Αληθεύοντες εν αγάπη: Για τον εγκεφαλικό θάνατο και τη δωρεά οργάνων – Εμμανουήλ Παναγοπούλου.

Το θέμα των μεταμοσχεύσεων είναι ένα πολύ λεπτό και ευαίσθητο ιατρό-κοινωνικό ζήτημα με ηθι­κές και θεολογικές προεκτάσεις. Η προσέγγισή του απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή και ευαισθησία, αφού πρέ­πει να γίνεται με αγάπη και συμπάθεια προς όλους εκείνους, που η περαιτέρω επιβίωσή τους εξαρτάται από τη μεταμόσχευση ενός συμπαγούς οργάνου (νεφρός, ήπαρ, καρδιά, πνεύμονας) και προς όλους εκείνους, οι οποίοι έχουν ήδη μεταμοσχευθεί. Όμως η «εν αγάπη» προσέγγιση του ζητήματος, δεν μπορεί να αγνοεί ή και σκόπιμα να παραβλέπει την «των πραγμάτων αλήθεια», γιατί τότε η αγάπη κατα­ντά το άλλοθι ενός συμβιβασμού.

Ασφαλώς το πρόβλημα δεν είναι η μεταμόσχευση αυτή καθαυτή. Το πρόβλημα είναι ο ορισμός του θανάτου και η διαπίστωσή του, μετά την οποία παρέχεται η νομική δυνατότητα μεταθανάτιας λήψης οργά­νων προς μεταμόσχευση, η οποία και αποτε­λεί την κύρια πηγή προσφοράς οργάνων με τα σημερινά δεδομένα. Επειδή όμως τα μετά τον οριστικό θάνατο αφαιρούμε­να όργανα δεν είναι πλέον κατάλ­ληλα για μεταμόσχευση λόγω της μικρής πιθανότητος επιβίωσής τους, αναζητήθηκαν τρόποι αφαίρεσης των οργάνων σε προγενέστερο στάδιο, κατά τη διαδικασία του θανάτου. Με αυτό το σκεπτικό το 1968 τροποποιήθηκε η έννοια του θανάτου από μία ad hoc επιτρο­πή του Harvard, οπότε και δημι­ουργήθηκε η έννοια του εγκεφαλικού θανάτου (ΕΘ). Ο με νευρολογικά κριτήρια ορισμός του θανάτου, ο οποίος σημειωτέον διευκόλυ­νε τα μέγιστα την ανάπτυξη των μετα­μοσχεύσεων, με την πάροδο του χρόνου υιοθετήθηκε κατά πλειοψηφία από την διεθνή ιατρική κοινότη­τα και κατοχυρώθηκε νομοθετικά στις περισσότε­ρες χώρες του δυτικού κόσμου, της Ελλάδος συμπεριλαμβανομένης, ως ταυτόσημος με τον βιολογικό θάνατο του ατόμου. Σχεδόν αμέσως μετά την καθιέρωση του ΕΘ, άρχισαν να εμφανίζονται και οι πρώτες αμφισβητήσεις του, οι οποίες με την πάροδο του χρόνου έγιναν εντο­νότερες και ιατρικά τεκμηριωμένες.

