Η ζωή και η δράση του Μεγάλου Κωνσταντίνου: Τα πρώτα χρόνια του – Σαράντου Ι. Καργάκου.

Σήμερα λέγονται και γράφονται πολλά περί Κωνσταντίνου αλλ’ αγνοείται μερικώς ή ολικώς ο βίος και η γενικότερη δράση του. Πολλοί τον κρίνουν, τον κατακρίνουν ή τον επαινούν, ξεκινώντας από τη στιγμή της ανόδου του σε ύπατα αξιώματα. Όπως εδείξαμε παραπάνω, ο Κωνσταντίνος υπήρξε παιδί του στρατοπέδου και όσα του προσάπτονται (οξύθυμος, ευμετάβολος, παράφορος και συχνότατα σκληρός) εναρμονίζονται προς το γενικότερο ηθικό κλίμα της εποχής, προς τους κανόνες της στρατιωτικής ζωής και εξηγούνται από τις ψυχικές ρωγμές της παιδικής και νεανικής ηλικίας του. Ήταν γυιός στρατιωτικού, του στρατηγού Κωνστάντιου, και γεννήθηκε σ’ ένα σπουδαίο στρατιωτικό κέντρο, την Ναϊσσό(*1) της Άνω Μοισίας, δηλαδή την Νίσσα(Nis) της σημερινής Σερβίας.

Μητέρα του ήταν μία χριστιανή, που λεγόταν Ελένη, ταπεινής καταγωγής, ο πατέρας της ήταν πανδοχέας. Ο Κωνστάντιος την γνώρισε σε μία από τις πολλές εκστρατείες του στη Βιθυνία. Λόγω της χαμηλής, από κοινωνική άποψη, οικογενειακής στάθμης, ο Κωνστάντιος δεν μπορούσε να συνάψει με αυτή «δίκαιο γάμο» (Justus nupriae) και γι’ αυτό, σύμφωνα με τον ισχύοντα νόμο του Οκταβιανού Αυγούστου, την νυμφεύθηκε ως παλλακή. Ο Ζώσιμος, που ως εθνικός είναι εχθρικός προς τον Κωνσταντίνο, διατείνεται ότι αυτός γεννήθηκε «εξ ομιλίας γυναικός ου σεμνής». Άλλοι, όμως, χριστιανοί συγγραφείς υποστηρίζουν, μάλλον από θρησκευτική ευλάβεια, ότι ο Κωνστάντιος συνήψε κανονικό γάμο με την Ελένη.

Αυτό που έχει σημασία για τον ιστορικό δεν είναι το πώς γεννήθηκε αλλά τι γεννήθηκε από την «ομιλία» αυτή, που είτε κανονική είτε αντικανονική, μοιραία έπρεπε να τερματισθεί, όταν ο Κωνσταντίνος υψώθηκε στο αξίωμα του Καίσαρος. Διότι η ισχύς απαιτούσε ένα πλέγμα σχέσεων που εξασφαλιζόταν με τις επιγαμίες. Έτσι ο Κωνστάντιος υποχρεώθηκε να αποχωρισθεί την Ελένη και να νυμφευθεί την θετή κόρη του Μαξιμιανού, την Θεοδώρα, με την οποία απέκτησε τρεις γιούς και τρεις κόρες. Οι πηγές αλλά και οι μαρμάρινες προτομές, ανδριάντες κλπ. Δείχνουν τον Κωνσταντίνο ως άνθρωπο σπάνιας ομορφιάς και εξαιρετικής ρώμης. Όπως είπαμε, ο Κωνσταντίνος δεν έλαβε αξιόλογη παιδεία. Μόνο στα τέλη της ζωής του, σύμφωνα με τις μαρτυρίες χριστιανών πατέρων, περνούσε τις νύχτες του με την μελέτη της Γραφής. Δεν του έλειπε πάντως η ικανότητα του λέγειν και του γράφειν, κυρίως όμως η ικανότητα του σκέπτεσθαι. Έκανε μόνος τα σχέδια των πολυάριθμων επιστολών του και τα προσχέδια των νόμων που εκδόθηκαν από τον ίδιο.

