Συνοπτική αφήγησις περί της Αγίας Δεξιάς του Τιμίου Προδρόμου και του τρόπου ελεύσεώς της εις την εν Αγίω Όρει Ι. Μονήν του Διονυσίου
Από τον αμύθητο και αμετρήτο πλούτο των ιερών κειμηλίων, τα οποία σεμνύνουν και στολίζουν τις Ιερές Μονές του Αγίου Όρους, ασφαλώς ορισμένα εκτιμώνται ιδιαιτέρως και κατέχουν ιδιάζουσα θέση. Στην Ιερά Μονή Βατοπεδίου π.χ. διακρίνουμε την τιμία Ζώνη της Θεοτόκου, στην Ιερά Μονή Ιβήρων την θαυματουργή Πορταΐτισσα, στην Ιερά Μονή Ξηροποτάμου το μεγαλύτερο τμήμα του Τιμίου Ξύλου του Κυρίου, στην Ιερά Μονή Αγίου Παύλου τα Τίμια Δώρα των Μάγων. Η Ιερά Μονή Διονυσίου, ως ανεκτίμητο θησαυρό, έχει να παρουσιάσει την αγία εκείνη δεξιά χείρα του Τιμίου Προδρόμου, με την οποία βάπτισε τον Σωτήρα μας, καθώς μελωδικότατα η εκκλησία μας ψάλλει- Την χείρα σου την αψαμένην την ακήρατον κορυφήν του Δεσπότου.
Αυτής της αγίας Δεξιάς το ιστορικό, δηλ. τον τρόπον της προς ημάς συγκαταβατικής ελεύσεώς της προς αγιασμόν τόσον των εν τη ημετέρα Μονή όσον και όλων των εν Αγίω Όρει θεοφιλώς μοναζόντων —των οποίων αρχηγός και προστάτης, μετά την Θεοτόκον, τυγχάνει ο Μέγας Πρόδρομος— καθώς και των ευλαβών προσκυνητών, η Μονή μας θεωρεί χρέος να παρουσιάσει συνοπτικά: σε ευθετότερο δε χρόνο, προτιθέμεθα να εκδώσουμε λεπτομερή διήγηση του όλου ιστορικού σε αυτοτελές τεύχος.
Σύντομη ιστορική αναδρομή, από της απότομης της κεφαλής του Τιμίου Προδρόμου, μέχρι της εις την Βασιλεύουσαν ελεύσεως της Αγίας Δεξιάς
Για την περίοδο αυτή ιστορικές μαρτυρίες αντλούμε από τους ιστορικούς: Γεώργιον Κεδρηνόν[1], Θεόδωρον Δαφνοπάτην[2] και Δοσίθεον Πατριάρχην Ιεροσολύμων[3].
Ο Τίμιος Πρόδρομος, σύμφωνα με τη μαρτυρία των Ευαγγελιστών, απετμήθη την κεφαλήν υπό του Ηρώδου Αγρίππα του τετράρχου, υιού του άλλου γνωστού Ηρώδου του και παιδοκτόνου. Το σώμα του τάφηκε από τους μαθητές του στην πόλη Σεβαστή, στον τόπο όπου έγινε και η αποτομή. Ο Ευαγγελιστής Λουκάς, επιθυμώντας να εμπλουτίσει την γενέτειρά του Αντιόχεια, θέλησε να μετακομίσει εκεί το σώμα του Προδρόμου. Μη επιτρέποντος όμως του Μωσαϊκού νόμου την μετακομιδή, πείρε κρυφά την αγία μόνον Δεξιά. Επί Ιουλιανού αύτη κρύφθηκε σε ένα πύργο, ονομαζόμενον Γωνία, για να διαφύγει την μανία του Παραβάτου. Από του 7ου αιώνος, όταν η Αντιόχεια περιέπεσε στα χέρια των Αράβων, η αγία Δεξιά συνεχίζει να βρίσκεται στην Αντιόχεια, τιμώμενη όχι μόνον από τους Χριστιανούς αλλά και από τους Άράβες. Επί Ιουστινιανού, μεταφέρεται στην Κωνσταντινούπολη μαζί με την κάρα του Τιμίου Προδρόμου προς αγιασμόν, και πάλι επιστρέφεται.
