Το εκκλησάκι δίπλα μας ήταν εκπληκτικό. Στο μεταξύ ο ήλιος κατέβαινε στη δύση του, οι εναλλαγές του πρασίνου των διάφορων δένδρων σε συνδυασμό με τις σκιάσεις γίνονταν περισσότερες και εντονότερες, ο ουρανός αποκτούσε ένα βαθύ γαλάζιο χρώμα, και όπως καθόμασταν προβαλλόταν επάνω του το υπέροχο αυτό βυζαντινής αρχιτεκτονικής κομψοτέχνημα, περιβαλλόμενο από κυπαρίσσια και πεύκα, ο δε τρούλος του και η όλη κλιμακωτή αρχιτεκτονική του διάταξη αφ’ ενός μεν σε χαλάρωνε, αφ’ ετέρου δε σε ανέβαζε. Δίπλα στο αεροδρόμιο που σκοπό του είχε να παίρνει ανθρώπινα σώματα, να τα ανεβάζει στα ύψη και να τα αποστέλλει στα πέρατα του κόσμου, το μικρό αυτό ξωκκλήσι, σου αγκαλιάζει την ψυχή, σου την ανεβάζει στον ουρανό και σου την εκτοξεύει στα πέρατα του πνευματικού στερεώματος.
Αυτά τα διάσπαρτα εκκλησάκια είναι κάτι το μοναδικό. Και πολύ ελληνικό. Δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα αλλού. Μια χώρα γεμάτη με σημεία θεϊκής αναφοράς που συνταιριάζουν άριστα την ομορφιά με την αλήθεια. Κατά κοινή ομολογία ήταν υπέροχο το περιβάλλον. Ίσως πιο βοηθητικό και από τη συζήτηση.
Το μέρος ήταν εξαιρετικό. Μοναδική συντροφιά μερικά πουλάκια και φυσικά τα αεροπλάνα. Και κάπου κάπου κάποιος περαστικός που έκανε τον περίπατό του, μια μητέρα με το μικρό παιδάκι της, σταμάτησαν να κάνουν το σταυρό τους ή να ανάψουν ένα κεράκι. Πράξεις συμβολικές, ίσως όχι τόσο συνειδητές, αλλά με πίστη και καρδιά.
Στο σημείο αυτό παρεμβαίνει ο Άγγελος. Μου έκανε εντύπωση που, ενώ αυτός πήρε την πρωτοβουλία να φέρει τους υπόλοιπους, τόση ώρα καθόταν διακριτικά σιωπηλός και παρακολουθούσε. Αντικρίζοντας όμως το βλέμμα του, σχημάτισα την εντύπωση ότι περισσότερο τον ενδιέφερε το πόσο θα επηρέαζε η συζήτησή τους άλλους παρά το περιεχόμενο της ίδιας της συζήτησης. Μου φαινόταν ότι ο στόχος του ήταν να πεισθούν οι άλλοι, όχι να φωτισθεί ο ίδιος. Έτσι μου έλεγε ο πονηρός λογισμός…
Ίσως όμως να ήμουν άδικος. Αυτό το παιδί είχε τόσο καλή διάθεση. Κι εγώ τον έκρινα τόσο αυστηρά. Και που ήξερα τι συμβαίνει μέσα του; Παρίστανα τον ελεύθερο, αλλά κουβαλούσα δυστυχώς τις προκαταλήψεις μου. Με αυτή τη σκέψη άλλαξε η εικόνα του μέσα μου και φυσικά η στάση μου απέναντί του.
Άγγελος(46): Τι θα πει απόκτηση του Αγίου Πνεύματος, φωτισμός και αγιασμός;
Απ. : Το Άγιο Πνεύμα είναι πρόσωπο θεϊκό, είναι ο Θεός που προχέει στη ζωή μας την ενέργειά Του, τη χάρη Του-έτσι λέγεται- η οποία φωτίζει, ανδυναμώνει και αγιάζει. Δεν είναι θεανθρώπινο πρόσωπο όπως το πρόσωπο του Χριστού, ο Οποίος προσέλαβε την ανθρώπινη φύση, και αυτή ενώθηκε «αδιαιρέτως και ασυγχύτως» με τη θεία Του φύση. Εμφανίσθηκε όχι ως άνθρωπος, αλλά «εν είδει πυρίνων γλωσσών» στην Πεντηκοστή και ως Περιστερά στο Άγιο βάπτισμα του Κυρίου. Αποστέλλεται όμως δια του Χριστού στην Εκκλησία και στους πιστούς προκειμένου να σκηνώσει, να εγκατασταθεί και να ενεργεί εν ημίν. Αυτό φωτίζει το νου με θεία γνώση, δηλαδή οδηγεί στην αλήθεια, δίνει υπέρ φύσιν δύναμη και ενεργεί σημεία και θαύματα και αγιάζει προσφέροντας τα πλούσια χαρίσματά Του.
Θάνος(47) : Πάλι δεν καταλαβαίνω. Εσείς τα καταλάβατε αυτά που είπατε.
