Εσπερινός (μέρος B’) – Ιωάννου Φουντούλη (κείμενο και video).

Συνεχίζομε με την ακολουθία του εσπερινού, που αρχίσαμε στην προηγούμενη μας
(δημοσίευση).

Μετά τον προοιμιακό ψαλμό παρεμβαίνει ο διάκονος και θέτει στο στόμα των πιστών τις δεήσεις, που θα αναφέρουν στο Θεό επί τη ευκαιρία της λατρευτικής συνάξεως. Λέγονται «ειρηνικά» γιατί αρχίζουν με την προτροπή «Εν ειρήνη του Κυρίου δεηθώμεν». Αναφέρονται δηλαδή στην εσωτερική εκείνη κατάστασι της ψυχικής ειρήνης, που είναι η προϋπόθεσις για να εισακουσθούν οι δεήσεις μας από τον Θεό, αλλά και που είναι ο καρπός της κοινωνίας μας με το Πνεύμα το άγιον. Επομένως «εν ειρήνη» προσευχή σημαίνει προσευχή «εν Πνεύματι αγίω».1 Και τα αιτήματα αυτά καλύπτουν όλες τις πνευματικές και βιοτικές σχέσεις των πιστών. Όλες τις ανάγκες και όλες τις αγωνίες, που έχει ο άνθρωπος στην επί γης ζωή του, που, πού αλλού, παρά στον Πατέρα του, στον Θεό του ελέους και των οικτιρμών θα τις εμπιστευθή. Γι’ αυτό λέγεται και «μεγάλη συναπτή», γιατί όλα τα αιτήματα συναπτά, όλα μαζί, το ένα κοντά στο άλλο, αναφέρονται στον Θεό και όλοι μαζί, διάκονος , λαός , ιερεύς, συνάπτονται σε μία ενότητα και από κοινού τα απευθύνουν στον Θεό. Αίτημα για την ειρήνη του κόσμου, για την ενότητα και τον στηριγμό των Εκκλησιών, για τον οίκο της προσευχής μας και τους εισερχομένους σ’ αυτόν με φόβο Θεού και ευλάβεια, για τους αδελφούς μας τους χριστιανούς, για τον αρχιεπίσκοπο και το ιερατείο, για τον βασιλέα, τους κυβερνήτας του κράτους και τον στρατό, για την ευκρασία των αέρων, για τους καρπούς της γης, για ειρηνικούς καιρούς, για τους πλέοντας, τους οδοιπορούντας, τους ασθενείς, τους εργαζομένους, τους αιχμαλώτους και για να λυτρωθούμε από κάθε θλίψι, οργή, κίνδυνο και ανάγκη. Και ο λαός προσευχόμενος απαντά με την σύντομο και περιεκτική δέησι, το «Κύριε, ελέησον». Και ο ιερεύς έρχεται με την κατάλληλο ευχή να ανακεφαλαιώση τις αιτήσεις αυτές και να τις αναφέρη στον οικτίρμονα και ελεήμονα Θεό, που είναι μέγας και ισχυρός και μπορεί να εκπληρώση όλα τα αιτήματα και τις ανάγκες των παιδιών Του και έχει πλούσιο το έλεος και την ευσπλαγχνία για να συγκαταβή στις ασθένειές μας. Και κατακλείει με την εκφώνησι ότι σ’ αυτόν τον τριαδικό Θεό ανήκει η δόξα και η τιμή και η προσκύνησις στους αιώνας.

Και έτσι αρχίζει το δεύτερο μέρος του εσπερινού, η ψαλμωδία των επιλυχνίων ψαλμών, ή των ψαλμών του λυχνικού. Είναι τέσσαρες ψαλμοί του Ψαλτηρίου, που αναφέρονται κατά το πλείστον σε θέματα κατάλληλα για την ώρα αυτή της ημέρας, για το εσπέρας. Ο πρώτος, ο 140ος «Κύριε, εκέκραξα προς σε, εισάκουσόν μου…», εψάλλετο και κατά την εσπερινή ακολουθία του ιουδαϊκού ναού. Είναι καθαρά εσπερινός ψαλμός ˙ ομιλεί για την εσπερινή θυσία, το θυμίαμα, και παρακαλεί και η προσευχή του πιστού να κατευθυνθή στον θρόνο του Θεού, όπως ανέβαινε το θυμίαμα στην εσπερινή ώρα της προσευχής. Οι δύο πρώτοι στιχοι του με το αρχαίο εφύμνιο «Εισάκουσόν μου, Κύριε» ψάλλονται μελωδικά , πανηγυρικά ή κατανυκτικά, ανάλογα με το θέμα της ημέρας, στον ήχο της εβδομάδος ή στον ήχο που είναι συντεταγμένα τα τροπάρια της εορτής. Θα τους ακούσωμε στον ήχο της αυριανής Κυριακής, στον Α’ ήχο:

