Από ορισμένη άποψη η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων πυκνώνει, στις μέρες μας. Υπό ευρύτερη θέαση, όμως, η λέξη «επικοινωνία» κινδυνεύει να χάσει το κατ’ εξοχήν νόημά της.
Κινδυνεύει δηλαδή να συστέλλεται σε ανταλλαγή πληροφοριών – αφήνοντας έτσι έξω απ’ αυτές το αυθεντικά βιωματικό της φορτίο.
Θα μπορούσε βέβαια να υποστηριχθεί ότι, κάτω απ’ τον ουρανό των νέων δικτύων, είναι πρωτίστως ο (δι)ανθρώπινος λόγος – και δη ο γραπτός – αυτός που αναβαπτίζεται.
Και θα ‘τανε πράγματι μια ωραία ελπίδα ετούτη.
Πριν όμως σπεύσουμε να ευπιστήσουμε, ας παρατηρήσουμε πόσο οι λέξεις μειώνονται, ο ρυθμός τους εκπίπτει, οι εκφράσεις τραχύνονται.
Θα ‘τανε – ναι – μια ωραία ελπίδα ν’ αρκούσε μια επιστημονική επιτυχία προκειμένου, μαζί της, ο καιρός να ανεβαίνει. Η Τεχνική ωστόσο ουδέποτε προσκομίζει αξία, από μόνη της: Την αξία την εισφέρει το ηγούμενο Νόημα. Κι αν τυχόν αυτό ατροφεί, τότε κανένα επιστημονικό κεκτημένο δεν κατορθώνει να πληρώσει της ζωής την απόρηση.
Η επιστημονική πρόοδος, τότε, απομένει ένα πουκάμισο αδειανό εντελώς από σάρκα και αίμα.
Για να το πούμε διαφορετικά: Ένα «ραβδάκι» «μαγικό» ακουμπάει τα αγαθά και τα τρέπει σε… κάρβουνα.
(Τούτη είναι άλλωστε η εικόνα που αφηγείται, πέρα ως πέρα, τα επίκαιρα γύρω μας δρώμενα.)
Αποτελεί ένα χαρακτηριστικό, περί αυτού, παράδειγμα η εξέλιξη επί διαδικτύου του εν γένει δημοσίου διαλόγου.
Η δυνητική συμμετοχή όλων άνοιγε, υπετίθετο, το πλαίσιο των ευκαριών στο… άπειρο, κι υποσχόταν μια πολλαπλότητα με ενδιαφέρον ακαταπαύστως ανανεούμενο.
Στην πράξη ωστόσο δεν άργησε διόλου να διαπιστωθεί ότι η καθολική αυτή συμμετοχή δεν ήταν το θριαμβικό πλεονέκτημα, ήταν ίσα ίσα το συντριπτικό μειονέκτημα του καινοτόμου συστήματος: Στα πλαίσιά της, απέβαινε αναπόφευκτο ο διάλογος να κατακρημνίζεται στον «κατώτερο κοινό παρονομαστή» – η όλη ανταλλαγή, δηλαδή, να υποστρέφεται αστραπιαία σε μια αρένα ολοένα (ποια πρόοδος;) πρωτογονέστερων αντεγκλήσεων.
Θα μπορούσαν μήπως τα γεγονότα να εξελίσσονταν διαφορετικά; Θα μπορούσαν. Υπό την προϋπόθεση όμως ότι η ηθική πρόοδος δεν θα εξακολουθούσε να υπολείπεται της τεχνικής. Θα μπορούσαν δηλαδή, αλλά μόνο κάτω απ’ τον ορίζοντα ενός όλως άλλου Πολιτισμού.
Επί της παρούσης συγκυρίας, οπότε, τα μέσα «κοινωνικής δικτύωσης» συνεχίζουν να αποτελούν τον ενδεικτικότερο, απλώς, καθρέφτη των εν ισχύει πολιτιστικών δεδομένων.
Με μόνη ιδιαίτερη λειτουργία την επίταση των ίδιων, εκείνων, γνωρισμάτων τα οποία πιστοποιούμε και οπουδήποτε αλλού.
Βασικότερο ανάμεσά τους, η απόσυρση του λόγου από το πεδίο της δημόσιας ζωής: Η βάναυση έκφραση άποψης, η υποστροφή της αντίρρησης σε βρυχηθμό, η κατάπτωση της συνομιλίας σε συμπλοκή.
Η διαστρέβλωση, εν τέλει, της αντάμωσης στην ανθρωποφαγία.
«Γιατί τόση βία στο διαδίκτυο:» θ’ αναρωτηθεί ο καθένας που θα κοιτάξει τα δρώμενα νηφάλια. Η απάντηση ασφαλώς κρύβεται κάτω από την επιμελέστατη διακόσμηση («design») των επιφαινομένων της παρούσας συνθήκης: Φυλάσσεται στα χαίνοντα χάσματα της ενεστώσας κατανοήσεως του βίου. Μόνο που τα χάσματα αυτά, δεν μπορεί να πληρώσει οποιοδήποτε (ιδιοφυώς επινοημένο, έστω) μέσον: Θα αξιωνόταν να λύσει το πρόβλημα μόνο ένας άλλος Σκοπός.
