Αλεξάντρ Ισίγιεβιτς Σολζενίτσιν (1918- 03 Αυγούστου 2008).

Aleksandr Solzhenitsyn

Βραβείο Νομπελ Λογοτεχνίας 1970

Το βράδυ της Κυριακής, 3 Αυγούστου 2008, έφυγε από αυτή τη ζωη ο Αλεξάντρ Ισίγιεβιτς Σολζενίτσιν. Μια προσωπικότητα με αξεπέραστο θάρρος και ευπρέπεια. Μια φωνή ισχυρή και ελεύθερη, που κατόρθωσε να διαπεράσει το πιο σκληρό «σιδηρούν παραπέτασμα» της Σταλινικής εξουσίας. Ενας άνθρωπος που μπόρεσε, έγκλειστος στα πιο απάνθρωπα στρατόπεδα συγκεντρώσεως της Σιβηρίας, βασανιζόμενος, διωκόμενος, διαρκώς απειλούμενος, να υπηρετήσει με το υπέροχο λογοτεχνικό του τάλαντο τα υψηλότερα ιδανικά του ανθρωπισμού, της ελευθερίας και της δικαιοσύνης.

Ο Αλεξάντρ Ισίγιεβιτς Σολζενίτσιν γεννήθηκε στον Καύκασο στις 11 Δεκεμβρίου 1918, από γονείς Κοζάκους διανοούμενους. Μεγάλωσε ορφανός από πατέρα. Σπούδασε Φυσική και Μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο του Ροστόφ και Λογοτεχνία δι’ αλληλογραφίας στο Κρατικό Πανεπιστήμιο της Μοσχας.

Υπηρετούσε στον Κοκκινο Στρατό κατά τη διάρκεια του Β´ Παγκοσμίου Πολέμου με το βαθμό του λοχαγού, όταν συνελήφθη (1945), επειδή σ’ ένα γράμμα σε φίλο του συστρατιώτη αμφισβητούσε τις πολεμικές ικανότητες του Στάλιν. Καταδικάστηκε αρχικά σε 8 χρόνια καταναγκαστικά έργα, όπου έζησε σ’ όλη την τραγική τους πραγματικότητα τα «νησιά», τα στρατόπεδα συγκέντρωσης στο « Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ»*.

Το 1953, λίγους μήνες πριν από το θάνατο του Στάλιν, απολύθηκε από τα στρατόπεδα και εξορίστηκε για τρία χρόνια στο Καζαχστάν, όπου άρχισε να γράφει. Βεβαια έγραφε και στα Γκουλάγκ, έγραφε οπουδήποτε, ακόμη και στούς τοίχους. Υστερα εγκαταστάθηκε στο Ριάζαν, 200 χιλιόμετρα από τη Μοσχα, όπου αρχίζει να διδάσκει Μαθηματικά και Λογοτεχνία.

Το Νοέμβριο του 1962, ο τότε πρόεδρος της Σοβιετικής Ενώσεως Νικήτα Χρουτσόφ, που είχε ήδη καταγγείλει τον προκάτοχό του Στάλιν για κτηνωδία στην κατάχρηση εξουσίας, επέτρεψε τη δημοσίευση στη σημαντικότερη σοβιετική λογοτεχνική επιθεώρηση, της νουβέλλας του Σολζενίτσιν με τίτλο «Μια ημέρα του Ιβάν Ντενίσοβιτς», όπου περιγράφεται με συγκλονιστική δύναμη η δραματική ζωη μιας ημέρας στα Γκουλάγκ. Η νουβέλλα προκάλεσε σοκ και ο Σολζενίτσιν έγινε διάσημος. Τα επόμενα έργα του όμως, όπως « Ο πρώτος κύκλος» και το « Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ», κυκλοφόρησαν μόνο σε παράνομες, χειρόγραφες εκδόσεις στο εξωτερικό, με τεράστια επιτυχία. Στα 1970 ο Σολζενίτσιν τιμήθηκε με το Βραβείο Νομπελ Λογοτεχνίας.

Στα 1974 του αφαιρέθηκε η σοβιετική υπηκοότητα και υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει τη χώρα. Εζησε διαδοχικά στη Γερμανία, στην Ελβετία και στις ΗΠΑ. Είκοσι χρόνια αργότερα (1994) επέστρεψε στη Ρωσσία. Στα 1990 του είχε ήδη προσφερθεί από το Συμβούλιο υπουργών της υπό κατάρρευση ΕΣΣΔ βραβείο για το « Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ», αλλά δεν το δέχτηκε με την αιτιολογία• «Δεν μπορούσα να δεχτώ βραβείο για ένα βιβλίο γραμμένο με το αίμα εκατομμυρίων». Το « Αρχιπέλαγος» για τον Σολζενίτσιν είναι πιο πολύ ένα ιστορικό «μητρώο», ένα λογοτεχνικό υποκατάστατο της ιστορίας του Γκουλάγκ, την οποία ποτέ δεν θα επέτρεπε το καθεστώς να καταγραφεί με τον συμβατικό τρόπο.

