Η εορτή της Αναλήψεως είναι το επισφράγισμα του λυτρωτικού έργου του Χριστού και το θριαμβευτικόν επιστέγασμα των όσων έπραξεν ο Κύριος υπέρ των ανθρώπων. Όπως λέγει το Κοντάκιον της εορτής: «Την υπέρ υμών πληρώσας οικονομίαν και τα επί γης ενώσας τοις επουρανίοις, ανελήφθης εν δόξη Χριστέ ο Θεός ημών, ουδαμόθεν χωριζόμενος, αλλά μένων αδιάστατος και βοών τοις αγαπώσί σε• Εγώ ειμι μεθ’ ὑμῶν και ουδείς καθ’ ὑμῶν». Ο Χριστός δηλαδή, που είναι Θεός μας, ανελήφθη εν δόξη, όταν συμφώνως προς το θείον σχέδιον συνεπλήρωσε και ωλοκλήρωσε τα όσα υπέρ ημών έπραξεν. Αυτά ήνωσαν την γην με τον ουρανόν, τους ανθρώπους με τον Θεόν.
Η Ανάληψις δεν εσήμαινε βεβαίως και χωρισμόν του Κυρίου από τους ηγαπημένους Του Μαθητάς. Με αυτούς ο Διδάσκαλος παρέμεινεν ηνωμένος συμφώνως προς την υπόσχεσίν Του: «Και ιδού εγώ μεθ’ ὑμῶν ειμι πάσας τας ημέρας έως της συντελείας του αιώνος. Αμήν» (Ματθ. 28, 20).
Το έργον του Κυρίου μετά την Ανάληψίν Του εις τους ουρανούς συνέχισε και συνεχίζει η Εκκλησία. Αυτή, με την δύναμιν που της έδωκεν ο Ιδρυτής της, διδάσκει, θαυματουργεί, αγιάζει και σώζει τους πιστούς. Οι πιστοί είναι δια της Εκκλησίας και εις την Εκκλησίαν ηνωμένοι με τον Αρχηγόν των. Δια την Εκκλησίαν Του ωμίλησεν ο Κύριος εις τους Αποστόλους, όταν ενεφανίζετο εις αυτούς επί τεσσαράκοντα ημέρας μετά την Ανάστασίν Του. Υπεσχέθη εις αυτούς την επιφοίτησιν του Αγίου Πνεύματος, παρήγγειλε να κηρύξουν το Ευαγγέλιον εις όλην την κτίσιν, να διαλαλήσουν την Ανάστασίν Του και να καλέσουν τους ανθρώπους να μετανοήσουν δια τα αμαρτωλά των έργα. Εκείνοι που θα επίστευον, θα εγίνοντο με το Άγιον Βάπτισμα μέλη της Εκκλησίας.
«Και ταύτα ειπών, βλεπόντων αυτών επήρθη (=υψώθη προς τα επάνω), και νεφέλη υπέλαβεν αυτόν από των οφθαλμών αυτών. Και ως ατενίζοντες ήσαν εις τον ουρανόν πορευομένου αυτού, και ιδού άνδρες δύο (δηλαδή άγγελοι) παρειστήκεισαν αυτοίς εν εσθήτι λευκή, οι και είπον• άνδρες Γαλιλαίοι, τι εστήκατε εμβλέποντες εις τον ουρανόν; Ούτος ο Ιησούς ο αναληφθείς αφ’ ὑμῶν εις τον ουρανόν, ούτως ελεύσεται (=θα έλθη κατά τον ίδιο τρόπον), ον τρόπον εθεάσασθε αυτόν πορευόμενον εις τον ουρανόν. Τότε υπέστρεψαν εις Ιερουσαλήμ από όρους του καλουμένου ελαιώνος…» (Πραξ. 1, 9-12).
Η Εκκλησία, δια την οποίαν ωμίλησεν ο Κύριος πριν από την Ανάληψίν Του, αφ’ ἑνός και η σκηνή της Αναλήψεως αφ’ ἑτέρου είναι τα δύο θέματα, που παρουσιάζει η εικών της Αναλήψεως. Επειδή εις την Αγίαν Γραφήν διατίθενται περισσότεροι στίχοι δι ὅσα ο Κύριος είπε περί της Εκκλησίας και ολιγώτεροι δι αὐτό τούτο το γεγονός της Αναλήψεως, ο βυζαντινός αγιογράφος, στηριζόμενος εις την βιβλικήν διήγησιν, διαθέτει και ανάλογον χώρον εις την περί ης ο λόγος εικόνα.