Απ. : Εγώ κατάλαβα τι είπα, όχι ό, τι είπα. Απλώς τα πιστεύω και με συνοδό αυτά ως αλήθεια, πορεύομαι στη ζωή μου ζώντας την επιβεβαίωσή τους. Μην προσπαθείς να τα καταλάβεις. Είναι πολύ πιο δυνατή, στερεή και διεισδυτική η πίστη από την κατανόηση και τη διανοητική γνώση. Αυτό μας έκανε η εποχή μας. Δυσκόλεψε την πίστη και μας αποξένωσε από τη ζωή του μυστηρίου του Θεού. Θέλεις να πούμε και για την εκ Παρθένου γέννηση του Χριστού;
Δήμος(48) : Υποθέτω ότι θα υπάρχει μια ανάλογη ερμηνεία. Αυτό που θα ήθελα είναι να μου πείτε κάτι για τη λέξη μυστήριο του Θεού. Και αυτό ηχεί παράξενα. Μήπως είναι μια αφηρημένη έννοια για να περιγράψει το παράξενο και το άγνωστο; Κάτι είχατε πει και στην αρχή, αλλά δεν μπορώ να το καταλάβω.
Απ. : Το μυστήριο δεν είναι αφηρημένη έννοια, αλλά αποτελεί πραγματικότητα ή οποία υπερβαίνει την αίσθηση και την κατανόησή μας και δεν ανακαλύπτεται λογικά ή εμπειρικά, αλλά αποκαλύπτεται μυστικά και πνευματικά. Ένας κόσμος που στηρίζεται στην αίσθηση και στην σκέψη και κατανόηση είναι επίπεδος , στενός, ελλιπής. Η πίστη του δίνει μια επιπλέον διάσταση.
Να πω ένα παράδειγμα από τα μαθηματικά. Αν έχουμε ένα μυρμήγκι μέσα σε έναν επίπεδο δυσδιάστατο κύκλο, αυτό είναι παγιδευμένο από την περιφέρεια του κύκλου. Όπου και να πάει επάνω της, είναι περικυκλωμένο, δεν μπορεί να βγει. Ο μόνος τρόπος που μπορεί να ελευθερωθεί είναι να αποκτήσει… φτερά, και μέσω της τρίτης διάστασης να πηδήξει πάνω από την περιφέρεια. Ανάλογα, μέσα από μία τρισδιάστατη σφαίρα δεν μπορεί κανείς να βγει, γιατί προσκρούει στη σφαιρική επιφάνεια. Μόνο μέσω μιας τέταρτης διάστασης μπορεί να εξέλθει. Αυτό αποδεικνύεται απλά με τοπολογία του τρισδιάστατου χώρου.
Αυτό κάνει και πίστη. Μας βοηθάει να εξερχόμαστε από αυτόν τον «τρισδιάστατο» κόσμο και να εισερχόμαστε στο μυστήριο του Θεού. Χωρίς αυτήν, είναι κανείς πολύ λίγος και επίπεδος.
Θάνος(49) : Το παράδειγμα που είπατε αποδεικνύεται με τυπολογία. Η αναλογία που κάνατε στα πνευματικά με την πίστη αποδεικνύεται;
Απ. : «Έρχου και ίδε». Θα βρεθείς προς εκπλήξεως. Η ζωή μέσα στην Εκκλησία, αν είναι υγιής και αυθεντική, είναι μια πορεία στα ευλογημένα μυστήρια του Θεού. Ο Θεός μπορεί να μην αποδεικνύεται με τοπολογία ή στα εργαστήρια Χημείας, αλλά επιβεβαιώνεται σε κάθε στιγμή.
Θάνος(50) : Σας κουράζω επανερχόμενος στα ίδια. Αλλά εγώ γιατί δεν μπορώ να Τον δω; Επίσης, είπατε κι αυτό με το ανακαλύπτεται και αποκαλύπτεται. Δεν το κατάλαβα καλά.
Απ. : Κατ’ αρχάς δεν Τον βλέπεις, αφ΄ ενός μεν γιατί δεν φαίνεται –«Θεός ουδείς εώρακε πώποτε» (Ιω. α’ 18)- αφ’ ετέρου δε, απ’ ό, τι καταλαβαίνω, ως τώρα ήσουν τρισδιάστατος. Ελπίζω από εδώ και μπρος να ενεργοποιηθεί η πίστη.
Όσο για το άλλο, η ζωή του Θεού ούτε κατορθώνεται ούτε διεκδικείται ως δικαίωμα ούτε υπάρχει ως προσδοκία ή απαίτηση ή ενδεχομένως ως επιβράβευση. Όλα αυτά είναι λάθος. Ποιος θα μπορούσε να ζητήσει από το Θεό να γίνει άνθρωπος για να σωθούμε; Ή πολύ περισσότερο να σταυρωθεί; Είναι δυνατόν να Του ζητήσεις να κενωθεί, να αδειάσει για να δώσει; Αυτός όμως το έκανε. Πριν να διανοηθούμε να ζητήσουμε, Αυτός έδωσε τον εαυτό Του. Πολύ περισσότερο από όσο θα μπορούσαμε να ζητήσουμε.
Αποκαλεί τους μαθητές Του φίλους: «υμείς φίλοι μου έστε» (Ιω. ιε’ 14). Είναι όμως δυνατόν οι μαθητές να Τον αποκαλούν φίλο; Μόνο αν ήταν προτεστάντες! Αυτοί κάνουν κάτι τέτοια και αφαιρούν από τον προτεσταντισμό τον χριστιανισμό του. Όπως κάποιοι Ορθόδοξοι αφαιρούν την αλήθεια από την Ορθοδοξία, της ρίχνουν την τιμή και την αξία και τότε δεν αξίζει η πίστη. Φυλακίζεται κανείς στο σκοτάδι των… τριών διαστάσεων. Ο Θεός δίνει το μυστήριο, εμείς δεν τολμούμε να το ζητήσουμε. Αποκαλύπτει την αλήθεια Του, εμείς δεν την ανακαλύπτουμε. «Φανερώνει εαυτόν», δεν Τον βλέπουμε μόνοι μας.
