Η Μικρασιατική άμυνα, ο Στεργιάδης και η αγωνία ενός έθνους – Χρήστου Αγγελομάτη.

Η έχθρα του Στεργιάδου προς τον λαόν και τον κλήρον.

—Δια¬βήματα της Αμύνης εις Αθήνας και την Σμύρνην. Απέλπι¬δες εκκλήσεις και ενέργειαι.

΄Ενα ερώτημα που ετίθετο τότε και εξακολουθεί να τίθεται και σή¬μερον σχετίζεται με τους λόγους που είχεν ο Στεργιάδης να εχθρεύεται τον στρατόν και τον κλήρον. και διατί μέν ηχθρεύετο τους στρατιωτι¬κούς ηγέτας, εξετέθη ήδη αλλά διατί ηχθρεύετο τον κλήρον ; Ηχθρεύ¬ετο τον κλήρον δια την επιρροήν που είχεν επί του λαού, λησμονών τον ρόλον του κλήρου εις την διάσωσιν της ελληνικής φυλής. και ήτο αντίθετος προς τους ηγέτας του στρατεύματος διότι παντού ήθελε να επιβάλλη την θέλησίν του. Αλλά περισσότερον πάντων ηχθρεύετο τον αρχιστράτηγον παπούλαν, από την στιγμήν ιδίος που είδεν ότι ούτος συνεπάθει προς το κίνημα του μικρασιατικού λαού. Αλλά και ο Παπούλας αναφανδόν διεκήρυσσεν ότι ο Στεργιάδης ήτο εχθρός του μικρασιάτικου λαού.

Η έχθρα του Στεργιάδου προς τον λαόν και τον κλήρον

Εν τώ μέσω της αγωνίας εξηκολουθούν αι διάφοροι διαμάχαι. ο μητροπολίτης Χρυσόστομος είχεν αναγνωρίσει την εκλογήν του
Με¬λετίου Μεταξάκη
ώς οικουμενικού πατριάρχου. Τούτο επροκάλεσε την αντίθεσιν και του Παπούλα και του Στεργιάδου ο οποίος εγνώριζε την αντίθεσιν της κυβερνήσεως εις την εκλογήν του Μελετίου. Δι’ αυΤο και ο αρχιστράτηγος όταν επληροφορήθη ότι συνεδρίασε μυστικώς, η δημογεροντία δια την υπόθεσιν Μελετίου, διέταξεν ανακοίσεις μετά τον τερματισμόν των οποίων ύγραψεν επιστολήν προς τον εθνομάρ¬τυρα Χρυσόστομον, τον κατηγορεί ώς υποκινητήν του λαού κατά της κυβερνήσεως εκ σεβασμού δέ προς το ράσον του έλεγε, δέν τον παραπέμπει εις δίκην.

Ο θαρραλέος εθνομάρτυς έγραψεν απαντών προς τον αρχιστράτηγον, επιστολήν εις την οποίαν έλεγε μεταξύ άλλων : « το ράσον σέ έφερεν εις την Σμύρνην» πειθόμενος όμως εις τας εισηγήσεις των δημογερόντων, έγραψεν άλλην ηπιωτέραν αντικρούων τας κατηγορίας περί υποκινήσεως του λαού εναντίον της κυβερνήσεως.

« την 19ην Φεβρουαρίου 1922 γράφει ο Μ. Ρόδας, επεσκέφθην τον Χρυσόστομον Σμύρνης. ΄Ητο μόνος εις το γραφείον του. τον ηρώτησα, εάν θα μνημόνευση τον νέον πατριάρχην. Μετά τίνα σιωπήν μου απήν¬τησεν :

—Ο Γουναράκης μου διεβίβασε διαταγήν του αρμοστού, μυστικήν, να μή μνημονεύσω και να επιστρέψω το ενθρονιστήριον γράμμα. Μου συνέστησαν δέ να μή κάμω λόγον εις κανένα. Αλλ’ οι άλλοι μητροπολίται εμνημόνευσαν εις τας επαρχίας των κατά προτροπήν των αντι¬προσώπων της αρμοστείας. Κατόπιν του γεγονότος αυτού ηναγκάσθην ν’αποκαλύψω την μυστικήν οδηγίαν του αρμοστού. Πηγαίνω εις τον Γουναράκην να τον κρατήσω ενήμερον αυτών των γεγονότων και να δηλώσω, ότι θα συμμορφωθώ με την επιθυμίαν του ποιμνίου μου.