ΚΥΡΙΕ ΕΚΕΚΡΑΞΑ, ΘΟΥ ΚΥΡΙΕ – ΧΟΡΑΡΧΗΣ ΣΤΑΝΙΤΣΑΣ – YouTube

«Κύριε, εκέκραξα προς σε, εισάκουσόν μου.
Εισάκουσόν μου, Κύριε.
Κύριε, εκέκραξα προς σε, εισάκουσόν μου,
πρόσχες τη φωνή της δεήσεώς μου,
εν τω κεκραγέναι με προς σε.
Εισάκουσόν μου, Κύριε.

Κατευθυνθήτω η προσευχή μου,
ως θυμίαμα ενώπιόν σου˙
έπαρσις των χειρών μου θυσία εσπερινή.
Εισάκουσόν μου Κύριε».

Η επανάλιψις αυτή του εφυμνίου «Εισάκουσόν μου, Κύριε» εγίνετο παλαιότερα σε κάθε στίχο και από τους υπολοίπους του ψαλμού και έδιδε ιδιαίτερο κατανυκτικό χρώμα στην ψαλμωδία του.

Μετά από τον 140ο ακολουθεί η ψαλμωδία του 141ου ψαλμού, «Φωνή μου προς Κύριον εκέκραξα, φωνή μου προς Κύριον εδεήθην…». Είναι ψαλμός γεμάτος συντριβή και κατάνυξι, δέησι προς τον Θεό που γνωρίζει τους δρόμους και τις αμαρτίες των ανθρώπων , που είναι η ελπίς των ζώντων και η καταφυγή των τεταπεινωμένων και των καταδιωκομένων. Σ’ αυτόν πάλι συνάπτεται ο 129ος ψαλμός «Εκ βαθέων εκέκραξά σοι, Κύριε˙ Κύριε, εισάκουσον της φωνής μου…» και αυτός κατανυκτικός και γεμάτος ελπίδα στο έλεος του Θεού˙ στον Θεό που ελπίζει από τα βαθειά ξημερώματα μέχρι την νύκτα ο λαός του Θεού, ο παλαιός και ο νέος Ισραήλ και κάθε θλιβομένη χριστιανική ψυχή. Κι’ αυτόν ακολουθεί ο 116ος ψαλμός «Αινείτε τον Κύριο πάντα τα έθνη…», που στους δύο του στίχους καλεί όλα τα έθνη και όλους τους λαούς της γης να δοξάσουν το όνομα του Κυρίου, που δείχνει το έλεος και την αλήθειά Του στον κόσμο.

Οι στίχοι των ψαλμών αυτών της Παλαιάς Διαθήκης δεν ψάλλονται μόνοι των˙ από τον καθένα από τους τελευταίους εξαρτάται και από ένα τροπάριο. Έτσι την ψαλμωδία των συνοδεύει σειρά από δέκα ή οκτώ ή έξ τροπάρια, που επειδή συνάπτονται στους στίχους των ψαλμών λέγονται «στιχηρά». Αυτά αλλάσσουν κάθε ημέρα ανάλογο με το θέμα της εορτής ή του αγίου που τελούμε την μνήμη του κάθε φορά. Έτσι δημιουργήθηκαν σειρές τροπαρίων για τους ψαλμούς αυτούς του εσπερινού, τα στιχηρά εσπέρια. Είναι έργα χριστιανών ποιητών, που έθεσαν το ποιητικό των τάλαντο στην υπηρεσία του Χριστού και της Εκκλησίας. Πολλά απ’ αυτά είναι πραγματικά αριστουργήματα συνθέσεως και μελωδίας. Τα στιχηρά του εσπερινού του Σαββάτου έχουν το θέμα της Κυριακής , την ανάστασι του Κυρίου, είναι «αναστάσιμα». Είναι συντεθειμένα κατά τους οκτώ ήχους της βυζαντινής μουσικής και σύμφωνα με το ρυθμό της διαδοχής των ήχων επανέρχονται κάθε οκτώ Κυριακές. Στην ακολουθία των Κυριακών στην Οκτώηχο υπάρχουν επτά τροπάρια αναστάσιμα. Τα τρία πρώτα είναι έργο του Πατρός της Εκκλησίας, δογματικού και υμνογράφου Ιωάννου του Δαμασκηνού. Τα υπόλοιπα τέσσαρα φέρουν τη επιγραφή «στιχηρά ανατολικά», πιθανόν από το όνομα του ποιητού των, του Ανατολίου. Όλη η σειρά κατακλείεται με θεοτοκίο, δηλαδή τροπάριο που εγκωμιάζει την Θεοτόκο και που ψάλλεται στον στίχο «Δόξα Πατρί και Υιώ και αγίω Πνεύματι και νύν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων˙ αμήν», την μικρά δηλαδή δοξολογία που επισφραγίζει την ψαλμωδία των ψαλμών του λυχνικού.