Το κύριον μέρος της εικόνος καταλαμβάνουν οι Απόστολοι με την Παναγίαν (τα μέλη δηλαδή της Εκκλησίας του Χριστού) και μόλις ένα μικρόν τμήμα εις το άνω μέρος της εικόνος καταλαμβάνει ο Αναληφθείς Κύριος. Επειδή η Ανάληψις κατά το αγιογραφικόν κείμενον έγινεν εις το όρος των Ελαιών (ευρίσκεται ανατολικώς της Ιερουσαλήμ και ήτο κατάφυτον από ελαίας κατά τους αρχαίους χρόνους), το τοπίον της εικόνος είναι ορεινόν με ελαιόδενδρα ανάμεσα εις τους βράχους.
Αφού είδομεν τας πληροφορίας, τας οποίας μας δίδει η Αγία Γραφή δια την Ανάληψιν του Κυρίου και πως εις γενικάς γραμμάς μεταφέρει αυτάς δια να τας παρουσιάση εις την σχετικήν εικόνα ο ορθόδοξος αγιογράφος, ερχόμεθα τώρα να ίδωμεν λεπτομερέστερον τα δύο τμήματα της εικόνος.
Περιγραφή της εικόνος:
α) Ο Αναληφθείς Κύριος.
Εις την εικόνα της Αναλήψεως ο Κύριος εικονίζεται μέσα εις «δόξαν», άλλοτε στρογγύλην, και άλλοτε ελλειψοειδή, καθήμενος επί ουρανίου τόξου (εις άλλας εικόνας επί θρόνου). Με την δεξιάν Του χείρα ευλογεί και με την αριστεράν κρατεί ειλητάριον, το οποίον γράφει: «Εδόθη μοι πάσα εξουσία εν ουρανώ και επί της γης». Το ειλητάριον είναι το σύμβολον του διδασκάλου. Την «δόξαν», εντός της οποίας ευρίσκεται ο Κύριος, υποβαστάζουν δύο άγγελοι. Συμβολίζουν και εκφράζουν την θείαν μεγαλειότητα και εξουσίαν. (Ο Κύριος ως παντοδύναμος δεν είχεν ανάγκην των αγγέλων δια να αναληφθή εις τους ουρανούς). Εις μερικάς εικόνας της Αναλήψεως οι άγγελοι δεν υποβαστάζουν την «δόξαν», αλλά ενατενίζουν τον Κύριον εις στάσιν προσευχής. Όπως λέγουν τα τροπάρια της εορτής, απορούν και θαυμάζουν, διότι ο Χριστός ανελήφθη όχι μόνον ως Θεός, αλλά και ως άνθρωπος, δηλαδή με το άφθαρτον και δοξασμένον σώμά Του.
Άλλοτε οι άγγελοι εικονίζονται σαλπίζοντες συμφώνως προς τον ψαλμικόν στίχον «ανέβη ο Θεός εν αλαλαγμώ, Κύριος εν φωνή σάλπιγγος» (Ψαλμ. 46, 6). Ο στίχος αυτός αναφέρεται αυτούσιος εις την υμνολογίαν της Αναλήψεως, διότι «η εις ουρανούς άνοδος δια τούτων (των λέξεων) του Κυρίου σημαίνεται» (Μέγας Αθανάσιος).
β) Οι Απόστολοι.
Οι Απόστολοι είναι χωρισμένοι εις δύο ομίλους έχοντες εις το μέσον την Παναγίαν. Όπισθεν της Παναγίας ευρίσκονται δύο λευκοφορούντες άγγελοι, οι οποίοι δείχνουν τον Αναληφθέντα Κύριον. Ως αγγελιαφόροι του Θεού διαβεβαιώνουν και παρηγορούν τους παρισταμένους δια την επάνοδον του Κυρίου κατά την δευτέραν παρουσίαν.
Εις το κείμενον της Αγίας Γραφής το αναφερόμενον εις την Ανάληψιν δεν αναφέρεται ότι παρευρέθη η Θεοτόκος κατά την εις ουρανούς άνοδον του Υιού Της. Περί αυτού μας πληροφορεί η Ιερά Παράδοσις, όπως την βλέπομεν άλλωστε και εις τα τροπάρια της εορτής. Αξία προσοχής είναι η θέσις και η στάσις της Θεοτόκου εις την εικόνα. Ευρίσκεται ακριβώς κάτωθεν του Υιού Της και είναι έτσι ο άξων της όλης συνθέσεως. Η στάσις Της είναι στάσις προσευχής. Οι Απόστολοι με τας προς τον Κύριον εστραμμένας κεφαλάς των και τας χειρονομίας των έρχονται εις αντίθεσιν προς την ατάραχον και ήρεμον μορφήν της Παναγίας. Εις την εικόνα μας το υποπόδιον, επί του οποίου πατεί η Θεοτόκος τονίζει ακόμη περισσότερον την ξεχωριστήν θέσιν Της μεταξύ των εικονιζομένων Αποστόλων.