»΄Οταν μετέβη εις τον Γουναράκην, του επανέλαβε την απαγορευτικήν διαταγήν. Συγχρόνως δέ ο διευθυντής της αστυνομίας Νικηφοράκης, ανεκοίνωσεν εις τον μητροπολίτην τας απαγορευτικάς διαταγάς, τας όποιας είχεν εκ μέρους του αρμοστού. και εις συμπλήρωσιν όλων αυτών των ενεργειών, απεστάλη σημείωμα εκ μέρους της γενικής γραμ¬ματείας εις τον μητροπολίτην, δια του οποίου «καθίστατο υπεύθυνος, εάν εδημιουργείτο ζήτημα δημοσίας τάξεως ». η δραστηριότης όλων των ανωτέρων παραγόντων εν Μ. Ασία εξηντλείτο δια το ζήτημα της εκλογής του πατριάρχου, καθ’ ην στιγμήν το μέτωπον είχεν ανάγκην ενισχύσεως ηθικής και υλικής, ο δέ εχθρός εδημιούργει εις το Ικόνιον νέα τάγματα και από τους λιμένας της Ατταλείας και της Αλεξανδρέττας παρελάμβανε αφθονίαν πολεμικού υλικού. η ελληνική κυβέρνησις ησχολείτο με διαφόρους διπλωματικάς ενεργείας δια τον τερματισμόν του πολέμου, αντιθέτως προς την θεωρίαν της διπλωματίας του τηλεβόλου, ήν διεκήρυξεν εις την εθνοσυνέλευσιν, η αρμοστεία κατεγίνετο εις το να παρακολουθή τον μητροπολίτην
Σμύρνης, μήπως τολμήση και μνημόνευση τον πατριάρχην, και η στρατιά ανέμενε πλέον μοιρολατρικώς την εξέλιξιν της καταστάσεως, αφού εβαρύνθη να ικετέύη την κυβέρνησιν δια την τροφοδοσίαν του στρατεύματος.

»Οι μόνοι, οι οποίοι ανησυχούν πολύ, ήσαν οι μικρασιάται και περισσότεροι αξιωματικοί του μετώπου, ανεξαρτήτως πολιτικών φρο¬νημάτων. οι αξιωματικοί του μετώπου είχον πεισθεί πλέον, ότι είχον γίνει τραγικά θύματα μιας πολιτικής, προσεπάθουν δέ δια της ενώσεως των να δημιουργήσουν μίαν νέαν κατάστασιν συμπαθείας προς τους συμμάχους και ικανήν να διευθύνη την όλην εθνικήν υπόθεσιν. εις τους πολιτευόμενους της εποχής εκείνης δέν είχον καμμίαν εμπιστοσύνην. τον Βενιζέλον τον απέκρουον επίσης οι περισσότεροι, ώς δυνάμενον να αναμόχλευση τα πολιτικά πάθη. ΄Ολοι ίστρεφον αγωνιωδώς τα βλέμ¬ματα τους προς τον ΄Υπατον Αρμοστήν Σμύρνης, Α.Στεργιάδην, ο οποίος δέν είχεν αναμιχθή εις την πολιτικήν και ο όποιος ηδύνατο να είναι ανεκτός από όλας τας πολιτικάς μερίδας.

εις εκδήλωσιν της συμπαθείας ταύτης, την ημέραν της 1ης του νέου έτους 1922, απεστά¬λησαν εκ του μετώπου 3.500 τηλεγραφήματα εκ μέρους διαφόρων αξιω¬ματικών, οι οποίοι τω ηύχοντο υγείαν και μακροημέρευσιν έπ’ αγαθώ του ΄Εθνους. Αλλ’ ο ύπατος αρμοστής έμεινεν άκαμπτος, και όταν μία επιτροπή ανωτέρων αξιωματικών τον επεσκέφθη εις το διοικητήριον και του επρότεινε ν’ αναλάβη την διεύθυνσιν του αγώνος εν λευκώ, ούτος απήντησε κατηγορηματικώς, ότι «είναι υπάλληλος της κυβερνήσεως και όχι επαναστάτης ».

