν πρέπη να θρηνή κάποιος, αυτός είναι ο Διάβολος. Αυτός να οδύρεται, διότι έχασε την εξουσία του (Ρυ 57, 374). Οι πιστοί αντιθέτως να δοξολογούμε τον Νικητή του θανάτου με χαρά, αναμένοντας και την δική μας τελικώς ανάστασι.
Για τη διδασκαλία της Εκκλησίας μας περί της Καθόδου του Κυρίου στον Αδη, βλέπε λεπτομερώς στο βιβλίο του Νικ. Π. Βασιλειάδη, «Το μυστήριο του θανάτου», εκδ. « Ο Σωτήρ», Αθήναι 200718, σελ. 173-202.
Από το περιοδικό: «Η Δράσις μας», τεύχος Απριλίου 2008.
Παράβαλε και:
Του Οσίου πατρός ημών Ιωάννου του Χρυσοστόμου – ομιλία Σ., Ματθαίου ΚΗ. 11-20, τα μετά την Ανάστασιν.
Τω Αγίω και Μεγάλω Σαββάτω: Κάθοδος του Χριστού στον Άδη, Υμνολογική εκλογή.
Από τα Ιεροσόλυμα το Μέγα Σάββατο – επιστολή του Αγίου Νικολάου Βελιμίροβιτσ.
Του Οσίου Πατρός ημών Ιωάννου του Χρυσοστόμου – ομιλία ΠΘ., Ματθαίου ΚΖ.62-ΚΗ.10, περι Ταφής και Αναστάσεως του Κυρίου.
Η Αγία και Μεγάλη εβδομάς. Μεγάλο Σάββατο πρωί, εσπερινός του Πάσχα – νεοελληνική απόδοση Αρχιμ. Κυριακού Εμμ. Τσολάκη.
Του Οσίου Πατρός ημών Φωτίου του μεγάλου – ομιλία ρηθείσα εις την Θεόσωμον Ταφήν του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, τω Αγίω Σαββάτω.
Του Οσίου Πατρός ημών Φωτίου του Μεγάλου – ομιλία δωδεκάτη, ρηθείσα τω Θείω και Μεγάλω Σαββάτω.