Πολλοί αυτοκράτορες επιθύμησαν να εμπλουτίσουν την Βασιλεύουσα με την αγία Δεξιά του Βαπτιστού, κατ’ εξοχήν δε ο Κωνσταντίνος ο Πορφυρογέννητος (913-959). Επειδή όμως φανερά τούτο ήταν αδύνατον να γίνει, πάλι κατ’ οικονομίαν του Τιμίου Προδρόμου, κάποιος διάκονος ονόματι Ιώβ, εκπληρώνει τον αυτοκρατορικό πόθο, υποκλέπτοντας την αγία Δεξιά από το ναό του Αποστόλου Πέτρου όπου φυλάγοταν, αφού πρώτα εξοικειώθηκε με το φύλακα. Καθ’ ην στιγμήν έγινε μεγάλος σάλος στην Αντιόχεια λόγω της απώλειας της Δεξιάς, συνεργούντος του Βαπτιστού, ο διάκονος ήδη ευρίσκετο έκτος των εχθρικών συνόρων. Ο δε βασιλεύς, επί τω ακούσματι, μετά του πατριάρχου Πολυεύκτου και πάσης της Συγκλήτου, αναμένοντας στην Χαλκηδόνα, της επεφύλαξαν λαμπρή υποδοχή. Τα στοιχεία αυτά τα αντλούμε, όπως προείπαμε, από τους ιστορικούς: Κεδρηνό και Δαφνοπάτη.
Μετά την πτώση της βασιλευούσης, ο ιστορικός Δοσίθεος μάς παραθέτει τα εξής σημαντικά στοιχεία: Γενομένης καταγραφής των βασιλικών θησαυρών κατά το 1680 υπό του βεζύρη Μουσταφά πασά, απαντάται και η αγία αυτή χειρ εις χρυσούν κιβώτιον, αποπνέουσα άρρητον ευωδίαν, ήτις και σεβασθείσα υπό του αλλοθρήσκου, εφυλάχθη επιμελώς.
Έλευση της αγίας Δεξιάς από την Κωνσταντινούπολη στην Ιερά Μονή Διονυσίου
Το εν λόγω ιστορικό, το δανειζόμαστε ολοκληρωτικά από αξιόπιστο πρόσωπο, τον ευγενέστατο και ευλαβέστατο δραγουμάνο του βασιλέως της Πρωσίας, εν Κωνσταντινουπόλει, κ. Ιωάννην Φραγκόπουλον, ο οποίος αργότερα μόνασε στην Ιερά Μονή μας. Αυτός λοιπόν, ως αυτήκοος, αυτόπτης αλλά και συνεργός, συνέγραψε το εκτενές ιστορικό της όλης υποθέσεως, το οποίον βρίσκεται στον υπ’ αριθ. 1032 χειρόγραφο κώδικα της Μονής μας, υπό τον τίτλον «Διήγησις απ’ αρχής περί της αγίας Δεξιάς του Τιμίου Προδρόμου και πώς ήλθεν εις το ιερόν τούτο Μοναστήριον του Αγίου Διονυσίου εν τοις καθ’ ημάς χρόνοις».
Κατά το έτος 1778 ο σουλτάνος Αβδούλ Χαμίτ, λόγω της αισθητής πτωχείας του κράτους, γύμνωσε όλα τα πολύτιμα περικαλύμματα του βασιλικού θησαυροφυλακίου, διορίζοντας ως υπευθύνους της εργασίας αυτής, τον Έλληνα αργυραμοιβό Πετράκη και κάποιον Αρμένιο, ονόματι Τουζόγλου. Αυτοί με βεζυρική άδεια, οικειοποιήθηκαν όσα ήθελαν από τα κειμήλια που φυλάσσονταν στις πολύτιμες θήκες, από τα οποία, ο μεν Αρμένιος πείρε ένα Σταυρό πηχυαίου μήκους με Τίμιο Ξύλο, ο δε Πετράκης την Δεξιά του Προδρόμου γυμνή, με τεμάχιο από το λείψανο της άγιας Παρασκευής. Ατυχώς όμως, μετ’ ου πολύ, ο προαναφερθείς Πετράκης, διαβλήθηκε από τον βεζύρη Χασάν πασά ως φιλορώσος, και προστάξει βασιλική, απαγχονίζεται έξω από την βασιλική πόρτα. Αφού το μέγιστο της περιουσίας του δημεύθηκε, παρέμεινε στους οικείους του, ως κληρονομιά, και η χαριτόβρυτος Δεξιά του Προδρόμου με το λείψανο της αγίας Παρασκευής.