Στο πεδίο των σκοπών, ωστόσο, η ζωή των ανθρώπων οποιασδήποτε εποχής βρίσκεται αποτεθειμένη στα χέρια των διανοουμένων της. Δεν έχουμε, ατυχώς, να περιμένουμε καμιά απολύτως αλλαγή των όρων χρήσης αυτού του πολύτιμου αγαθού, που θα γινόταν να είναι τα Σύγχρονα Μέσα, ενόσω ο βαθύτερος πνευματικός πυρήνας του πολιτισμού που τα μορφοποιεί παραμένει το κενό. Δηλαδή, παραμένει η άρνηση. Κατά βάθος, παραμένει ο δαιμονισμός.
(Αξίζει να θυμόμαστε, συναφώς προς τα προηγούμενα, την απόφανση του «κορυφαίου», κατά την προ Χάντιγκτον εποχή, αμερικανο-πολωνού στρατηγικού αναλυτή Σμπίγκνιουφ Μπρεζίνσκυ, καταγεγραμμένη στο βιβλίο του «Η μεγάλη σκακιέρα»: Το δυτικό – εννοούσε το μεταχριστιανικό – πρότυπο ζωής θα επικρατήσει, χωρίς αμφιβολία, απ’ άκρου σ’ άκρο της γης επειδή έχει στην υπηρεσία του δύο ακαταμάχητα όπλα. Το ένα απ’ τα δύο αυτά είναι η διάδοση των ΜΜΕ!
Ήταν σίγουρος, άραγε, ο Μπρεζίνσκυ, ότι σύσσωμα τα μέσα ετούτα θα υποστήριζαν το συγκεκριμένο πρότυπο; Ναι! Κι αυτό επειδή ήταν, πρώτιστα, σίγουρος για κάτι εισέτι βασικότερο: Ότι η ηγουμένη φιλοσοφία ορίζει το πνεύμα της κάθε εποχής – κι ότι η επιδότηση ενός απονοηματοδοτημένου «νοήματος» θα παρέμενε, έως περάτων του χρόνου, η αμετανόητη επιλογή των αλκίμων φιλοσόφων των Νέων τούτων Καιρών. Άρα, και των σύνολων λαών.)
Κι είναι βέβαια κρίμα. Καμμιά προηγούμενη εποχή δεν είχε τόσο πλεονεκτικά εργαλεία στη διάθεση της, προκειμένου να καλύψει τις πραγματικές της ανάγκες. Αλλά και καμιά προηγούμενη εποχή δεν απέβαινε τόσο αυτοκαταστροφική όσον αφορά την αξιοποίηση των κρισίμων ευκαιριών της.
Δεν υπάρχει μάλιστα ενδεικτικότερη περιοχή, για την οριστικοποίηση ενός τέτοιου πορίσματος, από όσο το πεδίο της Τέχνης: Ουδέποτε παλαιότερα οι ένοικοι αυτού του πλανήτη είχαμε ευκολότερη πρόσβαση στα κορυφαία επιτεύγματα, π.χ. της ζωγραφικής ή της μουσικής μας εποποιίας. Πρόκειται – και όμως – για την ίδια ακριβώς εποχή στην οποία κάθε αίσθηση ωραιότητας (δεν χάνεται απλώς) ισοπεδώνεται: Στην «καλύτερη» μάλιστα περίπτωση, εν ονόματι – όλης κι όλης – μιας «αβάσταχτης ελαφρότητος» ωραιοπάθειας.
Πώς αλλιώς, εν τέλει, όταν το πρώτο-πρώτο φαινόμενο που διαπιστώνουμε μέσα στη νέα επικράτεια είναι η αντικατάσταση κάθε θαυμασμού από τον αυτοθαυμασμό…
Στον πυρήνα του θέματος: Το αληθινό μήνυμα των νέων τεχνολογιών είναι το απολύτως αντίθετο από αυτό που οι χρήστες τους (εκπαιδευτήκαμε να) καταλαβαίνουμε: Ένα νέο παιδί που καρφώνει τη σκέψη του στην οθόνη π.χ. της κινητής συσκευής του, κατά βάθος, επαληθεύει θεαματικά την πανάρχαια βεβαιότητα όλων ανεξαιρέτως των πνευματικών παραδόσεων ότι ο άνθρωπος έχει δυνατότητα να συγκεντρωθεί ολόκληρος σε ένα μόνο σημείο του εαυτού του (καθώς, στην απεραντοσύνη του εαυτού του συγκεντρώνεται κατ΄ ουσίαν και ο χειριστής ψηφιακών εργαλείων) και στο σημείο αυτό να έχει, εν τέλει, συγκεφαλαιώσει το παν.
Μας περιστοιχίζει, λοιπόν, μια εξέλιξη που δικαιώνει, ίσα ίσα, την αναγωγή του νοήματος της φύσης πολύ πέρα από τούτη τη φύση. Τα ίδια(!) αυτά μέσα – και όμως – που χρησιμοποιούνται έτσι ώστε να εκκενώνουν από κάθε ζητούμενο τις ζωές των ανθρώπων τους οποίους… εξυπηρετούν.
Για μια ακόμα φορά μέσα στην ιστορία – ίσως κιόλας την έσχατη – οι κάτοικοι της παρούσης Ιερουσαλήμ επαληθεύουμε ότι όποτε «τυχόν» ερχόμαστε στον εαυτό μας, από τότε μόνο και μετά αρχίζουμε να εννοούμε ότι κάνουμε…
Πηγή: Περιοδικό Πειραϊκή Εκκλησία, Τεύχος 306, Σεπτέμβριος 2018
