« Η τύχη — της κοινής ημών Πατρίδος — δεν πρόκειται να βελτιωθή ειμή μόνον δια της βελτιώσεως του χαρακτήρος των τέκνων αυτής. Και η βελτίωσις αύτη εξαρτάται εκ του έργου της καλής εκπαιδεύσεως, την οποίαν ταύτα έλαβον, καλής υπό την ηθικήν και χριστιανικήν έννοιαν, καλής επίσης και υπό την φιλολογικήν έννοιαν»1.
Αυτό το απόσπασμα από επιστολήν του Ι. Καποδίστρια προς τον Ι. Βαρβάκην εκφράζει λιτά και συνοπτικά το «πιστεύω» του μεγάλου Κυβερνήτου της Ελλάδος για το Εθνος μας και για την αποστολήν της εθνικής μας παιδείας, την οποίαν θεωρεί ως θεμέλιον λίθον της εθνικής ευημερίας. Είναι απλό και κατανοητό• δεν είναι όμως το μόνον γραπτόν που φανερώνει τις αρχές, που επάνω τους στηρίζει ο Κυβερνήτης το Εθνικόν οικοδόμημα.
Χαρακτηριστικό είναι ένα επεισόδιο ανάμεσα στον Ι. Καποδίστρια και στην αντιπροσωπεία της Μαριανουπόλεως, πόλεως Ελληνικής (1818).
Οταν λοιπόν κατέφθασαν στην Πετρούπολιν οι αντιπρόσωποι και του πρόσφεραν «σημαντικόν χρηματικόν ποσόν» από ευγνωμοσύνην, διότι εμεσολάβησε στον Τσάρον, ο οποίος τούς παρεχώρησε «αρκετά προνόμια» προς καλλιέργειαν των δημητριακών καρπών του τόπου τους, του μίλησαν ρωσικά. Και η απάντησις του Καποδίστρια• «Δεχομαι το χρηματικόν ποσόν… εις ένδειξιν της ευγνωμοσύνης σας, υπό την προϋπόθεσιν ότι θα καταθέσετε αυτό εις… Τράπεζαν και δια των τόκων… θα προσκαλέσετε Ελληνα διδάσκαλον, δια να διδάσκη εις υμάς και εις τα τέκνα υμών αποκλειστικώς την ελληνικήν γλώσσαν εις σχολείον, το οποίον θα ιδρύσετε. Διότι αποτελεί εντροπήν να είσθε Ελληνες και να αγνοήτε την μητρικήν ημών γλώσσαν, την ευγενεστέραν του κόσμου»2.
Η εθνική και χριστιανική εκπαίδευσις, η ελληνική γλώσσα και η διαφύλαξις από την απεθνοποίησιν, είναι τρεις βασικοί στόχοι — επίστευεν ο Καποδίστριας — οι οποίοι θα διεφύλατταν τα Ελληνόπουλα που εσπούδαζαν στο εξωτερικόν. Και ήταν τόσον αναγκαία αυτά τα μέτρα!… Διότι• «Πολλά Ελληνόπουλα και ιδίως τα παιδιά των ηρώων της Ελληνικής Επαναστάσεως, πάμπτωχα και έρημα και πολλά ορφανά, βρήκαν προστασία στην Ευρώπη — Ιταλία, Γερμανία, Γαλλία κ.α. από τούς ομογενείς και τούς φιλέλληνες και με τις άοκνες φροντίδες και του Καποδίστρια, τοποθετήθηκαν και στις Ευρωπαϊκές Σχολές και Πανεπιστήμια για να σπουδάσουν και να εξελιχθούν. Ομως! ο Καποδίστριας, πολύ πριν κατεβή στην Ελλάδα ως Κυβερνήτης, είχε την έννοια του γι’ αυτά τα εκπατρισμένα Ελληνόπουλα που κινδύνευαν «επί ξένης γης και μάλιστα όπου λείπει εκκλησία ορθόδοξη». Ακοῦμε τις σκέψεις του•
«Τα παιδιά μας, ούτως εκείσε κείμενα, οποίας και αν απολαμβάνουν φροντίδος παρά των φιλανθρώπων προστατών, κινδυνεύουν όμως να εκστραφούν της οικείας φύσεως, χάνοντα βαθμηδόν και την αίσθησιν των θρησκευτικών χρεών των, και την χρήσιν της γλώσσης, και την μνήμην των εφεστίων και ιδιογενών ηθών». Πρώιμα ξερριζωμένα από την πραγματική τους πατρίδα, «άράγε δεν θέλουν αναπλάσει εν εαυτοίς πατρίδα τινά ιδανικήν», σύμφωνα με τον τύπον του τόπου όπου άρχισαν να σκέπτονται; Και όταν μεγαλώσουν, θα θέλουν να γυρίσουν στις πατρικές τους εστίες; Και αν ακόμα επιστρέψουν, θα μπορέσουν να γίνουν χρήσιμοι πολίτες; Η πείρα μας έχει διδάξει ότι αφημένοι οι νέοι αυτοί μονάχα στον εαυτό τους, χωρίς επίβλεψη και επηρεασμένοι από τα ξένα παραδείγματα, θα είναι χαμένοι και για την πατρίδα τους, χωρίς να γίνουν και του άλλου τόπου «χρήσιμον απόκτημα». Εκτός τούτων το «όνειδος» της «απεθνικοποιήσεώς» τους θα πέσει επάνω στην Ελλάδα.
………………………………………………………………….
Επρεπε επίσης να ληφθεί πρόνοια για τα ορφανά ή άπορα κορίτσια, ώστε να διδαχθούν τη μητρική τους γλώσσα και μια ξένη. Ηθελε να ξέρει ακόμα αν θα γίνονταν δεκτά και ορφανά παιδιά, που τυχόν η ελληνική κυβέρνηση θα έστελνε από την Ελλάδα, έως ότου ιδρυθούν εκεί σχολεία³».
Εχουν περάσει από την εποχή εκείνη που εγράφοντο και επραγματοποιούντο αυτά από τον αείμνηστον πρώτον Κυβερνήτην της Ελλάδος πάρα πάνω από ένας αιώνας. Και όμως η εθνική μας παιδεία σήμερα έχασε την ευθεία στις λεωφόρους της «κλεινής Αθήνας» για να βρη τάχα τον δρόμον της εκσυγχρονισμένης δήθεν Παιδείας της Ελλάδος. Αραγε τούτο το χάλι δεν είναι βλασφημία για το Εθνος και τούς Ηρωες που το διεφύλαξαν, το ανάστησαν και το εθεμελίωσαν τούτο το πολύπαθον, ηρωϊκόν, το ένδοξον, σεμνόν Γενος των Ελλήνων, επάνω εις τον αιωνόβιον βράχον της Πιστεως και της φιλοπατρίας;
1. Αρχείον Ιον. Γερουσίας, Καποδιστριακόν, φακ. 375, αριθ. 18.
2. Παπαδοπούλου – Βρετού, τ. 1, σελ. 35 – Γούδα τ. 7 (1875) σελ. 6.
3. Ελένης Κούκου, Ιωάννης Καποδίστριας. Ο άνθρωπος. Ο διπλωμάτης 1800-1828, έκδοση έκτη. Βραβείον Ακαδημίας Αθηνών, Αθήνα 1990, σελ. 290, 292.
Από το περιοδικό: «Η δράσις μας», τεύχος Αυγούστου – Σεπτεμβρίου 2007.