» Από του Φεβρουαρίου 1922 είχε προσχωρήσει εις την ιδέαν της αποχωρήσεως εκ Μ. Ασίας και δέν εδίσταζε να εκφράζη τας γνώμας του. » Αργότερον την 16ην Μαρτίου, προπαγανδίζων ευρύτερον ο Στερ¬γιάδης την ιδέαν της φυγής, έλεγε προς τους τμηματάρχας Γ. Ξυνόπουλον και Βρ. Κρόκον ότι, «απεβιβάσθημεν εις την Σμύρνην δια του Κρά¬τους, πρέπει να φύγωμεν και δια του Κράτους. και κατέληγε με την σύστασιν ότι πρέπει να φύγωμεν ευτάκτως » (48).

Τήν 7ην Μαρτίου ο Μιχαήλ Ρόδας επεσκέφθη τον γενικόν γραμ¬ματέα της ύπατης αρμοστείας, Γ. Γουναράκην και συνεζήτησε μετ’ αυτού ώς δημοσιογράφος πλέον επί των φημών ότι ο Γιαπούλας θα ηγείτο του αυτονομιστικού μικρασιατικού κινήματος.

«Κατόπιν, συνεχίζει ο Ροδάς, ο γενικός γραμματεύς της Αρμοστεί¬ας ωμίλησε περί « εκτάκτου αποχωρήσεως» και προσέθεσεν ότι πρέπει να συμμορφωθώμεν όλοι προς τας διαταγάς της Κυβερνήσεως… ».

48) ο Μιχαήλ Ροδάς από του τέλους του Ιανουαρίου 1922 είχεν αποχωρήσει της διευθύνσεως του γραφείου Τύπου της Ύπατης Αρμοστείας.

Διαβήματα της Αμύνης εις Αθήνας και την Σμύρνην.—Απέλπι¬δες εκκλήσεις και ενέργειαι.

Μία αληθώς τραγική σκηνή διεδραματίσθη το απόγευμα της 6ης Μαρτίου. Τήν ώραν κατά την οποίαν αι εκκλήσεις δια την σωτηρίαν της ελ¬ληνικής Μικρασίας έφθαναν από παντού, επιτροπή μικρασιατών απο¬τελούμενη από τους Άπ. Ψαλτώφ, Σωκρ. Σολομωνίδην, Άλ. Πετρίδην, Κ. Τενεκίδην κ.λπ. επεσκέφθη τον Αρμοστήν εις το διοικητήριον, του οποίου προ ολίγου είχε συντελεσθή δια μεγάλης δαπάνης η επι¬σκευή και διαρρύθμισις. τον εύρε εξουθενωμένον, σχεδόν συντετριμμένον. Διατί Άδηλον.»

—΄Ηλθομεν, είπεν ένας από την επιτροπήν, δια να ζητήσωμεν την γνώμην σας. να στείλωμεν η να μή στείλωμεν επιτροπήν εις το εξωτερικόν;

Το ερώτημα ήτο αποτέλεσμα της γνώμης την οποίαν είχεν εμ¬πνεύσει ο Στεργιάδης εις τα μέλη της επιτροπής Μικρασιατικής Αμύ¬νης, κατά την προηγουμένην συνάντησιν μαζί του, ότι θα την υπεβοήθει εις το έργον της, ενώ αυτός άλλα είχε κατά νουν. Είς την αρχήν ο Στεργιάδης, ψυχραίμως, συνεζήτησε με την επι¬τροπήν άν θα έπρεπεν η όχι να γίνη η αποστολή, όταν έξαφνα και την ώραν που η επιτροπή ητοιμάζετο να αναχώρηση, μετεβλήθη εις αληθινόν θηρίον. ΄Ηρχισε, κατά την συνήθειάν του, να ωρύεται, να κατηγορή τους πάντας.

