Ποίαν ημέραν και ώραν γίνεται η καθήλωσις και η αποκαθήλωσις της εικόνος του σώματος του Χριστού από τον σταυρό;
Η τελετή της αποκαθηλώσεως διεδόθη στα μέρη μας από την Εκκλησία της Αντιοχείας, όπου υφίστατο από πολύ παλαιά. Εκεί δηλαδή κατά την απαγγελία στο ύφος του Ευαγγελίου του πρώτου τροπαρίου του ιε’ αντιφώνου («Σήμερον κρεμάται επί ξύλου…») της ακολουθίας των αγίων Παθών, του όρθρου δηλαδή της Μεγάλης Παρασκευής, ελιτανεύετο από τον ιερέα μεγάλων διαστάσεων σταυρός με το σώμα του Χριστού καρφωμένο επάνω σ’ αυτό κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να είναι δυνατή η αποκαθήλωσίς του. Εστήνετο δε στο μέσον του ναού και εκεί παρέμενε μέχρι την ψαλμωδία των αποστίχων του εσπερινού της Μεγάλης Παρασκευής. Κατ’ αυτήν εγίνετο η αποκαθήλωσις κατά τον ακόλουθο τρόπο: Ελιτανεύετο, όπως συνήθως, ο επιτάφιος, ετοποθετείτο στο κουβούκλιο, απεσπάτο κατόπιν η εικών του νεκρού Χριστού από τον σταυρό και απετίθετο και αυτή στο κουβούκλιο επάνω στον επιτάφιο, εκαλύπτετο με πέπλους και άνθη και στο μέσον ετίθετο το Ευαγγέλιο. Η ακολουθία αυτή της αποκαθηλώσεως ήταν άγνωστη στην λοιπή Ορθόδοξο Εκκλησία. Κατά το «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου…» ελιτανεύετο η εικών της σταυρώσεως και ετίθετο στο προσκυνητάριο, κατά δε τα απόστιχα του εσπερινού εγίνετο η είσοδος του επιταφίου και η απόθεσίς του στο κουβούκλιο ή σε απλό τραπέζι, χωρίς να γίνη προηγουμένως αποκαθήλωσις. Αυτό ακριβώς τηρείται και σήμερα στο Άγιον Όρος και στις σλαβικές Ορθόδοξες Εκκλησίες.
Πριν από εκατό περίπου χρόνια, κατά τα μέσα του περασμένου αιώνος, θέλησαν στο Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως να μιμηθούν την πράξι της Αντιοχείας, που τόσο παραστατικά εξεικόνιζε τα σχετικά γεγονότα του πάθους του Χριστού. Η τελετή έγινε τόσο προσφιλής στον κλήρο και στον λαό, που γρήγορα διαδόθηκε στις μεγάλες πρώτα πόλεις και σιγά – σιγά και στα χωριά και σε πολλά ακόμη μοναστήρια. Τροποποιήθηκε όμως ελαφρά. Εισήχθη δηλαδή ο μεγάλος σταυρός με καρφωμένο επάνω σ’ αυτόν το νεκρό σώμα του εσταυρωμένου Κυρίου, γίνεται η είσοδός του κατά το «Σήμερον κρεμάται…» αλλά η αποκαθήλωσις, για να είναι πιο παραστατική, γίνεται από τον ιερέα την ώρα που ο διάκονος αναγινώσκει τις τελευταίες φράσεις του μεγάλου ευαγγελίου του εσπερινού της Μεγάλης Παρασκευής. («… Οψίας δε γενομένης ήλθεν άνθρωπος πλούσιος απ Αριμαθαίας τούνομα Ιωσήφ… και λαβών το σώμα του Ιησού ενετύλιξεν αυτόν εν συνδόνι καθαρά…», ή, αν τελή την ακολουθία μόνος ο ιερεύς αμέσως μετά την ανάγνωσι του ευαγγελίου εν σιγή ή ψαλλομένου του καθίσματος «Σινδόνι καθαρά, και αρώμασι θείοις…», και αποθέτει το σώμα στην αγία τράπεζα, αλλά όχι και στο κουβούκλιο, για λόγους καθαρά τεχνικούς (στην Αντιόχεια τα χέρια του σώματος του Χριστού είναι κατεσκευασμένα κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να μπορούν να διπλωθούν προς τα κάτω). Σε μερικά όμως μέρη δεν έχει επικρατήσει η πράξις αυτή ακόμη και δεν γίνεται αποκαθήλωσις, αλλά κατά την ανάγνωσι του Ευαγγελίου ή ύστερα από αυτήν, καλύπτεται και αποσύρεται στο ιερό βήμα ολόκληρος ο σταυρός μαζί με τον εσταυρωμένο Χριστό, που είναι ζωγραφισμένος επάνω στον σταυρό απ’ ευθείας ή δεν είναι δυνατή η απόσπασίς του απ’ αυτόν. Βλέπετε με πόση δυσκολία μπαίνουν στην λειτουργική πράξι νέα έθιμα όσο ωραία και αγαπητά απ’ τον λαό και αν είναι.
Η αποσπασθείσα κατά την αποκαθήλωσι από τον σταυρό εικών του εσταυρωμένου Χριστού, παραμένει στο άγιο βήμα τυλιγμένη σε σινδόνα καθ’ όλη την αναστάσιμο περίοδο, μέχρι της αποδόσεως του Πάσχα, μέχρι δηλαδή του εσπερινού της Πέμπτης της Αναλήψεως, οπότε καθηλούται και πάλι και καταλαμβάνει την συνήθη θέσι του πίσω από την αγία τράπεζα ή στο βάθος της αψίδος, ενώ ο επιτάφιος, που από το τέλος της ακολουθίας του όρθρου του Μεγάλου Σαββάτου, κατά την δική μας πράξι, ή από το τέλος του μεσονυκτικού της παννυχίδος του Πάσχα, κατά την πράξι των σλαβικών Εκκλησιών, βρισκόταν απλωμένος επάνω στην αγία τράπεζα, αποσύρεται απ’ αυτήν για να τοποθετηθή στην καθιερωμένη θέσι του.
Από το βιβλίο του αειμνήστου Καθηγητού της Θεολογικής σχολής του Α.Π.Θ., Ιωάννου Μ. Φουντούλη: Απαντήσεις εις Λειτουργικάς απορίας. Τόμος Α’. ΣΤ’ έκδοσις.
Εκδόσεις της Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήναι, 1991.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
