Όσιος Νήφων της Κιεβο-Πετσέρσκαγια Λαύρας – Ιεράς Μονής Παρακλήτου Αττικής.

Ο ΖΗΛΟΣ του οίκου του θεού «κατέφαγε» τον ψαλμωδό Δαβίδ, το μακάριο Νήφωνα σαν άλλη φωτιά τον κατέφλεξε ο ζήλος για τη διάσωση της ορθοδοξίας και της κανονικής τάξεως της Ρωσικής Εκκλησίας.
Ο φιλόχριστος Νήφων έγινε μοναχός στη Λαύρα των Σπηλαίων στα χρόνια της ηγουμενίας του Τιμοθέου. Μοναδικό μέλημα είχε το στολισμό της ψυχής του με τις αρετές, γι’ αυτό κοπίαζε στη νηστεία, την αγρυπνία, την προσευχή και την κακοπάθεια.
Η φήμη της θεοφιλούς πολιτείας του δεν άργησε να ξεπεράση τα όρια της Λαύρας. Έτσι, όταν στα 1130 ο επίσκοπος του Νόβγκοροντ άγιος Ιωάννης, μετά από εικοσάχρονη αρχιερατική διακονία, αποσύρθηκε για να εφησυχάση σε μοναστήρι, ο όσιος Νήφων εξελέγη διάδοχος του.
Μόλις έλαβε την αρχιερατική χάρη από το μητροπολίτη Κιέβου Μιχαήλ Β’ (1130) και τους επισκόπους της Ρωσίας, επιδόθηκε με θεία φλόγα στο έργο της στερεώσεως της Ορθοδοξίας στην επαρχία του.
Πρώτα φρόνησε ν’ ανεγερθούν ναοί, για να δοξάζεται το όνομα του Θεού και να τρέφεται ο λαός Του με τα λατρευτικά νάματα. Έχτισε στο κέντρο του Νόβγκοροντ την πέτρινη εκκλησία της Υπεραγίας Θεοτόκου, ενώ εξωράισε τον καθεδρικό ναό της Αγίας Σοφίας μ’ εξαίρετες αγιογραφίες.
Για τα λογικά του πρόβατα ο ιεράρχης Νήφων ήταν «ο ποιμήν ο καλός». Δίδασκε και οικοδομούσε το ποίμνιο με το κήρυγμα, την κατήχηση και το άγιο παράδειγμα του. Θυμόταν πάντοτε την προτροπή του αποστόλου Παύλου προς τον άγιο Τιμόθεο: «Έπεχε σεαυτώ και τη διδασκαλία, επίμενε αυτοίς τούτο γαρ ποιών και σεαυτόν σώσεις και τους ακούοντάς σου».
Πολλές φορές ο μακάριος επενέβη ειρηνευτικά στις διενέξεις των αρχόντων και των πολιτών των ρωσικών πόλεων, που βρίσκονταν τότε σε συνεχείς διαμάχες κι εμφύλιους σπαραγμούς. Με το φωτισμένο λόγο και τις συνετές συμβουλές μεσολαβούσε πάντοτε για την ειρήνευση των αντιπάλων, «τα της ειρήνης διώκων και τα της οικοδομής της εις αλλήλους».
Στα χρόνια της ποιμαντορίας του οι κάτοικοι του Νόβγκοροντ επαναστάτησαν κι έδιωξαν τον ηγεμόνα τους Βσέβολοντ Μσοπσλάβιτς. Στη θέση του κάλεσαν τον Σβιατοσλάβο Ολέγκοβιτς. Ο Σβιατοσλάβος, μόλις ανέλαβε την ηγεμονία, θέλησε να συνάψη ένα παράνομο γάμο. Ο αρχιερεύς Νήφων όχι μόνο αρνήθηκε να τον τελέση, αλλά και σ’ όλους τους κληρικούς της επισκοπής του απαγόρευσε να επευλογήσουν την παρανομία.
Ο ηγεμόνας όμως δεν έκανε πίσω. Εξανάγκασε μερικούς ιερείς, που είχε φέρει μαζί του όταν ήρθε στο Νόβγκοροντ, να τελέσουν το μυστήριο. Αλλά και μετά απ’ αυτό δεν σταμάτησε ο γενναίος ιεράρχης να στηλιτεύη με παρρησία το Σβιατοσλάβο, μιμούμενος τον προφήτη Δαβίδ που έλεγε: «Ελάλουν εν τοις μαρτυρίοις σου εναντίον βασιλέων και ουκ ησχυνόμην».
Ιδιαίτερα αξιοσημείωτη είναι η μέριμνα του ευλογημένου ιεράρχη για τη διατήρηση της κανονικής εξαρτήσεως της Ρωσικής Εκκλησίας από τη Μεγάλη Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως.
Όταν εκοιμήθη ο μητροπολίτης Κιέβου Μιχαήλ*, ο ηγεμόνας του Κιέβου Ιζιασλάβος Μστισλάβιτς** συνεκάλεσε σύνοδο των Ρώσων επισκόπων και τους πρότεινε να εκλέξουν μητροπολίτη το μοναχό Κλήμεντα το φιλόσοφο, χωρίς την έγκριση και την ευλογία του πατριάρχη της Κωνσταντινουπόλεως.
Στη θέληση του ηγεμόνα υπέκυψαν τα περισσότερα μέλη της συνόδου: ο επίσκοπος Ονούφριος του Τσερνιγώφ, ο Ευθύμιος του Περεγιασλάβ, ο Δανιήλ του Γιούργιεφ, ο Θεόδωρος του Μπέλγκοροντ, ο Θεόδωρος του Βλαντιμίρ και ο Ιωακείμ του Τουρώφ. Ο άγιος Νήφων όμως με κανένα τρόπο δεν συμφωνούσε. Ούτε η ηγεμονική ισχύς τον φόβιζε ούτε η απόφαση της πλειοψηφίας των συνεπισκόπων του τον δέσμευε. Σηκώθηκε και «ελάλησε λόγους αληθείας».
— Πως θα τολμήσουμε, είπε, να εκλέξουμε και να χειροτονήσουμε μητροπολίτη Κιέβου χωρίς την ευλογία του οικουμενικού πατριάρχη της Κωνσταντινουπόλεως; Πως θα καταπατήσουμε την κανονική τάξη και θ’ αγνοήσουμε την παράδοση; Το βάπτισμα και τη χάρη τα λάβαμε από εκεί. Ο οικουμενικός θρόνος της Κωνσταντινουπόλεως έφερε το φως της αλήθειας, το φως του Χρίστου στη ρωσική γη. Ο οικουμενικός θρόνος άπό δούλους τοΰ σκότους μας έκανε τέκνα του Φωτός, του Θεού και της Ανατολής. Από κει ήρθε και ο πρώτος μητροπολίτης μας Μιχαήλ***. Από τότε αναλάβαμε γραπτή την υποχρέωση να μη χειροτονούμε μητροπολίτη Κιέβου χωρίς την έγκριση του οικουμενικού πατριάρχη. Πως τώρα λοιπόν θα παραβούμε τους όρκους που δώσαμε ενώπιον του Θεού;

