Στο βόρειο ημισφαίριο της Γης, στις 21 Ιουνίου, έχουμε το θερινό ηλιοστάσιο, δηλαδή την ημέρα του χρόνου με τη μεγαλύτερη διάρκεια, που σηματοδοτεί και την έναρξη του καλοκαιριού. Την ίδια ακριβώς ημέρα, στο νότιο ημισφαίριο της Γης συναντάται το χειμερινό ηλιοστάσιο, που σηματοδοτεί την έναρξη του χειμώνα και αντιστοιχεί στη μέρα του χρόνου με τη μικρότερη διάρκεια. Γιατί, όμως, μεταβάλλεται η διάρκεια της ημέρας στη διάρκεια του έτους; Πού οφείλεται η αέναη εναλλαγή των εποχών και γιατί οι εποχές του έτους είναι αντίθετες στο βόρειο σε σχέση με το νότιο ημισφαίριο της Γης;
Στην κεντρική Αμερική και στην περιοχή που εκτείνεται από το Μεξικό μέχρι την Ονδούρα, τη Γουατεμάλα και το Ελ Σαλβαδόρ, αναπτύχθηκε περίπου μεταξύ του 250–900 μ.Χ. ο μεγάλος πολιτισμός των Μάγια. Οι Μάγια ανέπτυξαν σε μεγάλο βαθμό τα μαθηματικά και πραγματοποίησαν ακριβέστατες αστρονομικές παρατηρήσεις, τις οποίες μάλιστα «σμίλεψαν» και σε ορισμένα από τα μνημεία τους. Στην Τσίτσεν Ίτζα, για παράδειγμα, στη χερσόνησο Γιουκατάν του Μεξικού, η πυραμίδα Ελ Καρακόλ είναι έτσι προσανατολισμένη, ώστε η διαγώνιος που σχηματίζουν η βορειοανατολική και η νοτιοδυτική γωνία της να ευθυγραμμίζεται με την ανατολή του Ήλιου κατά το θερινό ηλιοστάσιο και με τη δύση του Ήλιου κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο. Δεν ήταν όμως οι μόνοι γιατί, όπως γνωρίζουμε σήμερα, οι περισσότεροι αρχαίοι πολιτισμοί και λαοί παρακολουθούσαν και κατέγραφαν τις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων.
Με τις παρατηρήσεις τους αυτές διαπίστωσαν, για παράδειγμα, ότι η διάρκεια της ημέρας, η πορεία του Ήλιου στον ουρανό, το μέγιστο ύψος στο οποίο ανέρχεται και τα σημεία από τα οποία ανατέλλει και δύει, μεταβάλλονται κατά τη διάρκεια του έτους. Γνώριζαν ακόμη ότι οι εναλλαγές των εποχών σχετίζονται με την ετήσια πορεία του Ήλιου στο ουράνιο στερέωμα. Και επειδή οι εποχικές αυτές εναλλαγές είχαν τεράστια σημασία για τους ίδιους, ιδιαίτερα από την εμφάνιση της γεωργίας και μετά, δεν είναι παράξενο που οι αρχαίοι λαοί λάτρεψαν τον Ήλιο σαν θεό, καθιερώνοντας γιορτές προς τιμή του. Παρόλες, όμως, τις συστηματικές παρατηρήσεις τους, συμπέραναν λανθασμένα ότι ο Ήλιος περιφέρεται γύρω από τη Γη κατά τη διάρκεια του έτους, ενώ δεν γνώριζαν ούτε το λόγο για τον οποίο η διάρκεια της ημέρας μεταβάλλεται, ούτε το λόγο για τον οποίο εναλλάσσονται οι εποχές. Σήμερα γνωρίζουμε ότι και τα δύο οφείλονται στην κλίση του άξονα περιστροφής της Γης σε σχέση με την κατακόρυφο ως προς το επίπεδο της τροχιάς της, καθώς και στην
ετήσια περιφορά της γύρω από τον Ήλιο. Η κλίση αυτή αντιστοιχεί σε γωνία περίπου 23,5° και σε γενικές γραμμές παραμένει σταθερή, καθώς ο πλανήτης μας περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο.
