Δια τους έχοντας δι’ οιονδήποτε λόγον καταλύσει κατά την Μεγάλην Τεσσαρακοστήν, είναι δι’ αυτούς ημέρα νηστείας η Κυριακή της Σταυροπροσκύνησεως;
Είναι γνωστόν, ότι κατά τας Κυριακάς, λόγω του πασχαλίου χαρακτήρός των, δεν επιτρέπεται η νηστεία. Ο ξς’ Αποστολικός κανών, ο νε’ της εν Τρούλλω, ο ιη’ της εν Γάγγρα συνόδου και ο ιε’ του αγίου Πέτρου Αλεξανδρείας επιβάλλουν την ποινή της καθαιρέσεως στους κληρικούς και του αφορισμού στους λαϊκούς εκείνους που αθετούν την σχετική εκκλησιαστική παράδοσι. Του κανόνος αυτού δεν εξαιρούνται ούτε οι Κυριακές της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, ούτε οι παραμονές των Χριστουγέννων και των Θεοφανείων ή άλλες νηστείες του εκκλησιαστικού έτους που θα συνέπιπταν προς Κυριακή. Καθ’ όλες αυτές γίνεται «κατάλυσις οίνου και ελαίου». Εις το Τυπικό μάλιστα του αγίου Σάββα, που σώζεται στον υπ’ αριθμ. 628 κώδικα του ΙΓ’ αιώνος του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων, ρητώς λέγεται, ότι οι λαϊκοί κατέλυαν κατά τα Σάββατα και τας Κυριακάς της Μεγάλης Τεσσαρακοστής όχι μόνον έλαιον, αλλά και ιχθύας. Το ίδιο προέβλεπε και το Τυπικό της γυναικείας Μονής της Παναγίας της Κεχαριτωμένης της Κωνσταντινουπόλεως για την τράπεζα της Μονής. Και η Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως δεν μπορεί να αποτελέση εξαίρεσι. Διατηρεί εξ άλλου, παρά το ότι είναι αφιερωμένη στον Σταυρό του Χριστού, και τον πασχάλιο χαρακτήρα, που χαρακτηρίζει όλες τις άλλες Κυριακές του έτους. Πουθενά δε στην εκκλησιαστική παράδοσι δεν γίνεται ιδιαίτερα εξαίρεσι γι’ αυτήν.
Η ερώτησις όμως αναφέρεται σε κάποια σύγχρονο πράξι, που κατ’ έθιμο τηρείται από πολλούς πιστούς. Όχι ότι τηρείται πραγματική νηστεία, δηλαδή αποχή τροφής ή ξηροφαγία, κατά την Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως, αλλά οι χριστιανοί μας, που δεν νηστεύουν κατά τις άλλες Κυριακές, ίσως και κατά τις νήστιμες ημέρες της Τεσσαρακοστής, κατά την Κυριακή αυτή καταλύουν μόνον «έλαιον και οίνον». Με άλλους λόγους περιώρισαν σ’ αυτήν ό,τι έπρεπε να τηρούν και για τις άλλες Κυριακές της περιόδου των Νηστειών.
Το γιατί γίνεται αυτό δεν είναι δύσκολο να ερμηνευθή. Η προσκύνησις του τιμίου Σταυρού δίδει στην ημέρα αυτή ένα ιδιαίτερο χρώμα, που την κάμνει σεβασμιωτέρα των άλλων Κυριακών της Τεσσαρακοστής και την φέρνει σε παράλληλο θέσι προς την Μεγάλη Παρασκευή και την Ύψωσι του τιμίου Σταυρού. Και οι δύο αυτές ημέρες είναι ημέρες αυστηρής νηστείας και κατ’ επίδρασι αυτών προφανώς, διετήρησε η Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως, περισσότερο από τις άλλες Κυριακές της Τεσσαρακοστής, τον αρχικό τρόπο διαίτης που ίσχυε καθ’ όλες τις Κυριακές των Νηστειών, την «κατάλυσι οίνου και ελαίου». Νηστεία, το επαναλαμβάνομε, βάσει της πράξεως της Εκκλησίας και των κανόνων που αναφέραμε, δεν επιτρέπεται κατ’ αυτήν.
Από το βιβλίο του αειμνήστου Καθηγητού της Θεολογικής σχολής του Α.Π.Θ., Ιωάννου Μ. Φουντούλη: Απαντήσεις εις Λειτουργικάς απορίας. Τόμος Α’. ΣΤ’ έκδοσις.
Εκδόσεις της Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήναι, 1991.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
Παράβαλε και:
Κυριακή Γ. των Νηστειών, της Σταυροπροσκυνήσεως: η Ευαγγελική περικοπή της Θ. Λ., λόγος Αγ. Γερμανού του Α. Πατρ. Κωνσταντινουπόλεως.
Κυριακή Γ. των νηστειών, τησ Σταυροπροσκυνήσεωσ: υμνολογική εκλογή.
Αγίου Ρωμανού του μελωδού – κοντάκιον Σταυρώσιμον.
Κυριακή Γ. των νηστειών, της Σταυροπροσκυνήσεως: το Αποστολικόν Ανάγνωσμα της Θ. Λ., ποιός θα εξοφλήση το χρέος, λόγος του αειμνήστου Μητροπ. Νικαίας, Γεωργίου Παυλίδου.
Κυριακή Γ. των νηστειών, τησ Σταυροπροσκυνήσεωσ: Η αξία της ψυχής – Μητροπ. Νέας Σμύρνης Συμεών.
Ο Σταυρός ως αξεπέραστο επίπεδο και μοντέλο Παιδείας – Πατ. Κωνσταντίνου Στρατηγοπούλου.
Λόγος εις την Κυριακήν της Σταυροπροσκυνήσεως – Αγίου Λουκά Αρχιεπ. Συμφερουπόλεως της Κριμαίας.
Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως – Πατρός Αλεξάνδρου Σμέμαν
Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως – ηχογραφημένη ομιλία του Αρχιμ. Π. Ανανία Κουστένη (αρχείο ήχου, mp3).
Η Ορθόδοξη Εικόνα και το Σημείο του Σταυρού – ηχογραφημένη ομιλία του καθηγητού και αγιογράφου Γεωργίου Κόρδη (αρχείο ήχου, mp3).
Ο Σταυρός – Οσίου Πατρός ημών Ισαάκ του Σύρου.
Ο σταυρός ο δικός μας και ο Σταυρός του Χριστού – Αγίου Ιγνατίου Μπριαντσιανίνωφ.
«Όστις θέλει οπίσω μου ακολουθείν», Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως – ηχογραφημένη ομιλία του Μακαριστού Δημητρίου Παναγοπούλου (αρχείο ήχου, mp3).
Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως (videos).
Η Θεολογία του τιμίου Σταυρού – Μητροπ. Γόρτυνος Ιερεμίου.
Λόγοι περί Σταυρού – Νέου Οσίου πατρός ημών Παϊσίου του Αγιορίτου.