Επεξήγηση * Σύμφωνα με άλλη μαρτυρία ο μητροπολίτης Μιχαήλ δεν εκοιμήθη, αλλ’ αναχώρησε για την Κωνσταντινούπολη, άγνωστο για ποιους λόγους.
Επεξήγηση ** Γιός του μεγάλου ηγεμόνα Μστισλάβου Βλαντιμίροβιτς, κατέλαβε βίαια στα 1146 το Κίεβο, διώχτηκε όμως από το θρόνο του δυό φορές. Η ηγεμονία του υπήρξε πολύ ταραχώδης. Από την εποχή του αρχίζει η κατάπτωση της Ρωσίας και η υποταγή της στους Μογγόλους. Πέθανε στο Κίεβο το 1154.
Επεξήγηση *** Είναι ο πρώτος μητροπολίτης Ρωσίας (989-991), μάλλον Σύρος, που συνό¬δευσε την πορφυρογέννητη Άννα επικεφαλής της βυζαντινής ιεραποστολής στη Ρωσία, βάπτισε τον άγιο Βλαδίμηρο και τέλεσε το γάμο του με την Άννα. Στη συνέχεια ανέλαβε πλατειά ιεραποστολική δραστηριότητα στο Σουζντάλ, Νόβγκοροντ και Ροστώφ, όπου και εκοιμήθη γύρω στα 991.