— το κίνημα που ετοιμάζετε, είπε, θα πάρη τον τόπον σΤο λαιμό του. ο Παπούλας, ο Μελέτιος Μεταξάκης και οι αξιωματικοί που τους ακολουθούν δέν ξέρουν τί κάνουν.

Και παραφερόμενος ακόμη περισσότερον από τα ίδια του τα λόγια, εφώναξε :

— Πηγαίνετε από δώ.

Οί σμυρναίοι πατριώται έφυγαν κατάπληκτοι και επαναλαμβάνοντες το ερώτημα : «Τί πρέπει να γίνη; Τί θα γίνη;», δραματικώτερον τώρα.

Η αγωνία της αύριον και της απωλείας της ελευθερίας, εγέννησαν την Μικρασιατικήν ΄Αμυναν. Ευθύς αμέσως δέ την ενίσχυσαν οι πλείστοι των αξιωματικών αδιαφόρως φρονημάτων και μέγας αριθ¬μός στρατιωτών εξ όλης της Ελλάδος, έκτος των κατεταγμένων 35. 000 μικρασιατών.

Τήν 6ην Μαρτίου 1922, ο εκ των μελών της διοικούσης επιτροπής, Κ. Τενεκίδης, συνέταξε την κατωτέρω διαμαρτυρίαν την οποίαν η επι¬τροπή υπέβαλεν προηγουμένως εις την έγκρισιν του Υπάτου Αρμοστού. Περιέργως, ούτος την ενέκρινε. την 8ην Μαρτίου ετηλεγραφήθη αύτη προς τους πρωθυπουργούς και υπουργούς των εξωτερικών Αγ¬γλίας, Γαλλίας, Ιταλίας και Αμερικής.

«Αί ελληνιΚαι κοινότητες Δυτικής Μικράς Ασίας, νομίμως εκπροσωπούμεναι υπό της Κεντρικής Επιτροπής της ελληνικής Μικρα¬σιατικής Αμύνης, κατά την ιστορικήν αυτήν στιγμήν καθ’ ήν μελε¬τάτε ν’ αποφασίσητε περί της τύχης των, εχουσι την τιμήν να επιστήσωσι την προσοχήν υμών επί των ακολούθων σημείων : Μακρά και τραγική πείρα κατέστησεν εις τους χριστιανικούς πληθυσμούς αφόρητον το οθωμανικόν καθεστώς. θα προτιμήσωσιν ούτοι να εκπατρισθώσι, παρά να υπαχθώσιν εκ νέου ύπ’ αυτό. Νέα και επίσημα προνόμια προς τας εγγυήσεις των μειονοτήτων, τας καθοριζομένας εις τας τελευταίας μεταπολεμικάς συμβάσεις, τοις εχορηγήθησαν πλείστα, ιδία δέ δια των αυτοκρατορικών φιρμανιών του 1839 και 1856. η νίκη, εγγύησις των Δυνάμεων, (αίτινες απεδέχθησαν και επεκύρωσαν τας συνθήκας των Παρισίων και Βερολίνου), εφαίνετο ότι θα καθίστα αυτά απο¬λύτως αποτελεσματικά (τά προνόμια). Πικρά ειρωνεία !

Οι σύμμαχοι εδέησε να ομολογήσωσι τόσον, εις την διάκοίνωσιν αυτών της 16 Ιου¬λίου 1920, τας σφαγάς και τους εκτοπισμούς πλέον του εκατομμυρίου Χριστιανών, όσον και τας βιαίας εξισλαμίσεις, τας δημεύσεις των πε¬ριουσιών. Ας αναμνησθώσιν αι οθωμανιΚαι αποστολαί, αι διατρέχουσαι ήδη την Ευρώπην. τα κακουργήματα άτινα εκλόνισαν και συνετάραξαν πάσαν ανθρωπίνην συνείδησιν, δέν είναι δυνατόν οι σύμμαχοι να λησμονήσωσιν. οι τούρκοι απέδειξαν, ότι είναι ανεπίδεκτοι πολιτισμού. η κεμαλική Τουρκία, την εξόντωσιν των χριστιανικών πληθυσμών την διενήργησεν εκ συστήματος, υπό το πρόσχημα των στρατιωτικών μέτρων, άτινα απεμιμήθησαν εκ της τακτικής του Αίμαν φόν Σάνδερς πασά. και ο φόβος νέων εκατομβών έφερεν εις Κιλικίαν τον πανικόν και την έξοδον. οι χριστιανικοί πληθυσμοί εννοούν να διατηρήσουν ελευθερίαν με τον πρωτεύοντα αυτοίς ελληνικόν χαρακτήρα.