Προαναφέραμε ότι για πρώτη φορά εκλάπη η αγία χειρ από τον Άγιο και Ευαγγελιστή Λουκά. Εκλάπη για δεύτερη φορά από κάποιο διάκονο Ιώβ. Άβυσσος των κριμάτων σου, ω Βαπτιστά! Και πάλι για Τρίτη φορά επέτρεψες διά κλοπής να μεταβείς και να παρηγορήσεις την ποίμνη σου διά της αγίας σου Δεξιάς, αυτή που πενθούσε ήδη και έκλαιε για την προ ολίγου απώλεια, διά κλοπής, της σεβάσμιας Κάρας σου[4].
Ο τρόπος δε, και της κλοπής και της ελεύσεως στην Μονή μας της αγίας Δεξιάς, έχει ως εξής: Κάποιος νέος, ονόματι Θεοχάρης, γνωστός στην αρχοντική οικογένεια Πετράκη, αφού προσυνεννοήθηκε με τον τότε εφησυχάζοντα στην Ιερά Μονή Διονυσίου πρώην Βελεγράδων Ιερεμία, μπήκε με οικειότητα, κατ’ ανύποπτον χρόνον, κάποιο μεσημέρι στο εν λόγω σπίτι και αφού αφαίρεσε από το σεντούκι την Δεξιά του Προδρόμου μαζί με το λείψανο της αγίας Παρασκευής, τα μετέφερε με προσοχή, όπως είχε προσυνεννοήθεί, στον ευγενέστατο δραγουμάνο Ιωάννη Φραγκόπουλο.
Εν τω μεταξύ, ξέσπασε μεγάλος σάλος στο σπίτι του μακαριστού Πετράκη, μόλις διαπιστώθηκε η κλοπή. Έτσι, καταγγέλλεται ευθύς η υπόθεση στον τότε οικουμενικό Πατριάρχη Νεόφυτο, ο οποίος και αμέσως «εξαπολύει» φρικτό αφορισμό κατά παντός, σχέση και γνώσιν έχοντος, με την κλοπή.
Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να θορυβηθεί εύλογα από αυτό τον αφορισμό ο προαναφερθείς Φραγκόπουλος, ο οποίος και αποκαλύπτει κρυφά την υπόθεση στον Πατριάρχη, καθώς και τον απώτερο σκοπό της κλοπής. Ο δε Πατριάρχης έλυσε πάλι κρυφά τον αφορισμό, αφού έκρινε ότι το συμβάν ήταν σημείο του Βαπτιστού, ο οποίος αρέσκεται να διαμένει μάλλον σε τόπους κρημνώδεις και ασκητικούς, παρά σε κοσμικά σπίτια, όπου συμβαίνουν ενίοτε και πολλά άτοπα. Έτσι λοιπόν ο Φραγκόπουλος συνοδεύοντας και συνοδευόμενος από τον τίμιο Πρόδρομο, φθάνει στην Ιερά Μονή του Διονυσίου, στις 6 Αυγούστου του 1800.
Επειδή όμως στους πολλούς η λύση του αφορισμού ήταν άγνωστη και επειδή ο κρυμμένος αυτός θησαυρός όφειλε να φανερωθεί με σκοπό τον αγιασμό όλων των αγιορειτών, και πάλι ο Μέγας Ιωάννης αναλαμβάνει την ολοκλήρωση της ευεργεσίας του. Νεύσει Προδρομική, μεταβαίνει ο τότε ηγούμενος Ιωακείμ με συστατικά γράμματα στους Ιεροσολύμων Άνθιμο και Θεσσαλονίκης Γεράσιμο, οι οποίοι σε συμφωνία με τον Πατριάρχη Καλλίνικο, έπεισαν τους δικαιούχους της οικογενείας Πετράκη, Βαρβάρα, Αικατερίνη, Γεώργιο και Δημήτριο, με τη θέλησή τους και αντί ορισμένης αμοιβής, για ψυχική τους ωφέλεια και εις μνημόσυνον αιώνιον, να δωρίσουν με αφιερωτικό γράμμα τους στην Ιερά Μονή Διονυσίου, την αγία Δεξιά μαζί με το λείψανο της αγίας οσιομάρτυρος Παρασκευής.