Ψήγματα «άλλης» λογικής
Άγγελος»(51) : Χρησιμοποιήσατε προηγουμένως τον όρο «άλλη λογική». Όντως άλλη λογική. Αξίζει;
Απ. : Εσύ τι λες; Φαίνεσαι και λίγο σχετικός. Επαναλαμβάνω : «Έρχου και ίδε» . Τι χάνεις να δοκιμάσεις; Χάνεις αν δεν δοκιμάσεις. Το Ευαγγέλιο είναι γεμάτο από τέτοιες εκπλήξεις. Μπαίνεις σε ένα ναό και βλέπεις τον Εσταυρωμένο. Δεν γράφει αυτό που λένε οι ευαγγελιστές : « Ιησούς Ναζωραίος Βασιλεύς Ιουδαίων». Αντίθετα, γράφει επάνω: «ο Βασιλεύς της δόξης». Αυτό δεν είναι ακριβές, αλλά όμως εκφράζει την αλήθεια. Και βέβαια προκαλεί. Είναι δυνατόν να έχει δόξα ένα ηττημένο νεκρό σώμα, γυμνό και καταπονημένο, καρφωμένο με κακία πάνω σε ένα σταυρό; Αποκλείεται. Δεν αποκλείεται! Εδώ που σπάει η λογική αναδεικνύεται μια φοβερή αλήθεια.
Λέγει ο Χριστός: όποιος θέλει να είναι πρώτος «έσται πάντων έσχατος» (Μαρκ. θ’ 35), πρέπει να γίνει τελευταίος από όλους. Πως γίνεται αυτό; Και αν θέλεις να κερδίσεις την «ψυχή» σου, δηλαδή τη ζωή σου, πρέπει να τη χάσεις. Και όταν εξαπέστειλε τους απλούς Αποστόλους να ομολογήσουν τι είδαν και τι έζησαν κοντά Του, τους είπε ότι θα σας προκαλούν να απολογηθείτε, εσείς όμως να μην προμελετήσετε πως ή τι θα απαντήσετε. Εγώ θα σας δώσω στόμα και σοφία που κανείς δεν θα μπορέσει να σας αντισταθεί (Λκ. Κα’ 15). Και το έκανε. Έχει λογική αυτό; Και αυτοί έτσι διέδωσαν το Ευαγγέλιο. Οι απλοί και αδύναμοι αυτοί άνθρωποι. Δεν τους έκανε προηγουμένως κάποιο προπαρασκευαστικό φροντιστήριο. Είναι απίθανη η άλλη λογική.
Δήμος(52): Τελικά η Εκκλησία, όπως λειτουργεί, έχει σχέση με αυτή τη λογική ή μήπως- συγγνώμη για την έκφραση- είναι λίγο…τρισδιάστατη ή επίπεδη ή ίδια;
Απ. : Γυρίζουμε πάλι στα ίδια. Εάν Εκκλησία, είναι αυτό που βλέπουμε ή που μας δείχνουν ή που αντικρίζουμε συχνά να εκφράζει ως κοσμικός οργανισμός, μάλλον είναι όπως λες. Αλλά μια ματιά στα κείμενά της, στην Αγία Γραφή, στη θεία λατρεία και τις ακολουθίες, στη διδασκαλία της, στην ιστορία, στα συναξάρια και στους σύγχρονους αγίους της, στην αληθινή ζωή της, μας πείθει ότι ο θησαυρός σώζεται αλώβητος και πεντακάθαρος. Όποιος θέλει βουτάει στην πηγή και πίνει.
Η Εκκλησία μέχρι σήμερα, παρά την ανεπάρκεια, την ασυνέπεια ή ακόμη και τις εκτροπές των πιστών της, δεν αλλοίωσε αυτή τη πίστη και αυτό το ήθος. Και αυτή είναι η μεγαλύτερη προσφορά της. Ευκαιρία εσύ κι εγώ να τα ζήσουμε, να γίνουμε οι ίδιοι γνήσιοι εκφραστές της Εκκλησίας.
Θάνος(53) : Δεν είναι και λίγο δικαιολογία αυτό; Αν δεν έχει τη δύναμη να μας αλλάξει , τότε ποια η αξία της;
Απ. : Προφανώς καμία. Το μεγαλείο της είναι η μεταμορφωτική της δύναμη, για όποιον όμως θέλει, όχι για όποιον παριστάνει τον χριστιανό. Και αυτό γίνεται με τα πλήθη των αγίων της. Αυτοί είναι η απόδειξή της, όχι όσοι την ομολογούν με το στόμα και διαψεύδουν το μήνυμά της με τη ζωή τους. Μήπως όμως το ότι επανέρχεσαι κι εσύ στο ίδιο ερώτημα αποτελεί τη δική σου δικαιολογία για να επιμένεις εσύ να μην αλλάξεις; Μπορείς να μου αμφισβητήσεις τη διδασκαλία της; Μπορείς να μου πεις γιατί αυτή τη ζωή που προτείνει, εσύ κι εγώ να μην τη ζούμε; Είναι επιχείρημα το τι κάνουν οι άλλοι;
Μαρίτα(54) : Και όλα αυτά πως γίνονται; Πως βρίσκει κανείς την άκρη;
Απ. : Θα σε απογοητεύσω και λυπούμαι γι’ αυτό. Αλλά χαίρομαι που θα το πω. Πρέπει να γίνεις… της Εκκλησίας. Είναι μονόδρομος. Να ζήσεις εκκλησιαστικά μαζί με τους άλλους ως αδερφός την αλήθεια ως αποκάλυψη και δώρο του Θεού στον κόσμο, στον άνθρωπο και ειδικά σε σένα. Βέβαια, δεν εννοώ να γίνει κανείς άνθρωπος των εκκλησιαστικών συνηθειών και τύπων ή μιμητής των αδυναμιών και ελαττωμάτων, αλλά ταπεινά να δεχτεί την εμπειρία της Εκκλησίας σαν μικρό παιδί και να συγχωρεί τις αδυναμίες των ανθρώπων σαν σοφός γέροντας. Το πρώτο θέλει αθωότητα, καθαρότητα, απλότητα, διάθεση μαθητείας. Το δεύτερο επιείκεια, μακροθυμία, συγχωρητικότητα, ανωτερότητα. Αν το κάνεις αυτό, η ζωή σου θα γεμίσει από σημεία θεϊκής παρουσίας.