Ο αγιογράφος της εικόνας της Αναλήψεως ηθέλησε με τους Αποστόλους, που περιστοιχίζουν την Παναγίαν, να παρουσιάση την Εκκλησίαν, εις την οποίαν ο Κύριος θα έστελνε κατά την Πεντηκοστήν το Άγιον Πνεύμα δια να την ζωοποιήση. Περί της αποστολής του Αγίου Πνεύματος εις τους Μαθητάς και της επιδημίας του εις τον κόσμον ομιλούν και τα τροπάρια της εορτής της Αναλήψεως, συνδέοντα έτσι τα δύο κοσμοϊστορικά και κοσμοσωτήρια γεγονότα.
Το πρόσωπον δεξιά της Θεοτόκου, το οποίον βλέπει εις τον ουρανόν με την χείρα εμπρός εις τους οφθαλμούς του, είναι ο Απόστολος Παύλος. Κατά την Ανάληψιν ο Παύλος δεν είχεν θέσιν μεταξύ των Αποστόλων, διότι η μεταστροφή του έγινεν αργότερον. Η θέσις του εις την εικόνα είναι συμβολική. Θα γίνη και αυτός μέλος της Εκκλησίας και μάλιστα μέλος εκλεκτόν. Ο ορθόδοξος αγιογράφος αποσπά τον Παύλον από την εποχήν του και τον συγκαταριθμεί μεταξύ των Αποστόλων. Έτσι και η θέσις του Ιούδα ανεπληρώθη και η παράστασις της Εκκλησίας έγινε δυναμική, εκφραστική και συμβολική.
Αι υψωμέναι εις προσευχήν χείρες της Παναγίας υπενθυμίζουν τον ρόλον Της πλησίον του Υιού Της. Ημείς, όπως ψάλλει η Εκκλησία μας, «άλλην γαρ ουκ έχομεν αμαρτωλοί προς Θεόν… αεί μεσιτείαν». Παρακαλούμεν τον Χριστόν να μας σώση και ελεήση «ταις πρεσβείαις της παναχράντου Δεσποίνης ημών Θεοτόκου και αειπαρθένου Μαρίας».
Ένα ακόμη δείγμα της σχέσεως Θεοτόκου και Εκκλησίας είναι το αλύγιστον της στάσεως της Παναγίας, που βλέπομεν εις μερικάς εικόνας. Με την ακινησίαν Της αυτήν φαίνεται να εκφράζη τα αμετακίνητα δόγματα της Εκκλησίας μας. Από το άλλο μέρος οι Απόστολοι με τας διαφόρους χειρονομίας των συμβολίζουν τας διαφόρους γλώσσας και τα ποικίλα μέσα, με τα οποία ο λόγος του Θεού σπείρεται εις τας καρδίας των ανθρώπων.
Κλείομεν την ανάλυσιν της εικόνος της Αναλήψεως με τους λόγους του Αγίου πάπα Λέοντος Α´ (440-461): «Η Ανάληψις του Χριστού είναι ιδική μας ανύψωσις και όπου η δόξα της Κεφαλής προεπορεύθη, εκεί καλείται και η του Σώματος ελπίς», τα μέλη δηλαδή της Εκκλησίας, η οποία είναι το Σώμα του Χριστού.
από το βιβλίο: «Ο ΜΥΣΤΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ» ΧΡΗΣΤΟΥ Γ. ΓΚΟΤΣΗ
Παράβαλε και:
Πέμπτη της Αναληψεως: Τα Λειτουργικά αναγνώσματα του εσπερινού και το Κοντάκιον του Αγίου Ρωμανού του μελωδού.
Πέμπτη της Αναλήψεως: Η Ευαγγελική Περικοπή της Θ. Λ., κείμενο του Μητρ. Ναυπάκτου Ιεροθέου Βλάχου, υμνολογική εκλογή.
Του Οσίου Πατρός ημών Νικοδήμου του Αγιορείτου – Ερμηνεία εις τουσ Κανόνας της εορτής της Αναλήψεως του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού.
Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά – ομιλίαι ΚΑ. και ΚΒ, εις την Ανάληψιν του Κυρίου.
Ανάληψις – Ιωάννου Φουντούλη.
Του Οσίου Πατρός ημών Ιωάννου του Χρυσοστόμου – λόγος Α. εις την Ανάληψιν του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού.
Εγκώμια και Μεγαλυνάρια εις την εορτήν της Αναλήψεως.
Του Οσίου Πατρός ημών Γρηγορίου Επισκ. Νύσσης – λόγος εις την Ανάληψιν του Κυρίου.
Η Ανάληψη του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού. Δέκα τοποθετήσεις σε δέκα ερωτήσεις – Πρωτ. Γεωργίου Διον. Δράγα.
Ανάληψη: Η δοκιμασία του λογικού – Φώτη Κόντογλου.
Λόγος εις την Ανάληψιν του Κυρίου (απόσπασμα) – Αγ. Επιφανίου Κύπρου.