Έτσι, όταν έχουμε καλοκαίρι στο βόρειο ημισφαίριο της Γης, αυτό δεν οφείλεται στο ότι ο πλανήτης μας βρίσκεται πλησιέστερα στον Ήλιο, αλλά στο ότι κινείται σ’ εκείνο το τμήμα της τροχιάς του, στο οποίο ο άξονάς του κλίνει προς τον Ήλιο, με αποτέλεσμα ο βόρειος πόλος του και κατά συνέπεια ολόκληρο το βόρειο ημισφαίριό του να «γέρνουν» προς αυτόν. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να πέφτουν οι ακτίνες του περισσότερο κάθετα στην επιφάνεια του βόρειου ημισφαιρίου και οι ημέρες να έχουν μεγαλύτερη διάρκεια. Κατά τη διάρκεια του θερινού ηλιοστασίου, ειδικότερα, ο Ήλιος, όπως τον βλέπουμε από τη Γη, βρίσκεται στο ψηλότερο σημείο της φαινομενικής πορείας του στον ουρανό και η μέρα έχει τη μέγιστη δυνατή διάρκεια. Ακριβώς τα αντίθετα ισχύουν στο νότιο ημισφαίριο της Γης, όπου ο νότιος πόλος της «κλίνει» μακριά από τον Ήλιο, οι ακτίνες πέφτουν περισσότερο πλάγια, οι ημέρες έχουν μικρή διάρκεια και επικρατεί χειμώνας. Περίπου 6 μήνες αργότερα, όταν η Γη έχει μετακινηθεί στην τροχιά της και βρίσκεται σε αντιδιαμετρική θέση
ως προς τον Ήλιο, το βόρειο ημισφαίριο «κλίνει» μακριά από τον Ήλιο και επικρατεί χειμώνας, σε αντίθεση με το νότιο ημισφαίριο, όπου επικρατεί καλοκαίρι. Επομένως, στις 21 Ιουνίου στο βόρειο ημισφαίριο έχουμε το θερινό ηλιοστάσιο, την ίδια στιγμή που στο νότιο ημισφαίριο συναντάται το χειμερινό ηλιοστάσιο. Την ημέρα αυτή κατά μήκος του Τροπικού του Καρκίνου (γεωγραφικό πλάτος 23,5° βόρεια) ο Ήλιος βρίσκεται ακριβώς κατακόρυφα στις 12 το μεσημέρι, ενώ σε όλες τις περιοχές βόρεια του ισημερινού, η μέρα έχει διάρκεια μεγαλύτερη των 12 ωρών. Βόρεια του Αρκτικού Κύκλου, μάλιστα, ο Ήλιος δεν δύει καθόλη τη διάρκεια του 24ώρου.
Με δυο λόγια, λοιπόν, τα ηλιοστάσια αντιστοιχούν στις δύο μέρες του χρόνου κατά τις οποίες η θέση της Γης στην τροχιά της γύρω από τον Ήλιο είναι τέτοια, ώστε ο άξονάς της να κλίνει προς τον Ήλιο είτε να αποκλίνει απ’ αυτόν. Οι ημέρες αυτές έχουν τη μεγαλύτερη διάρκεια για το ημισφαίριο που «γέρνει» προς τον Ήλιο (όπου επικρατεί καλοκαίρι) και τη μικρότερη για το άλλο ημισφαίριο (όπου επικρατεί χειμώνας).
