Την μεγάλη δεσποτική εορτή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος εορτάζει την 6η Αυγούστου η Εκκλησία μας. και τις ημέρες που την ακολουθούν, εορτάζει ακόμη την εορτή αυτή και ζή μέσα στην απαστράπτουσα δόξα του μεταμορφουμένου Κυρίου. Θα συνεχισθή δε ο εορτασμός μέχρι της 13ης του Αυγούστου, επί οκτώ δηλαδή ημέρες, οπότε , την 13η, θα επαναληφθή ολόκληρος η ακολουθία της εορτής – θα γίνη η «απόδοσις της εορτής». Καθ’ όμοιο τρόπο εορτάζονται όλες οι μεγάλες δεσποτικές και θεομητορικές εορτές. Και τούτο γιατί αναφέρονται σε γεγονότα, των οποίων την ανάμνησι θέλει να χαράξη βαθειά η Εκκλησία στην σκέψι των πιστών. Όχι μόνο δηλαδή προετοιμάζει τους πιστούς της με τα προεόρτια τροπάρια, αλλά και μετά την εορτή, επί οκτώ ημέρες, επωάζει, τρόπον τινά, τα θέματα και καθημερινώς τα προβάλλει για διαρκή μελέτη και πνευματική εντρύφησι. Ειδικά δε οι πιστοί, που για διαφόρους ευλόγους αιτίας δεν μπόρεσαν να παρασταθούν στην σύναξι του λαού του Θεού κατά την μεγάλη ημέρα της εορτής και να ξαναζήσουν το ιερό γεγονός, έχουν την ευκαιρία κατά την Κυριακή που θα εμπίπτη οπωσδήποτε στο οκταήμερο αυτό διάστημα, να ακούσουν τους ύμνους της εορτής και να οσφρανθούν το άρωμά της. Έτσι και λοιπόν, μαζί με την δόξα του αναστάντος θα υμνηθή και το άκτιστον φως του μεταμορφωθέντος Χριστού. Στην είσοδό μας δε στον ναό θα αντικρύσωμε και θα προσκυνήσωμε στην εικόνα Του τον Κύριο της δόξης, με λάμπον το πρόσωπον ως ο ήλιος, με λευκά ιμάτια ως το φως, μέσα στην ακτινοβολούσα δόξα της Θεότητος, με τους δύο εκπροσώπους της Παλαιάς Διαθήκης, τον Μωυσή και τον Ηλία και τους τρείς μάρτυρας της Καινής, τον Πέτρο, τον Ιάκωβο και τον Ιωάννη.
Είναι τόση η γοητεία της εορτής αυτής και τόσο αντάξιο προς το υπερφυές γεγονός της μεταμορφώσεως το λειτουργικό ένδυμα που την ενέδυσε η Εκκλησία μας, ώστε μελετώντας και εντρυφώντας κανείς στο μυστήριο της, αισθάνεται ακριβώς το ίδιο αίσθημα που δοκίμασαν οι τρεις αυτόπται απόστολοι, το θάμβος και τον φόβο, αλλά συγχρόνως και το μεγαλείο της δόξης και την γλυκύτητα της φωτεινής παρουσίας του Χριστού. Είναι δε τόσο συναρπαστικό το δεύτερο αίσθημα, που ακούοντας κανείς την φωνή του Πέτρου «Καλόν ημάς ώδε είναι», νομίζει πως ακούει και την ιδική του φωνή και την έκφρασι του ιδικού του πόθου. Οι ύμνοι είναι μεστοί θεολογικά, μουσικά και ποιητικά εύρυθμοι, έργα των πιο δοκίμων υμνογράφων. Η όλη λαμπρά τελεσιουργία δημιουργεί μία ατμόσφαιρα ανάλογο με εκείνη του Θαβώρ. Το θείο εκείνο περιστατικό δεν το ζουν τώρα μόνο οι τρείς μαθηταί, αλλά ολόκληρη η Εκκλησία. Όλος ο λαός του Θεού βλέπει την δόξα του Χριστού και μεταμορφούται και αυτός μαζί Του «από δόξης εις δόξαν, καθάπερ από Κυρίου Πνεύματος», κατά τον λόγο του αποστόλου Παύλου.1 Γιατί ακριβώς σ’ αυτό το εσχατολογικό στοιχείο βρίσκει την θεολογική του δικαίωσι το γεγονός και η εορτή της Μεταμορφώσεως. Δεν είναι απλώς και μόνο μία βεβαίωσις για την Θεότητα, την δύναμι και την δόξα του Χριστού, που δόθηκε στους προκρίτους μαθητάς για να τους στηρίξη, προκειμένου σε λίγο να γίνουν μάρτυρες της «ασθενείας» Του, της συλλήψεως, των εμπαιγμών, του πάθους, του θανάτου, που ήθελε να τους προβεβαιώση για το γεγονός της αναστάσεως. Είναι συγχρόνως και κυρίως η προαπόλαυσις της δόξης , του ακτίστου φωτός της Θεότητος του Χριστού, της δεσποτείας Του στον κόσμο των ζώντων και των νεκρών. Είναι επί πλέον η εικών της θέσεως των ανθρώπων, του Θεού εν μέσω θεών, όπως θα εμφανισθή στο τέλος των αιώνων και όπως η Εκκλησία την προγεύεται προμεταμορφουμένη από την γη αυτή στην θαυμαστή και θεία εναλλαγή και αλλοίωσί της.