Ο βιολογικός θάνατος ενός σύνθετου οργανι­σμού, όπως ο άνθρωπος, επέρχεται όταν χαθεί η απαρτιωτική ενότητα του οργανισμού, οπότε ο οργανισμός παύει να λειτουργεί ως σύνολο. Όσο υπάρχει η ενότητα αυτή, έστω και με εξω­τερική υποβοήθηση κάποιων λειτουργιών, το άτομο δεν μπορεί να θεωρηθεί νεκρό. Τα δεδο­μένα δείχνουν ότι ο εγκέφαλος δεν αποτε­λεί το κριτικό όργανο από το οποίο εξαρ­τάται η λειτουργία του οργανισμού ως όλου και η καταστροφή του δεν συνεπάγεται την απώλεια της λειτουρ­γικής ενότητας του οργανισμού. Ο ρόλος του εγκεφάλου είναι αυτός του ρυθμιστού και λεπτού τροποποιητού, σε μία ήδη υπάρχουσα λειτουργική ενότητα. Επομένως ο ΕΘ, που ορίζεται ως η οριστική απώλεια όλων των λειτουργιών ολόκληρου του εγκεφάλου, δεν συνοδεύεται κατ’ ανάγκην από την απώλεια της απαρτιωτικής ενότητος του οργανισμού, και κατά συνέπεια δεν μπορεί να ταυτιστεί με τον βιολογικό θάνατο. Εξάλλου οι δοκιμασίες για τη διαπίστωση του ΕΘ, δεν επιβε­βαιώνουν ότι όλες οι κριτικές λειτουργίας του εγκεφάλου απουσιάζουν. Ίσως η πλέον πειστική απόδειξη ότι ο εγκεφαλικά νεκρός δεν είναι και βιολογικά νεκρός, προέρχεται από τα περιστατικά εγκεφαλικά νεκρών εγκύων γυναικών, στις οποίες με την κατάλληλη υποστηρικτική αγωγή συνεχίζεται η κύηση για μεγάλο χρονικό διάστη­μα. Το θεμελιώδες πρόβλημα είναι ότι ο ΕΘ έχει επιβληθεί στην κοινωνία, στηριζόμενος σε μία σαθρή επιχειρηματολογία, ότι δηλαδή ο ΕΘ εκπληρώνει τον ορισμό του θανάτου ως μόνιμης παύσης της ενοποιητικής λειτουργίας του οργανι­σμού ως όλου, παρά τη συντριπτική περί του αντιθέτου απόδειξη. Ο εγκεφαλικά νεκρός δεν είναι και βιολογικά νεκρός” είναι ένας βαρεία ασθενής με πρόγνωση θανάτου.

Σαράντα χρόνια μετά την καθιέρωση του ΕΘ η αμφισβήτησή του συνεχίζεται πιο έντονη και πιο ιατρικά τεκμηριωμένη και δεν είναι λίγοι οι ιατροί που τα τελευταία χρόνια εισηγούνται στα κείμενά τους την εγκατάλειψη του ΕΘ και του κανόνα του νεκρού δότου, που θεωρεί προϋπόθεση της αφαί­ρεσης των οργάνων τον θάνατο του δότη. Αλλοι προτείνουν τον επαναπροσδιορισμό της έννοιας του θανάτου και άλλοι την αποσύνδεση της δωρεάς οργάνων από την προϋπόθεση του ΕΘ. Η μεγάλη έλλειψη μοσχευμάτων και η πίεση που ασκείται στον ΕΘ, οδήγησαν στη δημιουργία πρωτο­κόλλων λήψης οργά­νων μετά την επέλευ­ση καρδιακού θανά­του, με στόχο την αύξηση της δεξα­μενής των δοτών. Υποψήφιοι για τα πρωτόκολλα αυτά είναι ασθενείς με πνευμονική νόσο, μυοσκελετική νόσο και ασθενείς με σοβαρή και μη αναστρέψιμη εγκεφαλική κάκωση, που δεν πληρούν τα κριτή­ρια του ΕΘ, και για τους οποίους έχει ληφθεί από τους θεράποντας ιατρούς απόφαση απόσυρσης της υποστηρικτικής της ζωής τεχνολογίας. Οι ασθενείς αυτοί οδηγούνται στο χειρουργείο, όπου ο θεράπων ιατρός αποσυνδέει τον ασθενή από τον αναπνευστήρα, με αποτέλεσμα την παύση της καρδιακής λειτουργίας και της κυκλο­φορίας του αίματος. Μετά από αναμονή 2-5 λεπτών ο ασθενής εξαγγέλλεται νεκρός, και τότε η μεταμοσχευτική ομάδα εφαρμόζει καρδιοαναπνευστική υποστήριξη και προχωρεί στην αφαίρε­ση των οργάνων. Κατά τους υποστηρικτές των πρωτοκόλλων αυτών η αναμονή των 2-5 λεπτών, πιστοποιεί την οριστική παύση της καρδιακής λει­τουργίας και κατ’ επέκταση τον θάνατο του ασθενούς, οπότε έτσι εκπληρώνεται ο κανόνας του νεκρού δότη. Παρά την υιοθέτησή τους, τα πρωτόκολλα αυτά δημιούργησαν ηθικά διλήμματα. Το χρονικό διάστημα των 2-5 λεπτών μετά την παύση της καρδιακής λειτουργίας δεν θεωρείται επαρκές για να θεωρηθεί η παύση της καρδιακής λειτουργίας ως μη αναστρέψιμη. Στην ιατρική βιβλιογραφία έχουν περιγραφεί περιπτώσεις ανά­καμψης της καρδιακής λειτουργίας και μετά από 10 ή και περισσότερα λεπτά, ενώ υπάρχουν και σπάνιες περιπτώσεις αυτόματης ανάκαμψης, το λεγόμενο φαινόμενο του Λαζάρου. Επίσης είναι οξύμωρο να θεωρείται ότι μετά από 5 λεπτά η καρδιακή παύση είναι μη αναστρέψιμη, όταν η ίδια αυτή καρδιά μεταμοσχευμένη λειτουργεί κανονικά. Πολλές σύγχρονες ιατρικές δημοσιεύ­σεις υποστηρίζουν ότι η επί πεντάλεπτον παύση της καρδιακής λειτουργίας, δεν σηματοδοτεί και τον θάνατο του ατόμου. Δηλαδή τα άτομα αυτά κατά τον χρόνο αφαίρεσης των οργάνων τους δεν είναι βιολογικά νεκρά. Δυο πρόσφατες (2007) δημοσιεύσεις που αφορούν έρευνα σε παιδία­τρους και φοιτητές πανεπιστημίου σχετικά με τη δωρεά οργάνων μετά τον καρδιακό θάνατο, δεί­χνουν ότι η πλειονότητα των ερωτηθέντων παι­διάτρων και φοιτητών δεν είναι καθόλου βέβαιη ότι τα άτομα αυτά, 5 λεπτά μετά την καρδιακή παύση, είναι νεκρά. Εξάλλου σε πρόσφατη δημοσίευση τον Ιούνιο του 2008 στο περιοδικό Medicine and Law, οι συγγραφείς μετά από έρευ­να των πρωτοκόλλων δωρεάς μετά τον καρδιακό θάνατο και του νόμου περί ανθρωποκτονίας, καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι στις περιπτώ­σεις αυτές πιθανώς παραβιάζεται ο ποινικός νόμος περί ανθρωποκτονίας.

