Ο άνθρωπος, εξ αντικειμένου, αναστρέφεται τον πολιτισμό ως αγώνα και ως προσπάθεια κατακτήσεως της υλικής φύσεως και ανυψώσεώς του εις ον ηθικοπνευματικό.
Η Τεχνη είναι αξία πολιτιστική και πνευματική συνάμα. Απ αρχης της εμφανίσεώς του ο άνθρωπος, μαζί με τις άλλες αξίες της ζωής, εκαλλιέργησε και την αξία της τέχνης. Και όντως τα γενεσιουργά αίτια της τέχνης χάνονται στα βάθη των χρόνων. Η τέχνη έχει γεννηθή μαζί με την κοινωνία και τη ζωη. Μαλιστα η θρησκεία είναι η βασική γενεσιουργός αιτία της τέχνης.
Η τέχνη ασφαλώς δεν περιορίζεται ούτε εισέρχεται ούτε κλείεται σε κέλυφος σκοπιμότητος και χρησιμοθηρίας, δεν δεσμεύεται από την πολιτική συγκυρία. Είναι ελεύθερη, αδέσμευτη, αυτόνομη και ανεξάρτητη από επιβολές σκοπών. Η τέχνη όμως είναι και κάτι άλλο• είναι η έκφραση του αδιαιρέτου λόγου της ψυχής του δημιουργού της. Ο καλλιτέχνης, ο ζωγράφος, ο γλύπτης, ο μουσικός, ο αρχιτέκτων, είναι και πρέπει να είναι έκφανση της ομορφιάς, του ωραίου, αλλά και του αληθινού, που ανεβάζει και λυτρώνει. Ετσι η τέχνη διαμορφώνεται ως αξία πολιτιστική και πνευματική. Ο καλλιτέχνης φανερώνει το ωραίο με το έπος, τη λυρική ποίηση, την τραγωδία, την κωμωδία, τον πεζό λόγο και το φιλοσοφικό κείμενο. Είναι γνωστό ότι ο Πλάτων (427-347 π.Χ.) μέχρις ηλικίας 20 ετών ήταν ποιητής, έγραφε ποιήματα. Επαυσε να γράφει ποίηση από την ώρα που εγνώρισε τον έξοχο και μέγα διδάσκαλό του, τον Σωκράτη (470-399 π.Χ.). Αλλά παρέμεινε ποιητής και αριστοτέχνης του λόγου και της πέννας μέχρι το τέλος της ζωής του, όπως φαίνεται στούς διαλόγους του.
Η τέχνη υπηρετεί το ωραίο, διακονεί όμως και το αιώνιο. Δια του ορατού, κατά τον Γερμανό ποιητή Γκαίτε (1749-1832), με το καλλιτέχνημα θεώμεθα το αιώνιο.
Συνεπώς, η τέχνη εξαϋλώνει την αισθητική πραγματικότητα και εκφράζει τις βαθύτερες ψυχικές αγωνίες του ανθρώπου και τα ευγενέστερα ιδανικά. Σ’ αυτό συνίσταται η αποστολή της τέχνης ως πολιτιστικής και πνευματικής αξίας. Η τέχνη αντικατοπτρίζει την αιωνιότητα του πνεύματος και εξεικονίζει τον αγώνα για τον πολιτισμό, όχι ως αγριότητα και ανταγωνισμό και έχθρα, όχι ως βάναυση προσβολή πανιέρων Συμβόλων, όπως είναι ο Σταυρός του Κυρίου, αλλά ως διαρκή προσπάθεια ηρεμίας, γαλήνης, ευδαιμονίας, ως αποκαλυπτική νοητική ενέργεια προβολής αξιών, όπως η Ελευθερία, η ανδρεία, η δικαιοσύνη και εν γένει η αρετή. Η αρχαία τέχνη λ.χ. εκφράζει την κοσμοθεωρία του δημιουργού της, το πνεύμα και το νόημα της ζωής. Η αρχαία καλλιτεχνική δραστηριότητα υπηρετεί την αξία του «θείου», διακονεί τη θρησκεία. Π.χ. ο Ερμης του Πραξιτέλους αποτελεί καλλιτεχνική έκφραση του θείου. « Ημείς όμως δεν έχομεν ίσως κανέν άλλο έργον, το οποίον να αναπαριστάνη τόσον εναργώς την μορφικήν αγλαΐαν των Ολυμπίων θεών, όπως θα την έβλεπαν εις τα οράματά των οι μεγάλοι πλάσται και ζωγράφοι της αρχαιότητος» εσημείωνε κατά την περιγραφή του αγάλματος ο παλαιός καθηγητής της αρχαιολογίας, αείμνηστος Χρίστος Τσούντας (1857-1934). Θρησκευτική συνείδηση, πνοη πολιτισμού πνευματικού διέπουν τούς μεγάλους καλλιτέχνες του αρχαίου ελληνικού κόσμου και κυριώτερα της Βυζαντινής Εποχης. Το βλέπει κανείς και το διαπιστώνει στα επιβλητικά ερείπια του Παρθενώνος, στην προχριστιανική και μεταχριστιανική τέχνη, στη Βυζαντινή επίσης τέχνη. Η Βυζαντινή καλλιτεχνία προβάλλει ως διηνεκής πολιτιστική και πνευματική αξία. «Οι Βυζαντινοί θόλοι, οι βυζαντινές αγιογραφίες, τα ψηφιδωτά και γενικά όλη η Χριστιανική Τεχνη εκφράζει το αιώνιον, ανεβάζει τον άνθρωπον μέχρι τα κράσπεδα του θείου θρόνου και κατεβάζει την θεότητα μέχρι τα βάθη της ανθρώπινης καρδιάς» (Π. Κυρούσης• «Σκέψεις περί την Τεχνην» Δελτίο Ο.Λ.Μ.Ε., Δεκέμβριος 1972, τευχ. 354, σελ. 15).