Ως στρατιωτικός, πέρα από τις οργανωτικές και επιχειρησιακές ικανότητες, ήταν εξαιρετικά τολμηρός και ριψοκίνδυνος μαχητής και επιδέξιος ιππευτής, που με το ηγεμονικό του παράστημα εντυπωσίαζε και ενθουσίαζε τους στρατιώτες του.

Προτού, όμως, προχωρήσουμε στην εξιστόρηση της πρώτης στρατιωτικής δραστηριότητάς του, κρίνουμε σκόπιμο να εικονογραφήσουμε την τότε διαμορφωμένη πολιτική εικόνα της Αυτοκρατορίας. En resume (= εν συνόψει) τα πράγματα είχαν ως εξής:

ήδη από την εποχή του Διοκλητιανού η Αυτοκρατορία είχε χωρισθεί σε τέσσερα τμήματα: Ως Αύγουστοι κυβερνούσαν την Ανατολή ο Διοκλητιανός με έδρα την Νικομήδεια, και την Δύση ο Μαξιμιανός με έδρα τα Μεδιόλανα. Λόγω, όμως, των τεραστίων εκτάσεων της Αυτοκρατορίας προέκυψε η ανάγκη νέου διαμοιρασμού σε κατώτερη βαθμίδα. Έτσι προέκυψε ο θεσμός των Καισάρων. Ως καίσαρ κυβερνούσε την Βαλκανική ο Γαλέριος με έδρα το Σίρμιο, ενώ ο Κωνστάντιος τη Γαλατία με έδρα τα Τρήβηρα. Ο Κωνστάντιος μετά την άνοδό του στο αξίωμα έλαβε την επίσημη ονομασία Flavius Valerius Constantius. Το όνομα αυτό παράγεται από το λατινικό constans που σημαίνει καρτερικός, ανθεκτικός και που ήταν πολύ ταιριαστό τόσο σε αυτόν όσο και στον γυιό του και σε πολλούς από τους μετέπειτα συνώνυμούς του. Έφερε ακόμη και την προσωνυμία Herculius (= Ηράκλειος) ως γαμπρός του Μαξιμιανού , ο οποίος- κατά μίμηση όλων σχεδόν των Ρωμαίων επιφανών- ανήγε την καταγωγή του στον Ηρακλή. Οι Βυζαντινοί, όμως, του έδωσαν την ονομασία Χλωρός, «δια την ωχρότητα του
προσώπου», όπως λέει ο Κεδρηνός και με το επώνυμο αυτό πέρασε στην ιστορία. Πιθανώς, η καταγωγή του Κωνστλαντιου να ήταν δακική(*2).

Όταν το 305 ο Διοκλητιανός και ο Μαξιμιανός απεχώρησαν από την πολεμική σκηνή, τον τίτλο του Αυγούστου έλαβαν ο Γαλέριος και ο Κωνστάντιος. Συγχρόνως, όμως, ως καίσαρες εμφανίζονται ο Μαξιμίνος και ο Σεβήρος. Και ο μεν Μαξιμίνος ανέλαβε την διοίκηση της Παννονίας, Ιταλίας και Αφρικής, ο δε Σεβήρος της Ασία, την Συρία και την Αίγυπτο. Ο Γαλέριος περιορίστηκε στην διοίκηση της Βαλκανικής, της Βιθυνίας και του Πόντου, ενώ ο Κωνστάντιος κυβερνούσε τις δυσκολοδιοίκητες περιοχές της Γαλατίας και της Βρετανίας. Στη Γαλατία είχε τα Τρήβηρα (Treves), στη δε Βρετανία το Εβόρακον (York).