Ο καθηγητής παιδιατρικής στο πανεπιστήμιο της Alberta του Καναδά Ari Joffe σε πρόσφατο άρθρο του το 2007 γράφει: «Το ερώτημα δεν είναι αν οι δότες οργάνων είναι νεκροί, γιατί δεν είναι. Το ερώτημα είναι κατά πόσο μπορούν να αφαιρε­θούν όργανα πριν από τον θάνατο, από ασθενείς των οποίων η πρόγνωση είναι ο θάνατος, και επομένως, η αφαίρεση των οργάνων τους θα είναι μία συνεισφέρουσα αιτία θανάτου. Η γνώμη μου είναι ότι αυτό αποτελεί την τρέχουσα πρακτική και αυτό ακριβώς πρέπει να συζητηθεί επειγόντως. Παραβιάζει η αφαίρεση οργάνων πριν από τον θάνατο το σεβασμό προς το πρόσωπο, χρησιμο­ποιώντας το ως μέσο;». Την απάντηση καλούνται να τη δώσουν οι ιατροί, οι νομικοί, οι βιοηθικοί, οι θεολόγοι και ασφαλώς η Εκκλησία.

Η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν έχει εκφράσει επίσημη θέση για το ζήτημα αυτό. Όμως αρκετοί εκπρόσωποί της με τις θέσεις τους συντηρούν μία περιρρέουσα ατμόσφαιρα, που θέλει την Εκκλη­σία να συμφωνεί απόλυτα με το θέμα του ΕΘ και των συναφών διαδικασιών. Κάτω από τις ογκού­μενες αντιρρήσεις και αμφισβητήσεις, οι εμπλεκό­μενοι φορείς καλούνται να επανεξετάσουν «την των πραγμάτων αλήθεια», η γνώση της οποίας ελευθερώνει τη σκέψη και οδηγεί σε «εν αγάπη» λύσεις στο καυτό θέμα των μεταμοσχεύσεων.

Βατικανό και εγκεφαλικός θάνατος.