Καθώς η Γη κινείται στην τροχιά της γύρω από τον Ήλιο, βλέπουμε καθημερινά το άστρο μας από διαφορετική γωνία, γι’ αυτό και μας φαίνεται ότι ο Ήλιος βρίσκεται καθημερινά μπροστά από διαφορετικά άστρα (προφανώς στη διάρκεια της ημέρας τα άστρα είναι αόρατα, λόγω της εκτυφλωτικής λάμψης του Ήλιου). Έτσι, κάθε φορά που η Γη συμπληρώνει μία περιφορά γύρω από τον Ήλιο, μας φαίνεται ότι ο Ήλιος ήταν αυτός που συμπλήρωσε μία περιφορά γύρω από τη Γη. Αυτή η φαινομενική ετήσια πορεία του Ήλιου στον ουράνιο θόλο, αντιστοιχεί σ’ έναν μεγάλο κύκλο, που ονομάζεται εκλειπτική. Επιπλέον, εάν επεκτείνουμε τον ισημερινό της Γης και τον προβάλουμε πάνω στον ουράνιο θόλο, σχηματίζεται ένας άλλος μεγάλος κύκλος, που ονομάζεται ουράνιος ισημερινός. Εξαιτίας της κλίσης που έχει ο άξονας της Γης σε σχέση με την κατακόρυφο ως προς το επίπεδο που σχηματίζει η τροχιά της γύρω από τον Ήλιο, οι δύο αυτοί κύκλοι τέμνονται με την ίδια ακριβώς γωνία, που ονομάζεται λόξωση της εκλειπτικής.
Τα δύο σημεία, στα οποία τέμνονται η εκλειπτική και ο ουράνιος ισημερινός, ονομάζονται ισημερινά σημεία, γιατί ο Ήλιος επί 12 ώρες βρίσκεται πάνω από τον ορίζοντα και επί 12 ώρες βρίσκεται κάτω απ’ αυτόν, δηλαδή έχουμε ίση διάρκεια ημέρας και νύχτας. Στο πρώτο απ’ αυτά τα σημεία ο ουράνιος ισημερινός τέμνει την εκλειπτική εκεί όπου βρίσκεται ο Ήλιος στις 20-21 Μαρτίου. Το σημείο αυτό ονομάζεται εαρινό ισημερινό σημείο και από την ημέρα αυτή αρχίζει η Άνοιξη. Από το σημείο αυτό και μετά, ο Ήλιος φαίνεται να «σκαρφαλώνει» όλο και πιο ψηλά πάνω από τον ορίζοντα, για το βόρειο ημισφαίριο της Γης. Οι μέρες μεγαλώνουν, οι νύχτες μικραίνουν και ο καιρός γίνεται όλο και πιο θερμός. Περίπου τρεις μήνες αργότερα, γύρω στις 21 Ιουνίου, ο Ήλιος φτάνει στο βορειότερο σημείο της εκλειπτικής, που αντιστοιχεί στη θέση του Ήλιου κατά το θερινό ηλιοστάσιο. Από το σημείο αυτό και μετά θα αρχίσει να κατέρχεται, «τρεπόμενος» και πάλι προς τον ουράνιο ισημερινό, μέχρις ότου στις 22-23 Σεπτεμβρίου φτάσει στο δεύτερο σημείο
τομής της εκλειπτικής με τον ουράνιο ισημερινό. Το σημείο αυτό ονομάζεται φθινοπωρινό ισημερινό σημείο και από την ημέρα αυτή αρχίζει το Φθινόπωρο για το βόρειο ημισφαίριο του πλανήτη. Η καθοδική πορεία του Ήλιου πάνω στην εκλειπτική συνεχίζεται, μέχρις ότου, στις 22 Δεκεμβρίου, φτάσει στο νοτιότερο σημείο της τροχιάς του, δηλαδή στο χειμερινό ηλιοστάσιο, το οποίο σηματοδοτεί, όπως είπαμε και παραπάνω, την έναρξη του Χειμώνα. Στη συνέχεια, ο Ήλιος θα ξαναρχίσει να ανεβαίνει πάνω στην εκλειπτική, μέχρις ότου φτάσει ξανά στο Εαρινό ισημερινό σημείο κ.ο.κ..
Η/Υ ΠΗΓΗ:
ΙΔΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙΔΟΥ
Σημείωσις του orp.gr:
Αξιοθαύμαστο! Τα πάντα δημιουργήθηκαν «καλώς λίαν»!