Μαρίτα(55) : Τι είναι ακριβώς αυτά τα σημεία;
Απ. : Είναι οι φανερώσεις της παρουσίας του Θεού στη ζωή μας, οι αποδείξεις ότι υπάρχει αυτό το μυστήριο, αυτός ο κόσμος του Θεού. Δυστυχώς, ο σύγχρονος ορθολογισμός έχει εκλογικεύσει το μυστήριο και εκκοσμικεύσει τη ζωή μας.
Φαντάσου μια Εκκλησία που υπάρχει μόνο για να ταΐζει φτωχούς, για να φροντίζει αναξιοπαθούντες ή για να ερμηνεύει τα ιστορικά και πολιτιστικά μνημεία της ή να διεκδικεί τα δικαιώματα και τα ιστορικά προνόμιά της ή να συντηρεί τη θρησκευτική ταυτότητά της. Είναι πολύ επίγειο κάτι τέτοιο. Δεν το έχουμε ανάγκη. Θα μπορούσε κάποιος κοινωνικός οργανισμός να το κάνει. Έτσι κατάντησε η Εκκλησία στη Δύση και έφτασε σε παρακμή. Στην καλύτερη περίπτωση έχει καταντήσει όργανο κοινωνικής πολιτικής.
Έχει πει ο Steven Runciman, ο μεγαλύτερος βυζαντινολόγος του περασμένου αιώνα, ότι ο 21ος αιώνας ανήκει στην Ορθοδοξία. Όλοι οι άλλοι χριστιανισμοί θα μαραθούν. Και τούτο διότι έχουν χάσει την έννοια του μυστηρίου. Μόνον η Ορθοδοξία διατηρεί το μυστήριο και εκφράζεται κυρίως μυστηριακά. Η θεία λατρεία είναι πολύ σημαντικό πράγμα. Μη με ρωτήσεις αν πρέπει να πηγαίνεις στην εκκλησία. Θα απαντήσω ότι χωρίς αυτό δεν γίνεται. Αλλά δεν αρκεί. Πρέπει κανείς να ζει τη λατρεία ως μυστήριο, και το μυστήριο μέσα στη λατρεία . Είναι ο κατ’ εξοχήν τρόπος να μπαινοβγαίνει κανείς στο χώρο της βασιλείας του Θεού.
Θάνος(56) : Να σας κάνω μια ερώτηση. Εγώ δεν πηγαίνω στην εκκλησία. Αυτό είναι αμαρτία;
Απ. : Αμαρτία είναι να σπαταλάς τον θησαυρό σου, την πολύτιμη περιουσία σου, να χάνεις τις ευκαιρίες σου, να μην ζητάς πολλά από τον εαυτό σου. Δεν μου λες; Αν εσύ ήσουν ο Θεός και έβλεπες τον Θάνο το πρωί της Κυριακής να κοιμάται, θα θύμωνες;
Θάνος(57) : Δεν ξέρω, γιατί δεν ξέρω τι είναι θεός. Αν ήμουν όπως μας τον μαθαίνουν, τότε μάλλον θα θύμωνα… Δεν νομίζω όμως ότι υπάρχει τέτοιος θεός.
Απ. : Να πω κάτι; Να πας να κάνεις τί στην εκκλησία; Να στέκεσαι μια ώρα όρθιος; Να είναι από δω οι γυναίκες και από κει οι άνδρες; Να ψέλνουν με μια μουσική εντελώς ξένη προς τη σύγχρονη; Να χρησιμοποιούν μια γλώσσα εντελώς ακατανόητη; Να εμφανίζεται ένας που το λένε παπά με μια μπέρτα, αξύριστος, να κρατάει ένα πράγμα ου βγάζει καπνό ή ένα άλλο με μια φλόγα επάνω; Τι είναι αυτά; Που ζούμε; Γιατί να πάει κανείς; Και γιατί να θυμώσει ο Θεός που δεν πάμε σε κάτι τέτοιο;
Δήμος(58) : Δεν μου λέτε εσείς πηγαίνετε στην εκκλησία;
Στο ερώτημα αυτό ξέσπασαν όλοι σε γέλια. Γέλασα κι εγώ, ίσως όμως λίγο διαφορετικά. Για λίγο σιώπησα. Παίρνω μια ανάσα και προχωρώ.