Στις 3 Σεπτεμβρίου του 2008, στην επί¬σημη εφημερίδα του Βατικανού, «L’ Osservartore Romano», δημοσιεύθηκε ένα πρωτοσέλιδο άρθρο με τίτλο: I segni della morte. Aquarantanni del rapporto di Harvard (Τα σημεία του θανάτου. 40 χρόνια από την ανακοίνωση του Harvard). Το άρθρο υπογράφεται από την Lucetta Scaraffia, τακτική συνεργάτιδα της εφημερί¬δος, καθηγήτρια Ιστορίας στο πανεπιστήμιο La Sapienza της Ρώμης, αντιπρόεδρο του Ιταλικού Συνδέσμου για την Επιστήμη και τη Ζωή, και μέλος της Εθνικής Ιταλικής Επιτροπής Βιοηθικής.

Στο άρθρο αυτό, η Scaraffia υποστηρίζει ότι ο εγκεφαλικός θάνατος (Ε.Θ.) δεν μπορεί, υπό το φως της σύγχρονης επιστημονικής έρευ¬νας, να θεωρηθεί το τέλος της ζωής. Αυτό που την ανησυχεί είναι το ότι οι ανά¬γκες για όργανα αυξάνονται, οι ιατροί βρίσκονται κάτω από πίεση να μεταθέσουν τη γραμμή που χωρίζει τη ζωή από τον θάνατο, ώστε να μπορέσουν να αντλήσουν όργανα για μεταμόσχευση, σε χρόνο που αυτά θα είναι υγιή και βιώσιμα. Είναι καιρός, υποστηρίζει, να επανεξεταστεί το όλο ζήτημα του Ε.Θ., αφού πολλά μέλη της Ρωμαιοκαθολικής «Εκκλη¬σίας», έχουν διατυπώσει πολλές και σοβαρές επιφυλάξεις, ενώ στην πόλη του Βατικανού δεν είναι σε χρήση το πιστοποιητικό του Ε.Θ. Θεωρεί απόδειξη του ότι ο εγκεφαλικά νεκρός δεν είναι όντως νεκρός, τα περιστατικά των εγκεφαλικά νεκρών εγκύων γυναικών, στα οποία με την υποστήριξη της «νεκρής μητέ¬ρας», συνεχίζεται η κύηση για άλλοτε άλλο χρονικό διάστημα. Η αποδοχή του Ε.Θ. εγεί¬ρει πολλά ηθικά ζητήματα και η αποδοχή της παύσης της εγκεφαλικής δραστηριότητας ως θανάτου εξισώνει το ανθρώπινο πρόσωπο με μόνες τις εγκεφαλικές λειτουργίες του, οπότε αντιτίθεται στο Ρωμαιοκαθολικό δόγμα, που θέλει την απόλυτη και ολοκληρωτική υπερά¬σπιση της ανθρώπινης ζωής. Κατά την Scaraffia, στην 40ή επέτειο του νέου ορισμού του θανάτου, το θέμα του Ε.Θ. ανοίγει εκ νέου.

Όπως ήταν φυσι¬κό, το άρθρο της Scaraffia ξεσήκωσε μεγάλη θύελλα στο Βατικανό και όχι μόνο. Ο «Economist» της 4 Οκτωβρίου 2008 ασχολήθηκε εκτενώς, με κύριο άρθρο του στο τμήμα «Science and Technology», ενώ η «Le Monde» της 2-3 Νοεμβρίου 2008 φιλοξένησε ανάλυση της Jean Yves Nau, εκδότριας του Science Section της εφημερίδος. Ακόμη η Ιταλική «Corriere della Sera» δημοσίευσε σχόλιο του καθηγητού Marco Ventura, στο φύλλο της 3ης Νοεμβρί¬ου 2008. Το Βατικανό αντέδρασε με αμηχανία και ανησυχία, που προφανώς οφειλόταν και στο ότι το άρθρο της Scaraffia δημοσιεύθηκε δυο μόλις μήνες πριν από την έναρξη Συνε¬δρίου με θέμα: «Ένα δώρο για την ζωή. Εκτιμήσεις για την δωρεά οργάνων».