Ως δείγμα της δραματικής αλλά εξαίρετης τέχνης του, αναδημοσιεύουμε μία και μόνη παράγραφο από το « Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ», από το κεφάλαιο «Τα καραβάνια των σκλάβων».
«Σφάλισε τα μάτια σου, αναγνώστη. Ακούς τον κρότο των τροχών; Περνούν τα Στολύπιν. Περνούν τα κόκκινα τραίνα. Καθε λεφτό του εικοσιτετραώρου. Καθε μέρα του χρόνου. Ακούς το νερό που παφλάζει; Είναι οι μαούνες με τούς κρατούμενους. Πιάνει το αυτί σου μουγκρίσματα από μοτέρ; Είναι οι κλούβες. Φορτώνουν, ξεφορτώνουν, μεταφορτώνουν. Κι αυτό το βουητό; Προέρχεται από τα ξεχειλισμένα κελλιά των μεταγωγικών φυλακών. Κι αυτά τα ουρλιάσματα; Είναι τα παράπονα των ανθρώπων, των ανθρώπων που καταληστεύονται, καταπιέζονται, βασανίζονται.
» Εξετάσαμε όλους τούς τρόπους μεταγωγής και τούς βρήκαμε όλους τον ένα ΧΕΙΡΟΤΕΡΟ από τον άλλο. Επιθεωρήσαμε τις μεταγωγικές φυλακές και δεν βρήκαμε καμιά καλή. Κι η τελευταία ελπίδα του ανθρώπου, πως αυτό που τον περιμένει θα είναι πάντα κάτι καλύτερο, πως θα είναι καλύτερα στο στρατόπεδο, κι αυτή η ελπίδα είναι απατηλή.
»Στο στρατόπεδο θα είναι χειρότερα».

Στις 5 Σεπτεμβρίου 1973, λίγο πριν την απέλασή του, τόλμησε να απευθύνει « Ανοικτή επιστολή προς τούς ηγέτες της Σοβιετικής Ενώσεως» με τίτλο «ΝΑ ΜΗ ΖΟΥΜΕ ΜΕ ΨΕΜΑΤΑ», απ’ όπου αναδημοσιεύουμε μικρό απόσπασμα:
« Ο μαρξισμός όχι μόνο δεν είναι σωστός, όχι μόνο δεν είναι επιστήμη, όχι μόνο δεν πρόβλεψε ούτε ένα γεγονός με αριθμούς, ποσότητες, ρυθμούς ή τόπους, πράγμα που σήμερα κάνουν άνετα οι ηλεκτρονικές μηχανές στις κοινωνικές προγνώσεις -μόνο που αυτές δεν τις καθοδηγεί ο μαρξισμός . . .
»Σημερα αυτή η ιδεολογία μόνο σας εξασθενεί και σας δεσμεύει. Παραφουσκώνει όλη την κοινωνική ζωη, μυαλά, λόγους, ραδιόφωνο, τύπο, με ψέματα, ψέματα, ψέματα. Πως αλλιώς να παριστάνη ο νεκρός τον ζωντανό, αν δεν αραδιάζη ψέματα»;

Και καταλήγει•
«Καταλαβαίνετε, βέβαια, πως αυτή η επιστολή δεν επιδιώκει κανένα προσωπικό σκοπό. Εγώ, έτσι κι αλλιώς, έχω ξεφύγει πια από το όστρακό σας και τα έργα που γράφω θα δημοσιευτούν έτσι κι αλλιώς, είτε θα τα επιτρέψετε, είτε θα τα απαγορεύσετε. Οσα είχα να πω τα είπα. Είμαι κιόλας 55 χρόνων, και μου φαίνεται πως με πολλές μου ενέργειες έχω αποδείξει πως δεν δίνω σημασία στα υλικά αγαθά και είμαι έτοιμος να θυσιάσω τη ζωη μου. Αυτός ο τρόπος αντίληψης της ζωής είναι ασυνήθιστος για σας -να όμως που τον συναντάτε.
»Με αυτή την επιστολή αναλαμβάνω άλλη μια βαριά ευθύνη απέναντι στη ρωσική ιστορία. Μα όταν δεν προσπαθήσης να βρης μια διέξοδο, όταν δεν επιχειρήσης τίποτα, η ευθύνη σου είναι ακόμα μεγαλύτερη».

Ο Σολζενίτσιν, σύμφωνα με την τελευταία του επιθυμία, ετάφη στο Κοιμητήριο της Ι. Μονής Ντονσκόι στη Μοσχα. Ενα χρόνο πριν, σε συνέντευξή του στο DER SPIEGEL, υπενθυμίζει «το τρομαχτικό ανθρώπινο κόστος που κατέβαλε η Ρωσική, η Ορθόδοξη Εκκλησία καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα». Στην ερώτηση του δημοσιογράφου• «Τι σημαίνει για σας πίστη»; απάντησε• «Για μένα είναι τα θεμέλια και το στήριγμα σε αυτή τη ζωη». Μια πνευματική εσωτερικότητα, που ψηλαφούμε τόσο στα καθημερινά, ακόμη και τα καταναγκαστικά του έργα, αλλά και σε ολόκληρο το συγγραφικό έργο του.

Στην αποχαιρετιστήρια ευχή του δημοσιογράφου του περιοδικού• «Πολλά χρόνια δημιουργικής ζωής», απάντησε• «Μπα, όχι, δεν χρειάζεται… Φτάνουν αυτά».
Το ανεκτίμητο αίσθημα του ανθρώπου που εκπλήρωσε τον προορισμό του.

γ.

* Η λέξη Γκουλάγκ σχηματίζεται από τα αρχικά των λέξεων Γκλάβνογιε Ουπραβλένιγιε Λαγκερέι, που σημαίνουν• Γενική Διοίκηση Στρατοπέδων.

Από το περιοδικό: «Η δράσις μας», τεύχος Νοεμβρίου 2008.

Κατηγορίες: Άρθρα, Ιστορικά, Λογοτεχνικά. Προσθήκη στους σελιδοδείκτες.