Για το λόγο ακριβώς τούτον η εορτή αυτή συνδέει τον επίγειο και τον ουράνιο κόσμο – όπως στο Θαβώρ παρέστησαν αντιπρόσωποι των νεκρών και των ζώντων – τον Θεό και τον άνθρωπο, που συνυπάρχουν και εκδηλώνονται στο πρόσωπο του μεταμορφουμένου Χριστού – το σήμερα και το αύριο, τον σταυρό και την δόξα, το τέλος και την αρχή. Γιατί η εορτή αυτή τοποθετήθηκε τελευταία από τις δεσποτικές εορτές του χρόνου, που τελείωνε τότε τον Αύγουστο, για να συναφθή με την Ύψωσι του Σταυρού την πρώτη εορτή του έτους, που άρχιζε τον Σεπτέμβριο. Σαράντα ακριβώς ημέρες πριν από αυτήν, για να σημάνη και τα προεόρτια του Σταυρού, αφού προ του πάθους, έγινε η μεταμόρφωσις, για να δείξη στους μαθητάς και σ’ όλους μας την Θεότητα του μέλλοντος να σταυρωθή. Αλλά και τελευταία από τις δεσποτικές εορτές του έτους για να κλείση την ενιαυσία αναδρομή στα γεγονότα του βίου του Κυρίου με ένα άνοιγμα προς τα έσχατα, προς την μελλοντική παρουσία του Χριστού, προς την δόξα και την θέωσι του μεταμορφουμένου εν Χριστώ ανθρώπου, που είναι το τέλος και ο σκοπός του λυτρωτικού έργου του Σωτήρος.
Άλλ’ ας αφήσωμε στους ιερούς υμνογράφους να ψάλουν την δόξα του μεταμορφωθέντος Χριστού. Τρία τροπάρια του ποιητού Κοσμά, ιδιόμελα του δ΄ ήχου, που ψάλλονται ως στιχηρά των ψαλμών του λυχνικού, υπομνηματίζουν την σχέσι της μεταμορφώσεως προς το πάθος και την ανάστασι:
«Πρό του σταυρού σου, Κύριε,
όρος ουρανόν εμιμείτο,
νεφέλη ως σκηνή εφηπλούτο
σου μεταμορφουμένου,
υπό Πατρός δε μαρτυρουμένου˙
παρήν ο Πέτρος
σύν Ιακώβω και Ιωάννη
ως μέλλοντες συνείναί σοι
και εν τω καιρώ της παραδόσεώς σου,
ίνα θεωρήσαντες τα θαυμάσιά σου
μη δειλιάσωσι τα παθήματά σου˙
ά προσκυνήσαι ημάς
εν ειρήνη καταξίωσον,
δια το μέγα σου έλεος».
«Προ του σταυρού σου, Κύριε,
παραλαβών τους μαθητάς
εις όρος υψηλόν,
μετεμορφώθης έμπροσθεν αυτών,
ακτίσι δυνάμεως καταυγάζων αυτούς˙
ένθεν φιλανθρωπία,
εκείθεν εξουσία,
δείξαι βουλόμενος
της αναστάσεως την λαμπρότητα˙
ής και ημάς, ο Θεός,
εν ειρήνη καταξίωσον,
ως ελεήμων και φιλάνθρωπος».
«Εις όρος υψηλόν μεταμορφωθείς, ο Σωτήρ,
τους κορυφαίους έχων των μαθητών,
ενδόξως εξέλαμψας˙
δηλών ότι οι τω ύψει των αρετών διαπρέψαντες
και της ενθέου δόξης αξιωθήσονται.
Συλλαλούντες δε τω Χριστώ
Μωυσής και Ηλίας εδείκνυον,
ότι ζώντων και νεκρών κυριεύει˙
και ο πάλαι δια νόμου
και προφητών λαλήσας υπήρχε Θεός˙
ώ και φωνή του Πατρός
εκ νεφέλης φωτεινής
εμαρτύρει λέγουσα˙
Αυτού ακούετε
του δια σταυρού τον Άδην σκυλεύσαντος
και νεκροίς δωρουμένου
ζωήν την αιώνιον».