Απ. : Ασφαλώς όχι. Τι να πάω να κάνω σε μια τέτοια εκκλησία; Το μόνο που θα καταφέρω θα είναι να πάθω υπαρξιακή ασφυξία. Γελάσατε όμως. Προφανώς καταλαβαίνετε ότι κάτι άλλο είναι η Εκκλησία. Και σ’ αυτό είμαι κάθε στιγμή. Μαγεύομαι αυτό να γεύομαι. Γι’ αυτό σας μιλώ τόση ώρα.
Δήμος(59) : Ας υποθέσουμε ότι τα δεχόμαστε όλα αυτά. Τότε τι χρειάζονται οι εξωτερικοί τύποι, παραδείγματος χάριν η νηστεία; Δηλαδή είναι κακό το κρέας και το αυγό, και είναι καλύτερα τα φασόλια και τα φρούτα; Πως συνδέονται οι μυστικές καταστάσεις με αυτούς τους τύπους; Τι θα πείραζε δηλαδή να φάω ένα μπιφτέκι την Μεγάλη Παρασκευή ή μια τυρόπιτα;
******
Οφείλω να ομολογήσω ότι το νέο ερώτημα με απογοήτευσε. Είπα ότι μαγεύομαι και μίλησα για άλλου τύπου γεύσεις, και αντί το ενδιαφέρον να στραφεί σε αυτά, εμείς το γυρίσαμε στα φασόλια, στα μπιφτέκια και στις τυρόπιτες. Αντί να ελευθερωθούμε, σκοντάψαμε στη νηστεία των τροφών.
Ήθελα να είμαι ευγενής και δεν είπα τίποτα. Προσπάθησα να μην δείξω την εσωτερική μου αντίδραση. Νομίζω όμως ότι δεν μπόρεσα να κρύψω το ξάφνιασμά μου. Ήμουν έτοιμος να μιλήσω για τους Μακαρισμούς, να πω δυο λόγια για το τι θα πει μακάριος, τι θα πει ευλογημένος, γιατί λέγεται λατρεία η ακολουθία στο ναό, πως ποθείται ο Θεός, πως κατεβαίνει και πως κοινωνείται, τι είναι η εσχατολογική προσδοκία. Πήρα φόρα, αλλά σταμάτησα απότομα. Έπρεπε να ελέγξω τον εαυτό μου. Εξάλλου σκοπός αυτής της συνάντησης δεν ήταν εγώ να πω αυτά που ήθελα, όσο σπουδαία κι αν ήταν, αλλά να μοιραστούμε όλοι μαζί την αλήθεια μας, αυτό που είμαστε. Δεν πειράζει. Και το ερώτημα της νηστείας έχει τη σημασία του.
Απ. : Σίγουρα ο Θεός δεν θα νιώσει προσβεβλημένος ούτε και αν η Μεγάλη Παρασκευή δεν σημαίνει τίποτα για σένα, ούτε βέβαια το πρόβλημα είναι η τυρόπιτα. Αν όμως θελήσεις να γιορτάσεις αληθινά το μυστήριο του Σταυρού μέσα στην Εκκλησία, τότε όχι μόνο τυρόπιτα δεν θα θέλεις να φας, αλλά ούτε και φρούτο. Πρώτον, για να εκφράσεις το φιλότιμο και την ευγνωμοσύνη σου στον Χριστό με κάποιον απλό και απτό τρόπο, και δεύτερον, για να το κάνεις όπως η Εκκλησία και μαζί με όλη την Εκκλησία. Ασφαλώς το κρέας δεν είναι κάτι αμαρτωλό, έχει πρωτεΐνες . Ούτε το αυγό, έχει λευκώματα. Ούτε τα γαλακτερά, έχουν ασβέστιο. Όλα αυτά είναι μάλλον αναγκαία για την υγεία μας.
Ο σκοπός της νηστείας είναι να συστείλουμε την φυσική μας παχύτητα προς καιρόν, προκειμένου πιο ανάλαφροι κατά τον νουν και το σώμα, από τις απολαύσεις τις γεύσεις ή τις ανάγκες του σώματος να στραφούμε σε άλλες απολαύσεις πιο λεπτές. Βοηθάει πολύ στο να νιώσεις ότι είσαι κάτι περισσότερο από μια βιολογική μηχανή και σάρκινο σώμα.
Είναι δοκιμασμένο εργαλείο η νηστεία, όταν φυσικά αξιοποιείται πνευματικά και δεν εκφυλίζεται σε χημική μόνο δίαιτα. «Νηστεία αληθής η των κακών αλλοτρίωσις», δηλαδή η αποχή από εμπαθείς κινήσεις. Αν δεν ανδριωθεί ο οργανισμός της ψυχής, δεν μπορεί να αντέξει το βάρος των ευλογιών του Θεού. Και η νηστεία αυτό κάνει: δυναμώνει τους πνευματικούς μυς, αυξάνει τη χωρητικότητα της ψυχής, ενισχύει την ανθεκτικότητά της. Δίνει τη δυνατότητα να σηκώσει την παρουσία Του. Αυτός είναι ο λόγος που οι ασκητές προβαίνουν σε αδιανόητες για μας ακρότητες.
Όταν λοιπόν έχουμε στη διάθεσή μας τέτοια εμπειρία και ένα τόσο ωραίο μέσο, γιατί να το αρνηθούμε; Είμαι σίγουρος ότι ρώτησες, για τι δεν το έχεις δοκιμάσει με αυτό το πνεύμα. Η νηστεία είναι υπέροχο πράγμα, όπως και η άσκηση. Και φυσικά ο εκκλησιασμός, το να βρίσκεται δηλαδή κανείς στον τόπο του μυστηρίου, μαζί με τους άλλους, ανοιχτός και διαφανής ενώπιον του Θεού και να περιμένει. Αυτά δεν είναι διατάξεις που πρέπει κανείς να εφαρμόσει, αλλά ευκαιρίες που δεν πρέπει κανείς να χάσει.