Στο διάστημα αυτό ο Κωνστάντιος, «τύποις» φιλοξενούμενος του Διοκλητιανού και έπειτα του Γαλερίου, συμμετείχε στις πολεμικές επιχειρήσεις στην Αίγυπτο και την Περσία και χάρη στις ικανότητές του έφτασε νεότατος στο βαθμό του «τριβούνου πρώτης τάξεως», δηλαδή συγκαταλέχθηκε στην κατηγορία των ανώτερων αξιωματικών. Όταν ο πατέρας του έγινε Αύγουστος και υπήρχε το ενδεχόμενο να τον αφήσει διάδοχο, ο Γαλέριος, για να τον εξοντώσει, ανέθετε σε αυτόν τις πιο επικίνδυνες αποστολές, όπως την διεξαγωγή πολέμου κατά των Σαρματών(*3). Κέρδισε, όμως, χάρη στην γενναιότητά του την αφοσίωση των στρατιωτών. Αλλ’ επειδή ο Γαλέριος δεν έστεργε στις αλλεπάλληλες παρακλήσεις του Κωνσταντίνου, ο νεαρός αξιωματούχος μετά το περιστατικό της μέθης, κατόρθωσε να δραπετεύσει και μέχρις ότου ο Γαλέριος να συνέλθει αυτός βρισκόταν στην Βονωνία, τη σημερινή Βουλώνη, στις βόρειες ακτές της Γαλατίας απ’ όπου διαπεραιώθηκε μαζί με τον πατέρα του στην Βρετανία.

Έφτασε στην κατάλληλη στιγμή, διότι ο πατέρας του, παρότι ασθενής, ήταν υποχρεωμένος να εκστρατεύσει στα βρετανικά νησιά, διότι οι ανυπότακτοι κάτοικοι της Σκωτίας, οι Πίκτοι (*4), έκαναν επιδρομές εναντίον όλης της Βρετανίας. Αυτό έδωσε την ευκαιρία στον Κωνσταντίνο να πολεμήσει εναντίον των Πίκτων και των Σκώτων της Καληδονίας, όπως λεγόταν τότε η σημερινή Σκωτία. Χάρη στην ανδρεία του κέρδισε την αγάπη των συμπολεμιστών του αλλά και τον σεβασμό των αντιπάλων του. Έτσι, όταν ο ασθενής πατέρας του πέθανε στο Εβόρακο στις 25 Ιουλίου του 306, οι στρατιώτες έστρεψαν το βλέμμα προς αυτόν και με τον συνήθη σε τέτοιες περιστάσεις αλαλαγμό τον επευφήμησαν ως αυτοκράτορα.

———————-
(*1): Υποστηρίζεται ακόμη ότι γεννήθηκε στην Ταρσό της Κιλικίας ή στην πόλη Δρεπάνη, τόπο καταγωγής της μητέρας του.

(*2) : Η Δακία αντιστοιχεί grosso modo (=χοντρικά) προς τη σημερινή Ρουμανία. Τους Δάκες, μετά από πολυετή πόλεμο, είχε υποτάξει ο Τραϊανός.

(*3) : Τον όρο Σαρματία μεταχειρίστηκε πρώτος κατά τον 1ο αιώνα μ. Χ. ο Λατίνος γεωγράφος Πομπώνιος Μέλας για να δηλώσει μία ευρεία περιοχή που εκτείνεται από τον Βιστούλα ως τον Βόλγα. Με τον όρο Σαρμάτες «ταυτοποιούνται» ποικίλης καταγωγής λαοί, κυρίως γερμανικής και σκυθικής. Από τα σαρματικά φύλα ξεχώρισαν ιδιαίτερα οι Αλανοί Σκύθες.

(*4) : Το Πίκτος από το λατινικό Pictus(=πεποικιλμένος, ζωγραφισμένος). Κι αυτό διότι οι αρχαίοι Σκώτοι, τουλάχιστον κατά τη μάχη ζωγράφιζαν τα πρόσωπά τους. Pingo στα λατινικά σημαίνει ζωγραφίζω. Pictor είναι ο ζωγράφος και pictura η ζωγραφική.

Από το βιβλίο του Σαράντου Ι. Καργάκου: Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΙΝΟΥ ΠΟΛΕΩΣ (Από την Αγία Σοφία του Κωνσταντίνου στην Αγία Σοφία του Ιουστινιανού)
Τόμος Α’ Εκδόσεις, ΣΙΔΕΡΗΣ Ι. Αθήνα, Απρίλιος του 2012.

Κατηγορίες: Ιστορικά. Προσθήκη στους σελιδοδείκτες.