Το Συνέδριο διοργανωνόταν στις αρχές Νοεμβρίου του 2008, στην πόλη του Βατικανού, από την Ποντιφική Ακαδημία για τη Ζωή (PAV), τη Διεθνή Ομοσπονδία των Καθο¬λικών Ιατρικών Εταιρειών και το Εθνικό Ιταλικό Κέντρο Μεταμοσχεύσεων (CVT) και στόχο είχε την προβολή και προώθηση της δωρεάς οργάνων που είχε γενναία επιχορήγη¬ση από το Βατικανό.

Η Ρωμαιοκαθολική «Εκκλησία», συνοδοι¬πορούσα με τις περισσότερες δυτικές χώρες, έκανε δεκτό τον Ε.Θ. με επίσημη δήλωση της Ποντιφικής Ακαδημίας Επιστημών (PAS) το 1985 και 1989, ενώ ο πάπας Karol Woytyla, σε ομιλία του στο παγκόσμιο Συνέδριο της Εταιρείας Μεταμοσχεύσεων, τον Αύγουστο του 2000, επιβεβαίωσε τη θέση του Βατικανού σχετικά με τον Ε.Θ. Όμως η Ποντιφική Ακα¬δημία Επιστημών το 2005 συζήτησε εκ νέου το θέμα των «σημείων του θανάτου». Τα τότε παρόντα μέλη της Ακαδημίας — φιλόσοφοι, νομικοί και νευρολόγοι από διάφορες χώρες — συμφώνησαν ότι:
ο Ε.Θ. δεν συνιστά τον θάνα¬το του ατόμου και τα κριτήρια του Ε.Θ., μη όντας επιστημονικά αξιόπιστα, πρέπει να εγκαταληφθούν. Το αποτέλεσμα της συνάντη¬σης αυτής, σόκαρε τους αξιωματούχους του Βατικανού και ο επίσκοπος Marcelo Sorondo, κοσμήτορας της Ποντιφικής Ακαδημίας Επιστημών, απαγόρευσε τη δημοσιοποίηση των πρακτικών στο site του Βατικανού. Ένας σημαντικός αριθμός από τους συμμετασχόντας, έδωσαν τα κείμενά τους στον εκδοτικό
οίκο Rubbettino και το αποτέλεσμα ήταν η έκδοση ενός βιβλίου το 2006 από τον καθηγη¬τή Roberto de Mattei με τον λατινικό τίτλο Finis Vitae. Το βιβλίο εκδόθηκε στα Ιταλικά και στα Αγγλικά, και περιείχε 18 κείμενα, τα μισά των οποίων ήταν κείμενα των μελών της Ποντιφικής Ακαδημίας Επιστημών του 2005. Η Ποντιφική Ακαδημία Επιστημών επανήλθε στο θέμα το 2006, αφού απέκλεισε τη συμμετοχή όσων το 2005 είχαν αντιταχθεί στην υιοθέτηση του Ε.Θ., και με δήλωσή της υιοθέτησε εκ νέου τον Ε.Θ. Το 2008, από τον εκδοτικό οίκο Morcelliano, εκδίδεται ένα νέο βιβλίο με τίτλο: «Εγκεφαλικός θάνατος και όργανα μοσχεύματα. Μια ερώτηση νομικής ηθικής» (Brain death and organ transplant. A question of legal ethics). Συγγραφέας του ήταν ο καθηγητής της φιλοσοφίας του δικαί¬ου Paolo Becchi. Τα δύο αυτά βιβλία αποτέλε¬σαν την αφορμή για την επαναφορά της συζή¬τησης για τον Ε.Θ. από την Scaraffia μέσω των στηλών του «L’ Osservartore Romano».

Ο σημερινός πάπας Βενέδικτος XVI ουδέ¬ποτε έθιξε άμεσα το θέμα του Ε.Θ. Όμως το 1991 σε ομιλία του σε συγκέντρωση καρδινα¬λίων με θέμα: «Οι κίνδυνοι απέναντι στη ζωή» είπε: «Η προγεννητική διάγνωση χρησιμο¬ποιείται ως ρουτίνα στην αποκαλούμενη γυναίκα σε κίνδυνο, ώστε να εξαλειφθούν όλα τα έμβρυα με σωματική αναπηρία ή νόσο. Όσα έμβρυα είχαν την τύχη να γεννηθούν με κάποια αναπηρία, κινδυνεύουν να θανατω¬θούν αμέσως μετά τη γέννησή τους ή να στε¬ρηθούν την τροφή και τη βασική φροντίδα. Αργότερα εκείνοι που πέφτουν σε μη αναστρέψιμο κώμα από νόσο ή τραυματισμό, συχνά οδηγούνται στον θάνατο για να ικανο¬ποιήσουν την απαίτηση για όργανα ή χρησι¬μοποιούνται σε ιατρικά πειράματα. Τελικά όταν ο θάνατος φαίνεται να πλησιάζει, πολλοί πέφτουν στον πειρασμό να τον επιταχύνουν μέσω της ευθανασίας».

