Απόδραση στη δόξα.
Το 305 μ. Χ. ο Διοκλητιανός προήγαγε σε αύγουστο τους καίσαρες Γαλέριο στην Ανατολή και Κωνστάντιο στη Δύση, ενώ ο ίδιος παραιτήθηκε από το θρόνο του και συμπαρέσυρε στην παραίτησή του και το φίλο του Μαξιμιανό.
Ο Γαλέριος τον ίδιο χρόνο χρειάστηκε να κάνει καίσαρα στη Δύση, βοηθό του αύγουστου Κωνστάντιου. Οι πάντες τότε στο παλάτι έστρεψαν τα βλέμματά τους στον Κων/νο, που ήταν ο ικανότερος όλων των υποψηφίων. Τί το φυσικότερο να πάει εκείνος βοηθός του πατέρα του στη Δύση; Αλλά ο Γαλέριος, που δεν έτρεφε καμιά συμπάθεια για τον Κων/νο , έκανε καίσαρα το Σεβήρο.
Η επιλογή του Σεβήρου ήταν ένα πλήγμα για τον Κωνσταντίνο. Ένιωθε αδικημένος και ταπεινωμένος. Το μίσος του Γαλέριου πλήγωνε την ψυχή του. Ο Κεδρηνός γράφει: «Ο Γαλέριος εώρα τα χριστιανών φρονούντα συνέσει τε ψυχής και ρώμη σώματος και τη περί την παίδευσιν ευφυΐα προκόπτοντα, μαντευσάμενός τε τούτον καταλύτην έσεσθαι της τυραννίδος και των δογμάτων αυτού, δόλω θανατώσαι τούτον εσκέψατο».1
Ο Κωνσταντίνος έβλεπε τον κίνδυνο. Δεν ήταν απλά όμηρος. Ουσιαστικά ήταν φυλακισμένος. Έπρεπε να φύγει από το παλάτι της Νικομήδειας το γρηγορότερο. Έπρεπε να πάει κοντά στον πατέρα του. Πώς όμως; Ο πατέρας του πολλές φορές τον είχε ζητήσει και από το Διοκλητιανό παλαιότερα και από το Γαλέριο τον τελευταίο χρόνο, μα τίποτε δεν είχε καταφέρει. Τα προσχήματα των τυράννων κάθε φορά περίσσευαν. Η φυγή, η απόδραση, καρφώθηκε σαν έμμονη ιδέα στο νου του.
Εκείνον τον καιρό ο Κωνστάντιος, που βρισκόταν στους Τρεβήρους της Γαλατίας (σημερινό Τριέρ της Γερμανίας), αρρώστησε και με επιστολή του γύρεψε για μια ακόμη φορά από το Γαλέριο να του στείλει το γυιό του.
Ο Γαλέριος δυσκολεύτηκε αυτή τη φορά να του αρνηθεί, γιατί φοβήθηκε κάποιον εμφύλιο πόλεμο. Έδωσε λοιπόν ένα βράδυ την άδεια στον Κων/νο γι’ αυτό το ταξίδι, ενώ ταυτόχρονα και σιωπηλά αποφάσιζε να μην τον αφήσει να φτάσει ποτέ στον προορισμό του. Τον διέταξε ν’ αναχωρήσει τ’ άλλο πρωί με την αυτοκρατορική αποστολή.2 Ήθελε με αυτόν τον τρόπο να κερδήσει χρόνο, να βρει είτε κάποια πρόφαση για την κράτηση του Κων/νου, είτε να διαβιβάσει διαταγές στον καίσαρα Σεβήρο για τη σύλληψή του στο δρόμο.
Ο Κων/νος κατάλαβε το σκοπό του και γι’ αυτό μετά από το δείπνο, όταν ο αυτοκράτορας αποσύρθηκε γι’ ανάπαυση, αυτός δραπέτευσε, αφού πρώτα, καθώς γράφει ο Λακτάντιος, μετέφερε μακριά από τις πριγκιπικές σκηνές όλα τα άλογα που διατηρούσαν με δημόσιες δαπάνες.3 (Ο Βίκτωρ Αυρήλιος γράφει ότι κατέστρεψε τα δημόσια μεταφορικά μέσα4 και ορισμένοι άλλοι επίσης παγανιστές ιστορικοί συγκεκριμενοποιούν την πληροφορία του Βίκτωρος Σέξτου Αυρηλίου ως τον ακρωτηριασμό των αλόγων).
Την άλλη μέρα ο Γαλέριος, καθυστερώντας σκόπιμα την παραμονή του στην κρεβατοκάμαρή του μέχρι το μεσημέρι, διέταξε να κληθεί μπροστά του ο Κων/νος. Κατάπληκτος άκουσε ότι εκείνος είχε φύγει ευθύς μετά το δείπνο της περασμένης βραδιάς. Μανιασμένος διέταξε να ετοιμασθούν αμέσως τα άλογα για να καταδιωχτεί ο δραπέτης, μα σαν άκουσε ότι εκείνα δε βρίσκονταν στους στάβλους, μετά βίας συγκράτησε τα δάκρυα.
Ο Κωνσταντίνος τρέχοντας νυχτοήμερα με μεγάλη ταχύτητα έφτασε στον προορισμό του, στους Τρεβήρους, ασφαλής.5
Ορισμένοι ιστορικοί υποστηρίζουν πως συνάντησε τον πατέρα του στο Gesoriacum (Boulogne)6 και μαζί του κινήθηκε προς τη ρωμαϊκή επαρχία της Αγγλίας. Άλλοι γράφουν ότι αυτή η συνάντηση έγινε στο Εβόρακον (Υόρκη) της Αγγλίας. Για την απόδραση του Κων/νου κάνουν επίσης λόγο ο Βίκτωρ, ο Πραξαγόρας και ο Ευμένιος (στον πανηγυρικό).