Στο αρχείο της Μονής μας φυλάσσονται τρία πατριαρχικά έγγραφα, από τα οποία: το πρώτο είναι αφοριστικό και υπογεγραμμένο από τον πατριάρχη Νεόφυτο το 1799, το δεύτερο αναιρετικό του προηγουμένου αφορισμού και υπογεγραμμένο από τον τότε πατριάρχη Καλλίνικο, ενώ συνυπογράφουν και οι προαναφερθέντες Ιεροσολύμων Άνθιμος και Θεσσαλονίκης Γεράσιμος, 15 Ιανουαρίου του 1802, και το τρίτο αφιερωτικό, υπογεγραμμένο από τον πατριάρχη Καλλίνικο, το 1802, ενώ συνυπογράφουν οι αρχιερείς: Ηρακλείας Μελέτιος, Δέρκων Γρηγόριος, Θεσσαλονίκης Γεράσιμος, Τυρνόβου Ματθαίος, Λαρίσης Διονύσιος και Αγκύρας Ιωαννίκιος. προσυπογράφουν δε και βεβαιούν οι δωρητές: Βαρβάρα, Αικατερίνη, Γεώργιος και Δημήτριος Πέτρου.
Έτσι λοιπόν, αφού δέχθηκε ο καθηγούμενος Ιωακείμ το αφιερωτικό γράμμα, με πολλή χαρά και με καθαρή συνείδηση, επέστρεψαν στην Μονή την τετάρτη Κυριακή των Νηστειών του έτους 1802, ένθα «ανεκηρύχθη μετά πανηγυρικής αγρυπνίας ομού μετά πλήθους αγιορειτών Μοναχών η επίσημος έλευσις της αγίας Δεξιάς, ήτις έκτοτε καθιερωθείσα τελείται κατ’ έτος την αυτήν Δ’ Κυριακήν των Νηστειών, εις μνήμην της τε ελεύσεως αλλά και της ευεργεσίας του Βαπτιστού προς πάντας τους εν τη Μονή και παντί τω Αγιονύμω Όρει θεοφιλώς ενασκουμένους, σκέπων και φυλάσσων ημάς διά της αγίας αυτού Δεξιάς, ως αρχηγός του μοναχικού τάγματος, από πάσας τας χαλεπάς παγίδας του αλλοτρίου.»
Τέλος, αξιοσημείωτο είναι και τούτο: Κατά την πρόσφατη αποκάλυψη της επίχρυσης θήκης της αγίας χειρός, από την γεροντία της Μονής, διαπιστώθηκε ότι ενώ υπάρχουν ολόκληρα τα δύο οστά (κερκίς και ωλένη) από τον αγκώνα μέχρι της παλάμης, λείπουν μικρά τεμάχια των οστών της παλάμης και των δακτύλων. Με το θέμα αυτό θα ασχοληθούμε προσεχώς- σημειώνουμε εδώ μόνον, ότι επί των ημερών μας και επί ηγουμενίας του αρχιμανδρίτου κυρού Γαβριήλ, ανταλλάχθηκε ένα δάκτυλο αντί ελαχίστου τεμαχίου από της αγίας Ζώνης της Ιεράς Μονής Βατοπεδίου. Εκείνο όμως το οποίον δεν δεχόμαστε κατόπιν των ανωτέρω συνοπτικών στοιχείων, είναι η διακύβευση της γνησιότητος της αγίας Δεξιάς. Δεχόμαστε βεβαίως την ύπαρξη μικρών τεμαχίων από την αγία Δεξιά εκτός της Μονής μας, όχι όμως και αυτής της ίδιας της Αγίας Δεξιάς. Θα χαρούμε εάν αποδειχθή από επιστημονική γραφίδα η γνησιότης των μικρών τεμαχίων που διακρίνονται στην κλειστή θήκη του εν Κωνσταντινουπόλει μουσείου Τοπ-Καπί. Η Μονή μας πάντως δεν έχει στοιχεία, γι’ αυτό και δεν αποφαίνεται σχετικώς.