Με χριστιανική ανδρεία, σαν αληθινός επίσκοπος της Εκκλησίας του Χρίστου, αντιστάθηκε ο μακάριος Νήφων στην παράνομη ηγεμονική επιθυμία. Πίστευε ότι η ανταρσία αυτή θα ήταν η αρχή της εκπτώσεως της Ρωσικής Εκκλησίας από την Ανατολική Ορθοδοξία.
Δύο επίσκοποι, ο Μανουήλ του Σμολένσκ και ο Κοσμάς του Πολότσκ, τάχθηκαν με το μέρος του οσίου Νήφωνος. Αντίθετα, οι υπόλοιποι, «δια τον φόβον του ηγεμόνος», θεώρησαν κανονική την εκλογή του μητροπολίτη χωρίς την έγκριση του οικουμενικού πατριάρχη. Έτσι ο Κλήμης χειροτονήθηκε και εγκαταστάθηκε στον αρχιερατικό θρόνο του Κιέβου στις 27 Ιουλίου 1147.
Αμέσως ο νέος μητροπολίτης άρχισε τις πιέσεις στον άγιο Νήφωνα να τον αναγνώριση και να λειτουργήση μαζί του. Αλλά ο ζηλωτής και υπερασπιστής της κανονικής τάξεως ιεράρχης του απαντούσε αυστηρά:
— «Κατηργήθητε από Χρίστου…, της χάριτος εξεπέσατε»! «Ο μη εισερχόμενος δια της θύρας εις την αυλήν των προβάτων, αλλ’ αναβαίνων αλλαχόθεν, εκείνος κλέπτης εστί και ληστής»! Αφού δεν ανέβηκες στο θρόνο όπως επιβάλλει η κανονική τάξη της Εκκλησίας μας, δεν είσαι αληθινός ποιμήν, αλλά λύκος! Κλέπτης και ληστής! Γι’ αυτό ούτε να συλλειτουργήσουμε δέχομαι ούτε στα δίπτυχα σε μνημονεύω σαν κανονικό ποιμενάρχη του Κιέβου, αφού κι εσύ άλλωστε δεν μνημονεύεις τον πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως.
Οργισμένος ο Κλήμης από τη στάση του αγίου, προέτρεπε τον ηγεμόνα να τον φυλάκιση. Ο Ιζιασλάβος απαγόρευσε στον άγιο να πάη στην επισκοπή του και τον περιόρισε στη μονή των Σπηλαίων. Εκεί ο μακάριος Νήφων «εμνήσθη ημερών αρχαίων», ημερών ασκήσεως, προσευχής, νηστείας, ησυχίας. Προσευχόταν μ’ ευγνωμοσύνη στο Θεό επειδή «υπέρ του ονόματος Αυτού κατηξιώθη ατιμασθήναι» και για την κανονική τάξη της Εκκλησίας στερήθηκε το θρόνο του όπως οι αρχαίοι ομολογητές Πατέρες.
Ωστόσο τον επόμενο χρόνο ο ηγεμόνας του Σουζντάλ Γεώργιος ο Μονομάχος* κατέλαβε το Κίεβο, έδιωξε τον Ιζιασλάβο και ελευθέρωσε τον άγιο Νήφωνα. Με τιμές επέστρεψε ο δίκαιος ιεράρχης στο Νόβγκοροντ. Οι κάτοικοι του, που μέχρι τότε «ήσαν εκλελυμένοι και ερριμμένοι ως πρόβατα μη έχοντα ποιμένα», βγήκαν με δάκρυα χαράς και συγκινήσεως να προϋπαντήσουν τον άξιο και αγαπημένο πνευματικό τους πατέρα. Αλλά και ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, που πληροφορήθηκε για τους ιερούς αγώνες και την προσήλωση του ιεράρχη στην κανονική τάξη και στη Μητέρα Εκκλησία, του έστειλε επαινετική επιστολή. Τον παρομοίαζε με τους αρχαίους αγίους Πατέρες, που έχυσαν κι αυτό το αίμα τους, όταν χρειάστηκε, για την Ορθόδοξη Εκκλησία.