Τρία τροπάρια, τα στιχηρά των αίνων του δ’ ήχου, προς το «Ο εξ υψίστου κληθείς» αναφέρονται κυρίως στην δόξα, στο φώς και στην Θεότητα του Χριστού, που έλαμψε στο Θαβώρ:
«Προ του τιμίου σταυρού σου και του πάθους
λαβών ούς προέκρινας
των ιερών μαθητών
προς το Θαβώριον, δέσποτα,
ανήλθες όρος,
δείξαι θελήσας τούτοις την δόξαν σου˙
οί και κατιδόντες σε
μεταμορφούμενον
και υπέρ ήλιον λάμψαντα,
πρηνείς πεσόντες,
την δυναστείαν σου κατεπλάγησαν,
αναβοώντες˙ Σύ το άχρονον
φως υπάρχεις, Χριστέ, και απαύγασμα
του Πατρός, εί και θέλων
σάρξ ωράθης αναλλοίωτος».
«Ο προ αιώνων υπάρχων Θεός Λόγος,
ο φως ως ιμάτιον
περιβαλλόμενος,
μεταμορφούμενος έμπροσθεν
των μαθητών σου
υπέρ τον ήλιον, Λόγε, έλαμψας˙
Μωσής και Ηλίας δε
σοί παρειστήκεισαν,
νεκρών και ζώντων σε Κύριον
δηλοποιούντες
και σου δοξάζοντες την απόρρητον
οικονομίαν και το έλεος
και την πολλήν συγκατάβασιν,
δι’ ής έσωσας κόσμον
αμαρτίαις απολλύμενον».
«Παρθενικής εκ νεφέλης σε τεχθέντα
και σάρκα γενόμενον
και προς το όρος Θαβώρ
μεταμορφούμενον, Κύριε,
και τη νεφέλη
τη φωτεινή σε περικυκλούμενον,
φωνή του Γεννήτορος
αγαπητόν σε Υιόν,
των μαθητών συμπαρόντων σοι,
σαφώς εδήλου,
ως ομοούσιον και ομόθρονον˙
όθεν ο Πέτρος εκπληττόμενος˙
Καλόν ώδέ εστιν είναι, έλεγε,
μη ειδώς ό ελάλει,
ευεργέτα πολυέλεε».
Την θαυμαστή εναλλαγή και μεταμόρφωσι των ανθρώπων κατά το πρότυπο του μεταμορφωθέντος Κυρίου, διδάσκει το πρώτο κάθισμα του όρθρου του δ’ ήχου, προς το «Κατεπλάγη Ιωσήφ»:
«Την των βροτών εναλλαγήν
την μετά δόξης σου, Σωτήρ,
εν τη δευτέρα και φρικτή
της σης ελεύσεως δεικνύς,
επί του όρους Θαβώρ μετεμορφώθης,
Ηλίας και Μωσής συνελάλουν σοι˙
τους τρείς των μαθητών συνεκάλεσας˙
οί κατιδόντες, δέσποτα, την δόξαν σου,
τη αστραπή σου εξέστησαν.
Ο τότε τούτοις
το φως σου λάμψας,
φώτισον τας ψυχάς ημών».
Εξαιρετικό για την πλοκή του είναι και το εξαποστειλάριο, αυτόμελο του γ’ ήχου. Είναι ένα παιγνίδι με την λέξι φως, το φως του Χριστού το αιώνιο που φωτίζει την κτίσι:
«Φως αναλλοίωτον, Λόγε,
φωτός Πατρός αγεννήτου,
εν τω φανέντι φωτί σου
σήμερον εν Θαβωρίω
φως είδομεν τον Πατέρα,
φως και το Πνεύμα,
φωταγωγούν πάσαν κτίσιν».
Στο ίδιο θέμα κινείται και το απολυτίκιο της εορτής. Ο μεταμορφωθείς Σωτήρ είθε να λάμψη και στις καρδιές μας τον αιώνιο φωτισμό του ενδόξου προσώπου Του.
«Μετεμορφώθης εν τω όρει, Χριστέ ο Θεός,
δείξας τοις μαθηταίς σου την δόξαν σου,
καθώς ηδύναντο.
Λάμψον και ημίν τοις αμαρτωλοίς
το φως σου το αΐδιον
πρεσβείαις της Θεοτόκου,
φωτοδότα, δόξα σοι».
(8 Αυγούστου 1970)
Υ Π Ο Σ Η Μ Ε Ι Ω Σ Ε Ι Σ
1. Β΄Κορ. 3, 18.
(Από το βιβλίο Λογική Λατρεία, εκδ. Αποστολικής Διακονίας, Αθήνα 1984).
Παράβαλε και:
06 Αυγούστου, η Θεία Μεταμόρφωσις του Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού- λόγος Αγ. Γρηγορίου του Παλαμά, Υμνολογική εκλογή.
06 Αυγούστου, η Θεία Μεταμόρφωσις του Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού – τα Λειτουργικά Αναγνώσματα της εορτής.
Η Μεταμόρφωση του Χριστού – Μητροπ. Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου.
06 Αυγούστου, η Θεία Μεταμόρφωσις του Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού- λόγος Αγ. λουκά Αρχιεπισκ. Συμφερουπόλεως της Κριμαίας.
Του Οσίου Πατρός ημών Ιωάννου του Χρυσοστόμου – ομιλία ΝΣΤ. εις το κατά Ματθαίον, περι της θείας Μεταμορφώσεως.