Θάνος(60) : Δεν συμφωνείτε όμως ότι υπάρχει μια υπερβολικά έμφαση και εμμονή σε τύπους που τελικά αντί να υπογραμμίζουν την ουσία την πνίγουν; Ακούμε για διάφορα σκληρά ασκητικά μέτρα. Δεν υπάρχει κίνδυνος να πέσει κανείς σε μαζοχισμό; Τι χρειάζεται να πάει ένας στην έρημο ή να ανέβει σε ένα στύλο ή κάτι άλλα τέτοια πράγματα; Λέει πουθενά η Αγία Γραφή κάτι τέτοιο; Δεν είναι καλύτερο πράγμα η προσφορά στον κόσμο, για παράδειγμα αυτό που εσείς κάνετε;
Απ. : Κοίταξε, εγώ δεν είμαι καλό παράδειγμα. Νομίζω ότι έχω κάνει το μικρό το λίγο στη ζωή μου. Αυτό που θαυμάζω είναι αυτό που φαίνεται πως εσύ απορρίπτεις. Τους ζηλεύω τους ασκητές. Η Αγία Γραφή μιλάει για τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Αυτός ζούσε στην έρημο. Αντί για ρούχο είχε ένδυμα καμήλου και τρεφόταν με ακρίδες και με μέλι άγριο. Δεν σπούδασε, δεν έγραψε βιβλία, δεν έκανε ιδρύματα. Ήλεγξε τον Ηρώδη και αυτός του πήρε το κεφάλι. Ούτε στην έρημο δεν τον άντεχε. Αυτός όμως αναγνώρισε τον Χριστό ως Θεό πριν να Τον δει να κάνει το οτιδήποτε. Είδε και το Άγιο Πνεύμα. Έγινε τόσο ανάλαφρο το σώμα του, που βάραινε περισσότερο η ψυχή , που είχε περισσότερη σχέση με την αιωνιότητα παρά με τον χρόνο, με το πνεύμα παρά με την ύλη, με τον Θεό παρά με τον εαυτό του. Αυτός έβλεπε με νοητό τηλεσκόπιο αυτά που εμείς δεν βλέπουμε ούτε στον ύπνο μας.
Θα έχεις ακούσει ότι τέτοιοι άνθρωποι τους πλησιάζεις και διαβάζουν την ψυχή σου ή γνωρίζουν το όνομά σου. Και αυτό εκφράζεται πολύ απαλά και ευγενικά. Ευτυχώς που υπάρχουν και αυτοί οι ακραίοι. Καλοταΐζουμε το σώμα μας και είναι εντελώς παράλυτη, κατάκοπη, τυφλή και κουφή η ψυχή μας. Γεμάτη όχι μόνο από αναπηρίες αλλά και από ασθένειες. Γι’ αυτό και αντί να προσευχόμαστε, κάνουμε αυτή τη συζήτηση τώρα. Αντί να μιλάμε στο Θεό, κουβεντιάζουμε για το Θεό. Καλό και αναγκαίο είναι , αλλά είναι το ελάσσον. Το άλλο είναι το μείζον.
Δήμος(61) : Δεν λέμε όμως ότι το μείζον είναι η αγάπη; Εγώ αν για κάτι παραδέχομαι τον χριστιανισμό, είναι το μήνυμα της αγάπης. Δεν ξέρω πολλά, αλλά αυτό το αναγνωρίζω.
Απ. : Δεν συγκρίνονται τα δύο. Και οι ασκητές όμως αυτό που κάνουν το κάνουν από αγάπη στον Θεό, και αυτή γεννά μεγάλη αγάπη στον άνθρωπο. Λέγει ένας ασκητής πατέρας: «μοναχός εστιν ο πάντων χωρισθείς και πάσι συνηρμοσμένος», ο αληθινός μοναχός είναι χωρισμένος από όλους και ενωμένους με όλους. Δεν ξέρω αν είχες ακούσει για κάποιον σύγχρονο ασκητή, τον π. Παίσιο. Αυτός είχε αρνηθεί τα πάντα και είχε δοθεί σε όλους. Κρυβόταν, ζούσε μόνος του γιατί κυνηγούσε τον Θεό, δύσκολα τον έβρισκες. Όταν όμως το κατάφερνες, σου έδινε την ψυχή του και σου έδειχνε την ψυχή σου.
Πράγματι η χριστιανική αγάπη είναι φοβερή. Δεν είναι καλή πράξη, είναι σχέση. Ο άλλος δεν είναι ξένος. Είναι κοντινός, πλησίον. Ακόμη περισσότερο γίνεται αδερφός, συγγενής. Είναι αδερφός του Χριστού κατά το Ευαγγέλιο. Είναι ο αόρατος θεός της στιγμής. Λέγει ο Χριστός: «εφ’ όσον εποιήσατε ενί τούτων των αδελφών μου των ελαχίστων, εμοί εποιήσατε» (Ματθ. Κε’ 40). Εφόσον αγκαλιάσατε τον πεινασμένο, τον διψασμένο, τον ξένο, τον άρρωστο, τον γυμνό, τον φυλακισμένο, σε μένα το κάνατε. Στο πρόσωπο του λερωμένου, του περιφρονημένου, του ξεχασμένου, κρύβομαι εγώ, ο Θεός σας. Μην ψάχνετε αλλού την παρουσία μου, ούτε σε διαλέξεις ούτε σε βιβλία ούτε σε θαύματα και άλλα σημεία. Που αλλού τα λέει αυτά; Είναι κρίμα αυτό το Ευαγγέλιο να το αγνοούμε, και την Εκκλησία που το διαφυλάσσει και το διδάσκει, έστω κι αν κάποιοι δεν το ζουν, να την κατηγορούμε. Αυτά μας λείπουν.
