Με αφορμή την έναρξη του νέου σχολικού έτους…
Οι πολλές θεωρίες περί παιδείας έφαγαν την έρμη την παιδεία. Ποτέ άλλοτε στην ιστορία δεν είχαμε τόση συσσώρευση παιδαγωγικών θεωριών, τόσο μεγάλο όγκο συγγραφών, αλλά ποτέ το σχολείο δεν ήταν τόσο αναιμικό ως θεσμός. Σήμερα –και τούτο το σήμερα έχει διάρκεια πολλών δεκαετιών– θα ήταν πιο σωστό να μιλάμε όχι για σχολείο αλλά για μη σχολείο. Για πολλά παιδιά –και μάλιστα προικισμένα παιδιά– το σχολείο είναι ένα περιττό φορτίο, και σ’ αυτό συμφωνούν και πολλοί γονείς. Τα σύγχρονα σχολεία στο βαθμό που ελέγχονται από την πολιτεία δεν έχουν προσωπικότητα, άρα δεν βοηθούν σε τίποτα τα παιδιά να διαμορφώσουν υγιή προσωπικότητα. Απεναντίας, λόγω της ατελούς λειτουργίας και θολών κατευθύνσεων, δημιουργούν σε πολλά παιδιά μια στρεβλή η αχαμνή προσωπικότητα. Σε κάποια μάλιστα ούτε καν προσωπικότητα αλλά προσωπείο.
Τώρα μάλιστα, με την επέκταση των ηλεκτρονικών μαθησιακών εργαλειών, που υποκαθιστούν και το δάσκαλο και το βιβλίο, δεν θα έχουμε νέες γενιές με πρόσωπο, θα έχουμε απρόσωπες εκφράσεις προσωπικότητας. Πλάσματα που θα λειτουργούν με… βύσμα!
Ασφαλώς το παλαιότερο σχολείο ήταν αυστηρό –συχνότατα υπέρμετρα αυστηρό– αλλά είχε μια αποστολή και έδινε στα παιδιά –πέρα από τα αναγκαία για τα τότε δεδομένα γνωστικά εφόδια– έναν σκοπό, έναν προορισμό. Ακόμη και αγράμματοι γονείς έλεγαν –και οι παλαιότεροι το ακούγαμε συχνά– τούτο το παιδαγωγικά ευεργετικό: «Θα στείλω το παιδί μου στο σχολείο να γίνει “άνθρωπος”». Αφότου η χρησιμοθηρία και ο ωφελιμισμός κυριάρχησαν στη ζωή μας, αυτό που ενδιέφερε ήταν η με κάθε τρόπο επιτυχία, έστω κι αν το παιδί γινόταν… απάνθρωπο.
Ευτύχησα επί 35 χρόνια να διδάξω σε σχολεία –κυρίως σε φροντιστήρια– σε εφήβους που προορίζονταν για σχολές υψηλών απαιτήσεων. Ο ρόλος μου ήταν να προγυμνάζω τα παιδιά για υψηλές βαθμολογικές επιδόσεις. Ήμουν ένας καλός «προπονητής» και είχα χάρη στους «αθλητές» μου – κατακτήσει πολλά πρωταθλήματα. Ποτέ όμως δεν ξέχασα το ρόλο του παιδαγωγού. Και αν καμαρώνω για κάτι είναι για τους παλιούς μου μαθητές που, αν και έφθασαν ψηλά, δεν τους απέλιπεν η ανθρωπιά. Αλλ’ αν με πλήγωνε τότε κάτι, και μάλιστα πολύ βαθιά, ήταν κάποιες συναντήσεις με γονιούς. Όταν τους έλεγα λόγια καλά για το ήθος των παιδιών τους, μερικοί μου απαντούσαν κυνικά: «Δεν μ’ ενδιαφέρουν αυτά. Αυτό που μ’ ενδιαφέρει είναι το αν το παιδί μου θα μπει». Κι εγώ συχνά – αν ο γονιός ήταν ιδιαίτερα προκλητικός, έλεγα: «Ναι, θα μπει. Αλλά το ζήτημα είναι τι θα βγει;».
Υποχρεώθηκα κάποτε να πω σ’ ένα νέο Ασκληπιάδη, που, λόγω εντόνου προβολής, είχε εξελιχθεί σε Σάυλωκ της Ιατρικής, τούτο το λυπηρό: «Λυπάμαι βαθιά που συνέβαλα κάποτε στην επιτυχία σου». Υπό την καθοδήγησή μου είχε πάρει 20 στο μάθημα της Εκθέσεως Ιδεών, μόνο που τις ιδέες που του δίδαξα εγώ, μόλις μπήκε στο Πανεπιστήμιο, τις πέταξε μαζί με τα ανθρώπινα μέλη που έκοβε!
Το παλαιό σχολείο –το ξαναλέμε– ήταν αυστηρό αλλά για το σύνολο των παιδιών ήταν πολύ αγαπητό. Πρόσφατα μίλησα στο Αιγάλεω με την ευκαιρία της παρουσιάσεως ενός βιβλίου παλαιού συμμαθητή για την περιώνυμη «Παράγκα» της Οδού Θηβών απ’ όπου αποφοιτήσαμε σ’ έναν πολύ δύσκολο για την πατρίδα μας καιρό. Είπα στο ακροατήριο: «Το σχολείο αυτό δεν μου εδίδαξε τίποτα• μου έμαθε όμως τα πάντα». Κυρίως μου έμαθε να μη ζητώ τίποτα από τους γονείς μου, τίποτα από την πολιτεία. Να ζητώ μόνο από τον εαυτό μου. Και αυτό το μάθημα το εισπράξαμε όλα τα τότε παιδια. Προσφέραμε στη χώρα μας πολλά χωρίς να ζητήσουμε τίποτα. Είχαμε περηφάνεια, όπως έλεγε ένα γλυκύτατο άσμα.
Στις αρχές και στη μέση του καλοκαιριού είχα τη χαρά να συναντηθώ με μια ανθοδέσμη παλαιών μου μαθητριών που τις παρέλαβα κοριτσάκια 12 ετών το 1965 και τις δίδαξα ως τις 19 Μαρτίου 1969, όταν τις εγκατέλειψα ξαφνικά λόγω πολιτικής παρεμβολής. Τις ρώτησα: «Τι απ’ όσα σας έλεγα τότε, μπορεί ακόμη να θυμάστε;». Και τότε μία από αυτές αποκρίθηκε: -«Οι καλοί βαθμοί δεν κάνουν και τον καλόν άνθρωπο». Και τότε, στη θύμηση αυτή, βούρκωσαν τα μάτια μου…
