Σε καμιά σύγχρονη πηγή δε θα μπορέσεις να βρεις το χαρακτηρισμό «ραδιούργος» για το Γρηγόριο Ε’, αλλά ούτε σου αναφέρονται από πουθενά αλλού σκοτεινές ενέργειές του, που να τις διακρίνει το στοιχείο της ραδιουργίας και της μηχανορραφίας. Αντίθετα εξετάζοντας τους καταβιβασμούς από το πατριαρχικό θρόνο, τη συντομότατη διάρκεια των πατριαρχειών του και τις εξορίες – απομονώσεις του, θα δεχόσουν τον ίδιο το Γρηγόριο Ε’ επανειλημμένα θύμα ραδιουργιών και μηχανορραφιών πολλών άλλων.
Εκείνοι που ερμηνεύουν την αντίθεση του Γρηγορίου Ε’ στα κηρύγματα της Γαλλικής επαναστάσεως και τη συνετή – επιφυλακτική πολιτεία του σαν απόδειξη Μισελληνισμού και Τουρκοφιλίας κάνουν πρόχειρη, άδικη και αστήρικτη υπεραπλούστευση. Αντίθετα αυτές οι ενέργειές του φανερώνουν τη βαθειά γνώση εσωτερικών και εξωτερικών πραγμάτων και καταστάσεων, μα προ πάντων συναίσθηση της μεγάλης ευθύνης: είχε ευθύνη για ολόκληρο λαό, τον υπόδουλον Ελληνισμό που είχε πίσω του και που ήταν εξαρτημένος από το Σουλτάνο, όντας επί πλέον στο έλεος των σπαθιών των Γενιτσάρων και των στρατιωτών του.
Αλλά να δεχτείς την έκδοση των αφορισμών σαν δείγμα της τουρκοφιλίας του; Πάντως οι φιλικοί, οι ίδιος ο Αλέξ. Υψηλάντης και όλοι οι αγωνιζόμενοι Έλληνες ουδέποτε θεώρησαν ή ονόμασαν τουρκόφιλο το Γρηγόριο Ε’! Να δεχόσουν μήπως και να εξηγούσες το μαρτύριο του Γρηγορίου Ε’ σαν λάθος των Τούρκων; Ήταν τόσο τρελλός ο Σουλτάνος Μαχμούτ, ώστε να σκότωνε – όπως τον κατηγορούν το Γρηγόριο Ε’ – το «τσιράκι» του;
Αν ήταν ο Γρηγόριος Ε’ Τουρκόφιλος, δεν μπορείς να εξηγήσεις την εκτέλεσή του με την ποινή του απαγχονισμού, που κατά τον Ρώσσο επιτετραμμένο την εποχή εκείνη στην Πόλη Τουργκένιεφ «ο απαγχονισμός είναι ποινή που επιφυλάσσεται στους χυδαίους εγκληματίες. Ακόμα και στα τουρκικά χρονικά δεν αναφέρεται πουθενά παρόμοια μεταχείριση Πατριάρχη» Κ. Σιμόπουλου, πώς είδαν οι ξένοι τους Έλληνες του 21, σελ. 175. Ούτε μπορείς να υποστηρίξεις ότι θανατώθηκε μαρτυρικά και έγινε διασυρμός του λειψάνου του γιατί απλώς και μόνον ήταν ο πατριάρχης των ραγιάδων, καθόσον ταυτόχρονα φρόντισε ο ίδιος ο σουλτάνος για την εκλογή νέου πατριάρχη! Θανατώθηκε τόσο άγρια, επειδή ήταν ο Γρηγόριος Ε’, ο πιο επικίνδυνος κατά τους τούρκους, εθνάρχης των ραγιάδων!
Πρόσεξε το βαθύτατο σεβασμό των αγωνιζομένων Ελλήνων για τον Πατριάρχη τους Γρηγόριο Ε’: το παρακάτω δημοτικό τραγούδι σου προσφέρει ένα δείγμα των διαθέσεων και των αισθημάτων των Ελλήνων:
Ένα μικρό καράβι μαζώνει τα πανιά
ανοίγει την παντιέρα και πόλεμο ζητά.
Ζητά τον Άγιο Τάφο και την Αγιά Σοφιά
κι ακόμα θα ζητήσει τον Πατριάρχη μας,
οπού τον εκρεμάσαν για το ινάτι μας.
Καμπάνες θα χτυπήσουν παν’ στα καμπαναριά
να σκάσουν οι χοτζάδες απάνου στα τζαμιά.