Υπάρχει ο υπέροχος ύμνος της αγάπης του Αποστόλου Παύλου στους Κορινθίους (Α’ Κορ. ιγ’). Αυτό δεν είναι ανθρώπινο επινόημα. Αυτό είναι θεϊκό κείμενο θεόπνευστο αριστούργημα. Δεν θα σας το αναλύσω παρά τον πειρασμό που νιώθω μέσα μου να κάνω κάτι τέτοιο. Είναι καλύτερα να το ψάξετε μόνοι σας. Το ίδιο και οι Μακαρισμοί, οι παραβολές και τόσα άλλα. Και μόνο γι’ αυτά αξίζει κανείς να γίνει χριστιανός. Και αυτά δεν γίνονται πράξη παρά μόνον εν Αγίω Πνεύματι. Να γιατί μας χρειάζεται η κοινωνία του Αγίου Πνεύματος.
Μαρίτα(62) : Όλα αυτά ακούγονται θαυμάσια, αλλά μου φαίνονται κάπως υπερβολικά. Δεν το λέω με αρνητισμό, αλλά φοβούμαι ότι αποτελούν μια ανεφάρμοστη θεωρία. Εγώ την αγάπη την καταλαβαίνω πιο απλά, ως ενδιαφέρον για τον άλλον, ως προσφορά, ως όρο κοινωνικής αρμονικής συνύπαρξης. Η έννοια της θυσίας ή της κοινωνίας ή αυτά τα θεϊκά που είπατε μου φαίνονται αρκετά απόμακρα.
Απ. : Αυτό γιατί την αγάπη την αισθάνεσαι κυρίως ως πράξη και όχι ως σχέση. Πιο καθαρά αυτό φαίνεται στη σχέση του γάμου. Η Εκκλησία δεν την βλέπει ως απλή συμβίωση, συνύπαρξη ή έστω συμπόρευση, αλλά κυρίως ως συ-ζυγία και ακόμη περισσότερο ως συν- ουσία. Αμοιβαία περιχώρηση των προσώπων. Γι’ αυτό τον γάμο τον έχει ως μυστήριο. Μέσα σ’ αυτόν, ο καθένας αντικρίζει στο πρόσωπο του άλλου όχι την ορθή επιλογή του ή τον αποδέκτη της συμπάθειάς του, αλλά την σωτηρία του, το μεγάλο δώρο του Θεού στη ζωή του.
Αν αυτό συμβαίνει, τότε η αγάπη με την πρόοδο του χρόνου αυξάνει, δεν φθείρεται, τότε η μεταξύ τους αγάπη των συζύγων ξεπερνά και αυτήν προς τα παιδιά τους. Ο καθένας βλέπει στο πρόσωπο του άλλου την αντανάκλαση της ευλογίας και παρουσίας του Θεού στη ζωή του. Αυτό μεταμορφώνει την αγάπη από συναίσθημα που προσφέρει προσωπικά ικανοποίηση σε εμπειρία ιερής σχέσης σεβασμού και προσωπικής κένωσης. Αυτό είναι το μυστήριο, διότι φανερώνει τον Θεό σε κάθε στιγμή της ζωής των συζύγων.
Μαρίτα(63) : Επειδή προ καιρού είχαμε μια συζήτηση σχετικά με τη σεξουαλική ηθική, τις σχέσεις έξω από το γάμο, την ομοφυλοφιλία κλπ. Και μεταξύ μας διαφωνούσαμε, μπορείτε να επεκτείνετε το σχόλιό σας και προς αυτή την κατεύθυνση; Μας αρκεί ένα σχόλιο.
Απ. : Έχω την εντύπωση πως είναι προφανής η ερμηνεία της εκκλησιαστικής προσέγγισης. Εάν η συζυγική σχέση είναι μυστήριο και ως προς το αγαπητικό και ως προς το σεξουαλικό της μέρος, τότε πρέπει να διατηρείται και η καθαρότητα και η ιερότητά της.
Όπως για να τελεί κανείς τα μυστήρια της Εκκλησίας ως ιερέας πρέπει προηγουμένως να δεχθεί το μυστήριο της ιεροσύνης, δηλαδή να χειροτονηθεί –δεν λειτουργεί αχειροτόνητος- , έτσι και για να ζήσει ένα ζευγάρι τον γάμο ως μυστήριο, ώστε να τελούν με το πνεύμα που περιγράψαμε το μυστήριο της ψυχοσωματικής ενώσεώς τους, προϋποτίθεται η τέλεση ενός άλλου μυστηρίου, του στεφανώματος, δηλαδή να ευλογηθεί η επιθυμία, η απόφαση και η υπόσχεσή τους. Επιπλέον η ένωση δύο ανθρώπων δεν ιεροποιείται με την απομόνωση της ηδονικής ικανοποίησης της σεξουαλικότητας, αλλά με την αμοιβαία ψυχοσωματική ολοκλήρωση- και αυτό προϋποθέτει ασφαλώς συμπληρωματικότατα, δηλαδή την ετεροφυλικότητα. Το σεξουαλικό στοιχείο δεν υπάρχει για να ικανοποιεί αυτοτελώς, αλλά για να συμβάλλει στη δημιουργία, στη γέννηση ζωής. Και για να γίνει αυτό, απαιτούνται κατάλληλες ανατομικές, λειτουργικές και ορμονικές συνθήκες.