Επίλογος
Παρουσιάζοντας τα ανωτέρω στοιχεία, αισθανόμαστε ότι εκπληρώνουμε ελάχιστον χρέος έναντι της απείρου ευεργεσίας του εν γεννητοίς μείζονος προς ημάς τα παιδιά του, τόσον αυτά που ζουν στην Μονή, όσον και προς όλους τους αγιορείτες, τους θεοφιλώς ενασκουμένους, των οποίων προστάτης και έφορος μετά την Κυρίαν μας Θεοτόκον είναι ο Μέγας Βαπτιστής, ως αρχηγός του μοναχικού τάγματος. Επιπλέον δε και προς όλους τους φιλοπροδρομικούς ευλαβείς προσκυνητές, οι οποίοι μετά πόθου συρρέουν στην Μονή, προς αγιασμόν και προσκύνησιν της αγίας Δεξιάς και οι οποίοι στερεούνται ακόμη περισσότερο, αφαιρούμενης και της ελαχίστης προκαταλήψεως περί της γνησιότητος του προς τον αγιασμόν προσφερομένου θησαυρού.
Τελειώνοντας, απευθυνόμενοι σε εσένα τον μεγάλο Πρόδρομο και Βαπτιστή μαζί με όλους τους χορούς των μοναστών και μετά παντός φιλοπροδρομικού συστήματος κλήρου και λαού, ικετευτικά αλλά και μελωδικά, μαζί με τον υμνωδό σου λέγομε: «την χείρα σου την αψαμένην την ακήρατον κορυφήν του Δεσπότου…έπαρον υπέρ ημών Βαπτιστά…ως παρρησίαν έχων πολλήν: και γαρ μείζων των προφητών απάντων, υπό Χριστού μεμαρτύρησαι.
1. Γεώργιος Κεδρηνός: Έζησε περί τα τέλη του ια’ αι. Έγραψε κάποιο είδος παγκοσμίου Ιστορίας, τιτλοφορουμένης «Σύνοψις ιστοριών» και εκτεινομένης από της δημιουργίας του κόσμου έως της εμφανίσεως Ισαακίου Α’ Κομνηνού (1057). Το έργο του είναι μία συμπλήρωση παλαιοτέρων χρονικών.
2. Θεόδωρος Δαφνοπάτης (900 – 963): Βυζαντινός συγγραφεύς και δημόσιος λειτουργός, προαχθείς βαθμηδόν μέχρι και του μεγίστου αξιώματος του Μαγίστρου υπό Ρωμανού Β’. Εξεφώνησεν λόγο με αφορμή την εις Κωνσταντινούπολιν έλευση της αγίας Δεξιάς, το 959, παρουσία του αυτοκράτορος Κωνσταντίνου του Πορφυρογέννητου και του πατριάρχου Πολειδεύκτου.
3. βλ. Ιστορία περί των εν Ιεροοολύμοις πατριαρχευσάντων. βιβλ. Γ’, κεφ. ΙΑ’, παρ. Γ’, σελ. 267, Βουκουρέστι 1715
4. Την αγία Κάρα του Προδρόμου αφιέρωσε στην Ι. Μ. Διονυσίου, ο ηγεμών της Μολδοβλαχίας Νεάγγοε Βοεβόδας (1512 – 1521), η οποία και αφού παρέμεινε στην Μονή μέχρι τον Ρωσσοτουρκικό πόλεμο (1769 – 1770), αρπάχθηκε από τούρκους πειρατές κατά την διάρκεια ταξιδιού στο νησί Άγιος Ευστράτιος.
Από το περιοδικό: ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ 8-9
τεύχος 8-9, Ιούνιος Νοέμβριος 1990