Στον «Ύμνον εις την Ελευθερίαν» του εθνικού μας ποιητή Διον. Σολωμού μόνο δύο πρόσωπα βλέπεις ν’ αναφέρονται συγκεκριμένα, ο Ρήγας Φεραίος και ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε’. Ο Διον. Σολωμός με την ποίησή του – και σύγχρονος με τα γεγονότα του 21 ο εθνικός μας ποιητής – θεωρεί αμφότερους το Ρήγα και το Γρηγόριο Ε’ οδηγούς του επαναστατημένου γένους.
Στρ. 18: Και του Ρήγα σου απεκρίθη
πολεμόκραχτη η φωνή
Στρ. 132: Χάρου σκιά του πατριάρχη,
που σ’ επέταξαν εκεί
στρ. 135: Όλοι κλαύστε˙ αποθαμένος
ο αρχηγός της Εκκλησιάς˙
κλαύστε, κλαύστε˙ κρεμασμένος
ωσάν νατανε φονιάς.
Και ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης υμνεί το Γρηγόριο Ε’ ως άξιο του γένους, των αγωνιζομένων Ελλήνων και της ελεύθερης Ελλάδος οδηγό, με το ποίημά του «Ο ανδριάς του πατριάρχου Γρηγορίου Ε’».
Οι Έλληνες δέχτηκαν ν’ αντικρίζουν μαζί στα προπύλαια του πανεπιστημίου Αθηνών, πάνω από εκατό (100) χρόνια τώρα, τους ανδριάντες του Ρήγα Φεραίου και του Γρηγορίου Ε’. Η ιστορία και η ποίηση τους έχουν ενωμένους, πρωτοπόρους στους αγώνες του έθνους. Οι αναλυτικοί, οι επικριτές και οι κατήγοροι που τους θέλουν διαιρεμένους και αντιμαχόμενους παρουσιάσθηκαν πολύ αργότερα. Πάντως οι κατηγορίες τους δε θεμελιώνονται και δεν αντέχουν στην ιστορική κριτική.
Μήπως όμως θεμελιώνονται οι κατηγορίες του «σκοταδιστή», και του «πολεμίου των θετικών επιστημών» από τα κείμενα των εγκυκλίων του πατριάρχη; Διαβάζεις λ.χ. «επιπολάζει ενιαχού μία καταφρόνεσις περί τα Γραμματικά μαθήματα, και διδασκάλων εις μόνα τα μαθηματικά και τας επιστήμας και μία ψυχρότης περί τα της αμωμήτου ημών πίστεως…. Αναγκαιότατον είναι όπου ο τόπος και ο τρόπος ευχερής και αρμόδιος να διαιρεθώσι τα γραμματικά σχολεία από τα των επιστημονικών και μαθηματικών και να γίνωνται κεχωρισμένως εν μέρει αι παραδόσεις» (Εγκύκλιος του πατριάρχη – Μάρτιος 1819). Και σε άλλο σημείο: «Η κατά καινοτομία παρά ταύτα εισαχθείσα των παλαιών Ελληνικών ονομάτων επιφώνησις εις τα βαπτιζόμενα βρέφη των πιστών ως ηκούσαμεν, λαμβανομένη ως μία καταφρόνησις της Χριστιανικής ονοματοθεσίας είναι διόλου απροσφυής και ανάρμοστος… ονόματα αγίων, διότι οι άγιοι μόνον έφοροι χορηγοί της χάριτος αυτών εις τας μετά πίστεως επικλήσεις».
Στοιχειώδης κρίση και δικαιοσύνη σου επιβάλλει να θεωρήσεις αστήρικτες και τις κατηγορίες του «σκοταδιστή» και «πολεμίου των θετικών επιστημών». Αν εξετάσεις τα κείμενα του Γρηγορίου Ε’. Επειδή ζητώντας ο Γρηγόριος Ε’ στροφή και σπουδή στα ανθρωπιστικά γράμματα σου παρουσιάζεται γνήσιος ανθρωπιστής και φωτισμένος Ιεράρχης. Και επειδή ζητώντας ο Γρηγόριος Ε’ τη διάκριση σχολείων κε χωριστές κατευθύνσεις για τα μαθηματικά, τα επιστημονικά και τα γραμματικά (=κλασσικά γράμματα) σου προβάλλει ως προοδευτικός εκπαιδευτικός και σύγχρονος παιδαγωγός. Και την επιμονή του – σύσταση – να δίνουν οι γονείς χριστιανικά ονόματα στα παιδιά τους μόνο σαν συνέπεια πνευματικής χριστιανικής εκκλησιαστικής παραδόσεως θ’ αναγνώριζες, που και σήμερα όλοι οι χριστιανοί σεβόμαστε και ακολουθούμε.
Συνεχίζεται. …
Από το βιβλίο: Ιστορικές γραμμές, του Φιλολόγου – Ιστορικού, Εκπαιδευτικού Μ.Ε., Ιωάννου Ν. Παπαϊωάννου.
Τόμος Α’. Λάρισα 1979
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