Θάνος(64) : Καταλαβαίνω τι εννοείτε και θα ήθελα να συνεχίσουμε. Οπωσδήποτε χωράει αρκετή συζήτηση, όπως αντιλαμβάνεστε. Παρά ταύτα, προτιμώ να μείνουμε στα προηγούμενα για να μη χαθούμε. Αυτό όπως το περιγράφετε ηχεί στα αυτιά μας και πολύ παράξενα και πολύ μεγάλο. Αν έτσι βλέπει η Εκκλησία τον γάμο, ως ιερή σχέση αγάπης και φανέρωσης του Θεού, τότε πως βλέπει κάτι αντίστοιχο ή έστω ισοβαρές στη ζωή των αναχωρητών, των ερημιτών και μοναχών; Αυτοί δεν ζουν ασφαλώς έτσι την αγάπη, αφού δεν έχουν κοντά τους ανθρώπους και αδελφούς.
Απ. : Σαν να έχεις κάποιο πρόβλημα με τον μοναχισμό και τον ασκητισμό. Να πω δυο λόγια βοηθητικά. Όπως στον πρακτικό βίο, από την αγάπη προς τον συνάνθρωπο ανάγεται κανείς στην αγάπη του Θεού, κατά ανάλογο τρόπο, στη μοναχική πολιτεία, μέσα από την επιδίωξη της κοινωνίας του Θεού ανοίγεται κανείς στην αγάπη όλου του κόσμου.
Στην περίπτωση του γάμου δίνεσαι ολόκληρος σε έναν άνθρωπο, τον ή την σύζυγό σου, και μέσα στη σχέση αυτής της κένωσης, της θυσιαστικής προσφοράς, διακρίνεις την ευλογία του Θεού. Στην περίπτωση του μοναχού, μέσα από το παράθυρο της ολοκληρωτικής αφοσίωσης στο Χριστό, συναντάς όλο τον κόσμο, τους αδελφούς του Χριστού. Αυτό δεν είναι σχήμα λόγου. Εγώ ζω και στον κόσμο και όποτε βρω ευκαιρία χάνομαι στην ερημιά της ανθρώπινης παρουσίας. Στον κόσμο δίνεσαι και δεν φτάνεις, δεν επαρκείς. Στην έρημο τους αγκαλιάζεις μυστικά όλους, είναι όλοι κοντά σου. Ξέρεις να προσεύχεσαι;
Θάνος(65) : Τι είναι αυτό; Να κάνω τον σταυρό μου; Να ζητάω πράγματα;
Απ. : Όχι ακριβώς. Προσεύχομαι σημαίνει ακουμπάω στο Θεό. Παίρνω χρόνο μαζί Του. Του δίνομαι και περιμένω την επίσκεψή Του. Καταθέτω όλο τον εαυτό μου με τις αμαρτίες και τα προβλήματά του στο έλεος και στην αγάπη Του. Αναπνέω πνευματικά. Βγαίνω από το εγώ μου. Απελευθερώνομαι. Χαίρομαι την παρουσία Του, απολαμβάνω τη δόξα Του, συγκλονίζομαι από ευγνωμοσύνη για τις ευλογίες Του, θαυμάζω τη δημιουργία Του, αντικρίζω στον άνθρωπο το χάραγμα της εικόνας Του και στα γεγονότα τη σφραγίδα της σοφίας και αγάπης Του. Φέρνω το Θεό στην καθημερινότητά μου και ζω μέσα στη βασιλεία Του. Αυτό κάνει ένας μοναχός. Φιλοσοφεί εν Χριστώ, αδιαλείπτως προσεύχεται. Και όταν εργάζεται και όταν κοιμάται.
Λέγει ένας ερημίτης άγιος: «το μεν σώμα καθεύδει δια την χρείαν της φύσεως, η δε καρδία μου αγρυπνεί δια το πλήθος του έρωτος», το σώμα μου κοιμάται , επειδή υπάρχει η ανάγκη της φύσεως, αλλά η καρδιά μου διαρκώς αγρυπνεί από το ξεχείλισμα του θείου έρωτος.
Θάνος(66) : Με συγχωρείτε, πατέρα, αλλά αυτά δεν γίνονται.
Απ. : Γιατί, αδελφέ μου, δεν γίνονται; Που το ξέρεις; Αυτά φυσικά και γίνονται. Σίγουρα δοκιμάζονται, επιδιώκονται. Αυτό είναι το χειρότερο, να θεωρείται υπερβολή ο φυσικός δρόμος. Να αγνοείται και να χρειάζεται να εξηγήσεις το αυτονόητο και το πλέον ουσιώδες στη ζωή μας. Είδατε πόσο έχουμε απομακρυνθεί από την αλήθεια μας; Ο μοναχός αυτό κάνει. Επιστρέφει με έναν απόλυτο τρόπο στην αλήθεια του ανθρώπου, στην αλήθεια απορρίπτοντας το ψέμα αυτού του κόσμου.
Από το βιβλίο: Αν υπάρχει ζωή, θέλω να ζήσω. 100 ερωτήσεις και απαντήσεις περί πίστεως. Νικολάου, Μητροπολίτου Μεσογαίας και Λαυρεωτικής. Νοέμβριος 2013.