Η μη αποδοχή του Ε.Θ., κατά τη γνώμη πολλών, θα δημιουργήσει στη Ρωμαιοκαθολι¬κή «Εκκλησία» διπλό πρόβλημα, ηθικό και οικονομικό. Στις ΗΠΑ η Ρωμαιοκαθολική «Εκκλησία» έχει υπό την εποπτεία της 600 περίπου νοσηλευτικά ιδρύματα, στα οποία γίνονται μεταμοσχεύσεις. Η μη αποδοχή του Ε.Θ. σημαίνει ότι τα νοσοκομεία αυτά όχι μόνο θα πρέπει να σταματήσουν τις μεταμο¬σχεύσεις, αλλά και να ζητήσουν συγγνώμη για την μέχρι τώρα μεταμοσχευτική τους δραστηριότητα. Επιπλέον δε, να στερηθούν μία, πολλών δισεκατομμυρίων δολλαρίων, δραστηριότητα. Έτσι το Βατικανό πίεζε και ανέμενε ο πάπας Βενέδικτος XVI, στην ομιλία του στο Συνέδριο του Νοεμβρίου 2008 για τη δωρεά οργάνων να επιβεβαιώσει τη θέση του Βατικανού για τον Ε.Θ. Όμως ο Πάπας είπε άλλα πράγματα. Υποδεχόμενος τους συνέ¬δρους στις 7 Νοεμβρίου του 2008 είπε μεταξύ άλλων: «…Είναι βοηθητικό να θυμόμαστε ότι τα ατομικά όργανα δεν μπορούν να αφαιρεθούν, εκτός ex cadavere, δηλ. από πτώμα, το οποίο διαθέτει τη δική του αξιοπρέπεια, την οποία πρέπει να σεβαστούμε. Στα χρόνια αυτά, η επιστήμη πέτυχε περαιτέρω πρόοδο στην πιστοποίηση του θανάτου. Είναι, επομένως, καλό τα επιτευχθέντα αποτελέσματα να τύχουν της συγκατάθεσης του συνόλου της επιστημονικής κοινότητος, με στόχο την περαιτέρω έρευνα για λύσεις που θα δίνουν βεβαιότητα σε όλα. Σε μια τέτοια περιοχή, όπως αυτή, δεν μπορεί να υπάρξει και η ελά¬χιστη υπόνοια αυθαιρεσίας, και όπου η βεβαιό¬τητα δεν έχει επιτευχθεί, η αρχή της προφύ¬λαξης πρέπει να πρυτανεύσει. Αυτό οδηγεί στη χρησιμότητα της προώθησης της έρευνας, για να θέσει την κοινή γνώμη ενώπιον της πλέον διαφανούς αλήθειας στις ανθρωπολογι¬κές, κοινωνικές, ηθικές και νομικές συνέπει¬ες της πρακτικής των μεταμοσχεύσεων. Όμως στις περιπτώσεις αυτές, τα ουσιώδη κριτήρια του σεβασμού της ζωής του δότη πρέπει πάντοτε να πρυτανεύουν, ώστε η αφαίρεση των οργάνων να γίνεται μόνο στην περίπτωση του αληθούς θανάτου του δότη…». Η ομιλία του πάπα Βενέδικτου XVI, εμμέσως πλην σαφώς, αναγνώρισε την εγκυρότητα των απόψεων της Scaraffia στον «L’ Osservartore Romano», αλλά και των απόψεων των επιστημόνων της Ποντιφικής Ακαδημίας Επιστη¬μόνων, που το 2005 κατά πλειοψηφία πήραν θέση εναντίον του κριτηρίου του Ε.Θ. Από¬δειξη της ανησυχίας του Βατικανού, είναι και το γεγονός ότι ο κοσμήτορας της Ακαδημίας, επίσκοπος Sorondo, που απέτρεψε τη δημο¬σιοποίηση των πρακτικών το 2005, έσπευσε να αναρτήσει στην κορυφή της λίστας των κειμέ¬νων της Ακαδημίας, μόνον τις απόψεις των επιστημόνων εκείνων που συμφώνησαν μαζί του για την αποδοχή του Ε.Θ. το 2006.