εις την δια του άρθρου 66 της Συνθήκης των Σεβρών καθορίσθεισαν περιοχήν οι τούρ¬κοι μειοψηφούν. 35.000 αυτόχθονες έλληνες υπηρετούσι νυν εν τω ελληνικώ στρατώ, τω αποβιβασθέντι εις Σμύρνην υπό την αιγίδα των συμμάχων, και θα αγωνισθώσιν. Αψηφούντες μύριους κινδύνους και διαφεύγοντες την προσοχήν των τούρκων, οι έλληνες ούτοι της Ιω¬νίας, έφευγον διαρκούντος του πολέμου, προς την Μακεδονίαν, όπως πολεμήσωσιν ομού μετά των συμμάχων τον κοινόν εχθρόν. οι ελλη¬νικοί πληθυσμοί είναι ιδίως πεπεισμένοι, ότι αι ελευθερίαι των δέν δύναν¬ται να διαφυλαχθώσιν αποτελεσματικώς η δι’ ένοπλου δυνάμεως εν τή περιστάσει υπό του ελληνικού στρατού, όστις επί τρία έτη ενεπέδωσε την δημοσίαν τάξιν και εξησφάλισε τα συμφέροντα πάντων μετά επαι¬νετής αμεροληψίας. η αποχώρησίς του θα συνεπήγετο την αταξίαν και αναρχίαν και θα ήτο δια την χώραν συμφορά. Οι μικρασιατικοί ελλη¬νικοί πληθυσμοί υπήρξαν αείποτε άμεμπτοι έναντι των συμμάχων και αναλλοιώτως αφωσιωμένοι εις την συμμαχικήν υπόθεσιν.

Δέν θα ήτο δέ δίκαιον, να θεωρηθώσιν υπεύθυνοι καταστάσεως, ήν δέν εδημιούργησαν, ούτε ν’αφεθή εις αυτούς, όπως προασπίσωσι κεκτη¬μένα δίκαια των, δυνάμει συνθηκών και υποσχέσεων επισήμως δοθεισών και την εθνικήν των υπόστασιν. η χώρα ήτις εκηρύχθη πάντοτε ηθικός και εγκάρδιος σύμμαχος των λαών οίτινες επιθυμούσι να παρα¬μείνουν ελεύθεροι, αι παραδόσεις και αι ευγενείς αρχαί, υπέρ ών η χώρα ημών ηγωνίζετο, είναι ικανά εχέγγυα ότι θα εύρωμεν εν υμίν, κύριοι υπουργοί, κρατίστους υπερασπιστάς των ελευθεριών μας. Βέβαιοι περί της δικαιοσύνης υμών αναμένομεν την απόφασίν σας».
Η Διοικούσα Επιτροπή της ελληνικής Μικρασιατικής Αμύνης. …

Από το βιβλίον του Χ. P. ΕΜ. Αγγελομάτη: «ΧΡΟΝΙΚΟΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ», (ΤΟ ΕΠΟΣ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ).
ΒΡΑΒΕΙΟΝ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ
ΟΓΔΟΗ ΕΚΔΟΣΗ
ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ «ΕΣΤΙΑΣ», ΙΩΑΝΝΟΥ Δ. ΚΟΛΛΑΡΟΥ & Σιας Α. Ε.

Κατηγορίες: Ιστορικά. Προσθήκη στους σελιδοδείκτες.