Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης μελετώντας τα χειρόγραφα του Αγίου Όρους, συγκέντρωσε θεοτοκίους ασματικούς κανόνες και τους εξέδωσε στη Βενετία το 1796. Πρόκειται για την πληρέστερη έκδοση του Θεοτοκαρίου. Το Θεοτοκάριό του περιέχει στο κύριο μέρος του 56 τέτοιους κανόνες, 7 για κάθε ήχο της εκκλησιαστικής μουσικής. Οι επτά κανόνες του ιδίου ήχου ψάλλονται στις ιερές μονές μετά την ακολουθία του Εσπερινού, ανά ένας, κατά τις επτά ημέρες της εβδομάδος, που ψάλλεται ο συγκεκριμένος ήχος. Μετά το κύριο μέρος του Θεοτοκαρίου, ακολουθούν, σαν σε παράρτημα, άλλοι 6 κανόνες, μεταξύ των οποίων και ο γνωστός κανόνας των Χαιρετισμών της Θεοτόκου. Χαρακτηριστικό της ταπεινώσεως του Αγίου είναι ότι δεν συμπεριέλαβε στο Θεοτοκάριο κανέναν από τους κανόνες που συνέταξε ο ίδιος για την Κυρία Θεοτόκο. Συνολικά, το Θεοτοκάριό του περιέχει 62 θεοτοκίους κανόνες, μελουργημένους από 22 μελωδούς.
Ο πρώτος κανόνας του α. ήχου, ποίημα του Αγίου Θεοδώρου του Στουδίτου, παρουσιάζει μια όλως ιδιαίτερη μορφή. Οι ωδές του αναπαριστούν με ποιητικό τρόπο ένα δραματικό διάλογο, που διαμείβεται μεταξύ του αμαρτωλού και της Θεοτόκου, της Θεοτόκου και του Κυρίου. Στο πρώτο τροπάριο κάθε ωδής ο αμαρτωλός δέεται προς την Θεοτόκο να μεσιτεύσει προς τον Κύριο υπέρ της σωτηρίας του. Στο δεύτερο τροπάριο η Θεοτόκος μεσιτεύει υπέρ του αμαρτωλού προς τον Κύριο. Στο τρίτο ο Κύριος απαντά στη Θεομήτορα ως δίκαιος Κριτής. Και στο τέταρτο η Θεοτόκος μεταφέρει την απάντηση του Υιού της στον αμαρτωλό. Αλλά το πλήθος των πταισμάτων του αμαρτωλού και η αγνωμοσύνη του κινούν τον δικαιότατο Κριτή, αν και «φύσει εύσπλαχνος πέφυκεν», προς οργήν. Έτσι, η μεσιτεία της Θεοτόκου επαναλαμβάνεται, έως ότου ο Χριστός, «τη δεήσει καμφθείς» της Μητρός του, δώσει τελικώς στον αμαρτωλό την άφεση των αμαρτιών του.
Παρατίθεται στη συνέχεια το τελευταίο τμήμα του κανόνος.
Ήχος α. Των ουρανίων ταγμάτων
(Ο αμαρτωλός δέεται προς την Θεοτόκον)
Χαρά του κόσμου υπάρχεις, αμαρτωλών ο λιμήν, χειμαζομένων ρύστις, Θεοτόκε Παρθένε, δέξαι ουν βοώ σοι καμού την ευχήν, και την δέησιν, Άχραντε, ην και προσάγαγε τάχει τω σω Υιώ, ίνα σώση με τον άσωτον.
(Η Θεοτόκος δέεται προς τον Χριστόν)
Χαράς αιτία μοι πάσης, Υιέ μου φίλτατε, συγχώρησιν πταισμάτων δώρησαι τω σω δούλω, ίνα γνώσι πάντες ότι προς Σε, παρρησίαν, ως Μήτηρ Σου, μεγίστην έχω, Χριστέ μου, του δυσωπείν, υπέρ πάντας τους αγίους Σου.
(Ο Χριστός αποκρίνεται προς την Θεοτόκον)
Χαράς δοχείον, ω Μήτερ, τη ση δεήσει καμφθείς, την άφεσιν πταισμάτων, τω αγνώμονι τούτω, δίδωμι και άφες του εκβοάν, αλλ’ ειπέ τούτω παύσασθαι του αμαρτάνειν και έλκειν με προς οργήν’ φύσει γαρ εύσπλαγχνος πέφυκα.
(Η Θεοτόκος αποκρίνεται προς τον αμαρτωλόν)
Ιδού την άφεσιν έσχες των εγκλημάτων σου, εμού λιταίς και πρόσχες, τον υπόλοιπον βίον, θεάρεστον τελέσαι, όπως τρυφής, απολαύσης την εύκλειαν, εν Παραδείσω συν πάσι τοις εκλεκτοίς, την ουδ’ όλως λήξιν έχουσαν.
(ελεύθερη απόδοση)
Χαρά του κόσμου είσ’ εσύ, αμαρτωλών λιμάνι,
όσων τους πρόφτασε η κακοχειμωνιά προστάτης,
Παρθένε Θεοτόκε, αναφωνώ, δέξου λοιπόν
και τη δική μου, Άχραντε, δέηση και προσευχή,
γοργά κι οδήγησέ την στον Υιό σου εμπρός, να σώσει
άσωτο δούλο.
Αιτία κάθε μου χαράς, Υιέ μου φίλτατε,
πταισμάτων δώσε τη συγχώρηση στο δούλο Σου,
ότι στο θρόνο Σου, Χριστέ μου, όλοι να γνωρίσουν
ως Μήτηρ Σου, εγώ μεγίστη έχω παρρησία
θερμά να ικετεύω απ’ όλους περισσότερο
τους αγίους Σου.
Δοχείο χαράς, Μητέρα μου, στη δέηση τη δική σου
υποχωρώ και δίνω των πταισμάτων άφεση
σε τούτον τον αγνώμονα, και πάψε να ικετεύεις,
μα και να σταματήσει ν’ αμαρτάνει πες του πια
και προς οργή να με κινεί, γιατί απ’ τη φύση μου
εύσπλαχνος είμαι.
Ιδού, χαρίζονται σ’ εσέ τα χρέη σου τα βαριά
με τις δικές μου εκτενείς δεήσεις, μα του λοιπού
το βίο σου πρόσεξε θεάρεστο να τερματίσεις
για ν’ απολαύσεις στον Παράδεισο μ’ όλους μαζί
τους εκλεκτούς τη δόξα που ποτέ λήξη δεν έχει,
τη γλυκύτατη.
Ω αγνώμων και φιλαμαρτήμων ψυχή, αισθάνεται την ανάγκη να αναφωνήσει ο αμαρτωλός στον οποίο δωρήθηκε η άφεση, νέα πίστωση χρόνου έλαβες με τις λιτές της Θεοτόκου από Δεσπότη εύσπλαχνο και δίκαιο. Πορεύου, λοιπόν, το δρόμο της εγρηγόρσεως και της χαροποιού μετανοίας.
Από το Περιοδικό: «η Δράσις μας», τεύχος Νοεμβρίου του 2009.)