Η τέχνη, και όταν φανερώνει την τραγωδία του βίου και την κακοτυχία του σημερινού ανθρώπου, υπηρετεί τον πολιτισμό και το πνεύμα. Ο καλλιτέχνης είναι λειτουργός αξιών και πνευματικών ιδανικών. Είναι διδάσκαλος και ηνίοχος, ποτέ βλάσφημος και υβριστής οσίων και ιερών, εν ονόματι της ελευθερίας δήθεν της τέχνης. Η τέχνη πρέπει να είναι ανεξάρτητη και αυτόνομη. Η ελεύθερη και αυτόνομη τέχνη δεν προσβάλλει αξίες ποτέ, δεν κρημνίζει ιδανικά, δεν ακυρώνει ιδεώδη• απεναντίας ανυψώνει και οικοδομεί.
« Η τέχνη για την τέχνη» διακηρύσσεται από πολλούς ως δόγμα και αρχή απαράβατη. Ισως μέχρις ενός σημείου να έχουν δίκαιο οι οπαδοί του δόγματος αυτού, κατά λόγον ελευθερίας του καλλιτέχνου. Ομως το λάθος και η πλάνη των οπαδών του δόγματος αυτού συνίσταται στο ότι ηθελημένα ή αθέλητα αγνοούν τον άνθρωπο. « Η τέχνη για την Τεχνη» πρέπει να εξισώνεται με την «τέχνη για τον άνθρωπο» με τις αξίες του, το πνεύμα, τα ιδανικά, τούς οραματισμούς του, με την ψυχή του, με τις φυσικές, αλλά και τις μεταφυσικές εφέσεις και χορδές του συνειδότος. Η τέχνη, ως τροφός της αληθείας και της παιδείας, γίνεται πεδίον πολιτισμού και ευκρασίας πνευματικής. Το έργο τέχνης έχει ομορφιά και απλότητα. Δεν φέρει σύγκρουση αξιών, γιατί η ίδια η τέχνη είναι αξία πολιτισμού και πνεύματος.
Στην υπηρεσία της αξίας και του πολιτισμού, των ιδανικών και της αρετής έθεσαν το καλλιτεχνικό τους τάλαντο οι σπουδαίοι καλλιτέχνες δια των αιώνων και οι μεγάλοι συγγραφείς. Αυτό έπραξαν ο Φειδίας και ο Απελλης, οι άλλοι δημιουργοί του Παρθενώνος, οι πλαστουργοί των έργων της Ακροπόλεως, των Δελφών, της Ολυμπίας κλπ., ο υψιπέτης τραγικός Αισχύλος, ο πλάστης χαρακτήρων Σοφοκλής, ο από σκηνής φιλόσοφος και δραματουργός Ευριπίδης, ο χείμαρρος του λυρισμού Αισχύλος, ο υπεροχώτερος όλων Ομηρος. Ακόμη ο Ρωμανός ο Μελωδός και οι αρχιτέκτονες του ναού της του Θεού Σοφίας ήσαν οι θαυμάσιοι μύστες της Τεχνης, οι οικοδόμοι αξιών και πολιτισμού. Ολοι οι μεγάλοι καλλιτέχνες έθεσαν την Τεχνη τους στη διακονία του ωραίου και του αληθινού, του πολιτισμού και του Πνεύματος του Θεού και του Αιωνίου.
Η αληθινή τέχνη πηγάζει από την ψυχή με την έμπνευση του Θεού, και το καλλιτέχνημα είναι καρπός του χαρίσματος της ενιαίας και αδιαίρετης ψυχής του καλλιτέχνου, που δεν έχει διχασμούς, αλλά ενότητα με συγκίνηση και ευθύνη προσφοράς προς την κοινωνία.
Δημ. Ν. Παπαθανασόπουλος
Φιλόλογος – τ. Λυκειάρχης
Από το περιοδικό «Η δράσις μας», τεύχος Μαρτίου 2005