Από την αναστάσιμο ακολουθία του γ΄ήχου θα παρατεθούν τα δύο πρώτα αναστάσιμα στιχηρά του Δαμασκηνού, τα δύο τελευταία από την σειρά των ανατολικών και το θεοτοκίο. Όλα τα στιχηρά αυτά υμνολογούν την δόξα του αναστάντος Χριστού, την δύναμι του σταυρού του, την νίκη κατά του θανάτου και του Άδου, την λύτρωσι και την ανάστασι των ανθρώπων. Στο θεοτοκίο ανυμνολογείται ο θαυμαστός θεανδρικός τόκος της Παρθένου˙ είναι δε μία περίληψις της σχετικής για την αειπάρθενο Θεοτόκο διδασκαλίας της Εκκλησίας μας.

«Πεφώτισται τα σύμπαντα
τη αναστάσει σου, Κύριε,
και ο Παράδεισος πάλιν ηνέωκται˙
πάσα δε η κτίσις ανευφημούσά σε
ύμνον σοι καθ’ εκάστην προσφέρει».

«Δοξάζω του Πατρός
και του Υιού την δύναμιν
και Πνεύματος αγίου
υμνώ την εξουσίαν,
αδιαίρετον, άκτιστον Θεότητα,
Τριάδα ομοούσιον,
την βασιλεύουσαν εις αιώνα αιώνος».

«Τοις εν Άδη καταβάς
Χριστός ευηγγελίσατο˙
Θαρσείτε, λέγων, νύν νενίκηκα˙
εγώ ειμή η ανάστασις,
εγώ υμάς ανάξω,
λύσας θανάτου τας πύλας».

«Οι αναξίως εστώτες
εν τω αχράντω σου οίκω
εσπερινόν ύμνον αναμέλπομεν,
εκ βαθέων καρυγάζοντες˙
Χριστέ ο Θεός,
ο φωτίσας τον κόσμον
τη τριμέρω αναστάσει σου,
εξελού τον λαόν σου
εκ χειρός των εχθρών σου, φιλάνθρωπε».

«Πώς μη θαυμάσωμεν
τον θεανδρικόν σου τόκον, πανσεβάσμιε;
πείραν γάρ ανδρός μη δεξαμένη, πανάμωμε,
έτεκες απάτορα Υιόν εν σαρκί
τον προ αιώνων
εκ Πατρός γεννηθέντα αμήτορα,
μηδαμώς υπομείναντα τροπήν
ή φυρμόν ή διαίρεσιν;
άλλ’ εκατέρας ουσίας την ιδιότητα
σώαν φυλάξαντα.
Διό, μητροπάρθενε δέσποινα,
αυτόν ικέτευε σωθήναι
τας ψυχάς των ορθοδόξως
Θεοτόκον ομολογούντων σε».

(11
Ιουλίου 1970)

Υ Π Ο Σ Η Μ Ε Ι Ω Σ Ε Ι Σ
1. Iούδ. 20.

(Από το βιβλίο “Λογική Λατρεία”, εκδ. Αποστολικής Διακονίας, Αθήνα 1984).

Κατηγορίες: Αρχεία ήχου και εικόνος (video), Λειτουργικά, εορτολογικά, Νεοελληνική απόδοση Ύμνων, Συναξάρια. Προσθήκη στους σελιδοδείκτες.