Αναμφίβολα, το άρθρο της Lucetta Scaraffia στον «L’ Osservartore Romano» τάραξε τα νερά στο χώρο της Ρωμαιοκαθο¬λικής «Εκκλησίας», και επανέφερε το θέμα της αξιοπιστίας του Ε.Θ.

Στον Ορθόδοξο Ελλαδικό χώρο, το ζήτημα έχει περίπου τεθεί στο περιθώριο, και όσοι εκδηλώνουν την αντίθεσή τους στον Ε.Θ. χαρακτηρίζονται σχολαστικιστές και στερού¬μενοι αγάπης. Πάντως ένα είναι βέβαιο. Το θέμα του Ε.Θ. θα παραμείνει ανοιχτό, έως ότου η αλήθεια τελικά λάμψει. Το ερώτημα είναι πόσος χρόνος θα απαιτηθεί ακόμη.

(Ο Εμμανουήλ Παναγόπουλος είναι Αναπληρωτής Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής, και Διευθυντής Χειρουργικής στο ΕΣΥ.)

ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

1) JOFFE ARI. The Neurological Determination of Death: What Does it Really Mean? Issues in Law and Medicine:2007, 23/2: 119-140.

2) JOFFE ARI. The Ethics of Donation and Transplantation: are definitions of death being distorted for organ transplantation? Philosophy, Ethics and Humanities
in Medicine. 2007, 2:18.

3) WHETSTINE LESLIE. Bench-to-bedside review: When is dead really dead-on the legimacy of using neurologic criteria to detemine death. Critical Care. 2007,
11/2:208.

4) TRUOG ROBERT. Brain Death-Too Flawed to Endure, Too Ingrained to Abandon. J. Of Law, Medicine and Ethics. Symposium, Summer 2007, 35/2:273-281.

5) TRUOG ROBERT. The Dead Donor Rule and Organ Trans-plantion. N. Eng J Med 2008, 359/7:674-678.

6) EVANS DW. Seeking and ethnical and legal way of Procuring transplantable organs from the dying without futher attempts to redyfine human death. Philosophy,
Ethics and Humanities in Medicine. 2007, 2:11.

7) VERHEIJOE J, RADY M, McGREGOR J. End of life organ donation for transplantation: Stretching the ethical and legal boundaries of medical practice in
society. Crit Care Med 2008, 36/4:1364-65.

8) VEATCH RM. Donating Hearts after Cardiac Death-Reversing the Irreversible N Eng J Med 2008, 359/7:672-73.

9) VERHEIJOE J, RADY M, McGREGOR J. Recovery of transplantable organs after cardiac or circulatory death: Tranforming the paradigm for the ethics of organ
donation. Philosophy, Ethics and Humanities in Medicine. 2007, 2:8.

10) McGREGOR J, VERHEIJOE J, RADY M. Do donation after cardiac death protocols violate criminal homicide statutes? Med Law 2008, 27/2:241-257.

11) BERNAT J. The boundaries of organ donation after circulatory death. The N Eng J Med 2008, 359/7: 669-71.

12) JOFFE ARI, ANTON NR, DECAEN AR. Survey of Pediatricians opinion on donation after cardiac death: are the donors dead? Pediatrics 2008, 122/5: 967-74.

13) JOFFE ARI, BYRNER, ANTON NR, DeCACN AR. Donation after cardiac death: a survey of university student opinions on death and donation. Intensive Care
Med. 2008, (Epul aheald of print)

14) CRIPPEN D. Donation after cardiac death: should we fear the reaper? Crit Care Med 2008 36/4: 1363-4.

15) ΛΥΝΤΕΡΗΣ ΧΡ. Το Ποινικό Δίκαιο των Μεταμοσχεύσεων. Εκδόσεις Α. Σακκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 2004, σ. 312

(Πηγή: «Η Δράσις μας», Απρίλιος, Μάιος 2009)