Επεξήγηση * Είναι ο γνωστός με το όνομα Γιούρι Ντολγκορούκυ (1090 – 1157) ηγεμόνας του Ροστώφ-Σουζντάλ (1149-1150 και 1154) του Κιέβου (1155- 1157) και ιδρυτής της Μόσχας.

Μερικά χρόνια αργότερα, το οικουμενικό πατριαρχείο έστειλε για το θρόνο του Κιέβου το μητροπολίτη Κωνσταντίνο. Ο άγιος Νήφων, γεμάτος χαρά, ήρθε στο Κίεβο να τον συνάντηση και να τον ασπασθή. Στο διάστημα της εδώ παραμονής του ο άγιος διέμενε στη μονή των Σπηλαίων.
Ξαφνικά όμως αρρώστησε βαριά. Είχε έρθει ο καιρός της αναχωρήσεως του για τον ουρανό.
Τρεις ημέρες πριν από την κοίμηση του, αποκάλυψε στους αδελφούς ένα θαυμασ το όραμα, που είχε δη δέκα μέρες πριν:
— Ήρθα στο κελλί μου ένα πρωί, είπε, για ν’ αναπαυθώ μετά την ορθρινή ακολουθία. Με ζάλιζε ο ύπνος, όταν μου φάνηκε ότι βρέθηκα μέσα στην εκκλησία της μονής, στη θέση που συνήθιζε να στέκεται ο μακάριος Νικόλαος Σβιατόσα. Άρχισα τότε να προσεύχομαι με δάκρυα και να ικετεύω την Υπεραγία Θεοτόκο να μ’ αξίωση να δω τον άγιο κτίτορα του ναού, τον όσιο Θεοδόσιο. Στην εκκλησία ήταν μαζεμένοι πολυάριθμοι πατέρες. Κάποιος απ’ αυτούς με πλησίασε και ρώτησε: «Μήπως εσύ θέλεις να δης τον όσιο πατέρα μας Θεοδόσιο;». «Ναι, εγώ θέλω! Αν είναι δυνατό, δείξε μου τον!», αποκρίθηκα. Με πήρε από το χέρι και με οδήγησε στο ιερό. Εκεί μου έδειξε τον όσιο ολοζώντανο! Έπεσα συγκινημένος στα πόδια του και τον προσκύνησα. Εκείνος όμως με σήκωσε, μ’ ευλόγησε και είπε: «Καλώς ήλθες, αδελφέ μου Νήφων! Από τώρα θα είμαστε μαζί για πάντα!». Στο χέρι του ο όσιος κρατούσε ειλητάριο που έγραφε: «Ιδού εγώ και τα παιδία α μοι έδωκεν ο Θεός». Τότε συνήλθα και κατάλαβα ότι είχα δει θεόσταλτο όραμα, που με προειδοποιούσε για τη μετάσταση μου. Ας είν’ ευλογημένο το όνομα του Κυρίου της ζωής και του θανάτου!
Σε δεκατρείς ημέρες από το όραμα, στις 8 Απριλίου, Σάββατο της Διακαινησίμου, ο θεσπέσιος Νήφων εκοιμήθη ειρηνικά και έφυγε για να συναριθμηθή στο ουράνιο και θριαμβεύον ποίμνιο του οσίου Θεοδοσίου.
Το σώμα του τοποθετήθηκε ευλαβικά στο σπήλαιο, δίπλα στα άλλα άγια λείψανα των κεκοιμημένων πατέρων, ενώ η οσία ψυχή του παραστέκει στο θρόνο του Θεού και πρεσβεύει για μας στο Μεγάλο Αρχιερέα Χριστό.

Από το βιβλίο: «Πατερικόν των σπηλαίων του Κιέβου.»
Διηγήσεις από τη ζωή και τα κατορθώματα των οσίων πατέρων της Κιεβο-Πετσέρσκαγια Λαύρας.
Έκδοση δέκατη
Ιερά Μονή Παρακλήτου Ωρωπός Αττικής, 2009

Κατηγορίες: Ιστορικά, Λειτουργικά, εορτολογικά, Νεοελληνική απόδοση Ύμνων, Συναξάρια. Προσθήκη στους σελιδοδείκτες.