Σε μια νικηφόρα εκστρατεία εναντίον των βαρβάρων της Σκωτίας, των Picts, που προκαλούσαν καταστροφές με επιδρομές τους στα νότια, ο Κων/νος διακρίθηκε για την ανδρεία και τις στρατηγικές ικανότητές του και κέρδισε την εμπιστοσύνη του πατέρα του και των στρατηγών του και το θαυμασμό των στρατιωτών.
Η εκστρατεία τελείωσε στο τέλος Ιουνίου του 306. Ο Κωνστάντιος άρρωστος και εξαντλημένος επέστρεψε στο Εβόρακο. Ο Κων/νος παρέμεινε στο βορρά για να εποπτεύει την τήρηση των συμφωνηθέντων με τους ηττημένους. Όπου ξαφνικά παίρνει ένα μήνυμα να επιστρέψει κατεπειγόντως στο Εβόρακο.
Επιστρέφει κει βρίσκει τον πατέρα του ετοιμοθάνατο. Γύρω στην κλίνη του τον περικύκλωναν σαν χορός αρχαίας τραγωδίας η γυναίκα του Θεοδώρα, τα τρία αγόρια του, Δαλμάτιος, Αννιβαλιανός και Ιούλιος Κωνστάντιος (αργότερα πατέρας του Ιουλιανού του Παραβάτη) και οι τρεις θυγατέρες του, Κωνσταντία, Αναστασία και Ευτροπία. Όλα αυτά τα ετεροθαλή αδέλφια του Κων/νου ήταν τόσο μικρά, ώστε θα μπορούσαν να ήταν και δικά του παιδιά.
Ο ετοιμοθάνατος, γράφει ο Ευσέβιος, μόλις είδε τον μεγάλο του γυιό, πετάχτηκε από την κλίνη, τον αγκάλιασε και ευχαρίστησε το Θεό, που τον έφερε κοντά του λίγο πριν το θάνατό του. Όρισε τα δικαιώματα των γυιών και των θυγατέρων του, τη διαδοχή της βασιλείας παρέδωσε κατά το νόμο της φύσεως στον πρεσβύτερο γυιό του («τον κλήρον της βασιλείας νόμω φύσεως τω τη ηλικία προάγοντι των παίδων παραδούς, διεπνεύσατο»).7 Βάσει των νόμων του κράτους, ως Αύγουστος, είχε το δικαίωμα να τον διορίσει καίσαρα. Τέλος τον παρακάλεσε να προστατέψει τη μητρυιά του τα ετεροθαλή αδέρφια του. Ο Κων/νος τον διαβεβαίωσε γι’ αυτό με δάκρυα στα μάτια.
Ο Κωνστάντιος δεν πρόλαβε να ντύσει τον Κωνσταντίνο με την πορφύρα. Πέθανε στις 25 Ιουλίου 306 μ. Χ.
Υποσημειώσεις.
1. Κεδρ. Σύναξις ιστοριών, 1. 472
2. Λακτ. Περί των θαν. Διωκτ. 24.
3. Λακτ. Ερί θανάτων των διωκτών, κεφ. 24.
4. Βίκτ. Αυρ. Επιτ. 41, 2.
5. Λακτ. Περί των θαν. Διωκτ. 24.
6. Αμμιαν. ΧΧ, 1.3.
7. Ευσεβ. Β. Κ. Λόγ. 1, κεφ. 21.
Νόμιμη η διαδοχή του στο θρόνο.
Την ίδια μέρα στο Εβόρακο τα στρατεύματα έθαψαν με μεγάλες τιμές τον αυτοκράτορά τους αύγουστο Κωνστάντιο και ανακήρυξαν με μεγάλο ενθουσιασμό αύγουστο τον Κωνσταντίνο στη θέση του πατέρα του (26-7-306).
Ο ιστορικός Ζώσιμος (450 – 510), φανατικός παγανιστής και εχθρικότατος προς τον Κων/νο, δεν χάνει ευκαιρία να τον συκοφαντεί, όπως θα ιδούμε πολλές φορές σε τούτο το βιβλίο, από τα πρώτα μάλιστα βήματά του στην Αυτοκρατορία. Κατ’ αρχήν, γράφοντας για τη μητέρα του Ελένη τη φράση «γυνή ου σεμνή ουδέ κατά νόμον συνελθούσα τω βασιλεί»,1 διαπράττει δύο συκοφαντίες: συκοφαντεί τη μητέρα του για το ήθος της, πριν την γνωρίσει ο πατέρας του, και ότι ο πατέρας του δεν την είχε παντρευτεί. Και στην συνεχόμενη προς το παραπάνω κείμενο φράση προσθέτει άλλες δύο συκοφαντίες, ότι δηλαδή μετά το θάνατο του αυτοκράτορα Κωνστάντιου, από τα γνήσια παιδιά του οι στρατηγοί δεν έκριναν κανένα άξιο για τη βασιλεία, αλλά καθώς δωροδοκήθηκαν από τον Κωνσταντίνο πλουσιοπάροχα παραχώρησαν σ’ αυτόν τον τίτλο του Καίσαρα.2
Περιττό, βέβαια, να τονίσουμε ότι αυτοί οι ανεδαφικοί ισχυρισμοί δεν έχουν ίχνος ιστορικής αλήθειας. Διότι και το ήθος της Ελένης ήταν ανεπίληπτο σε όλη τη ζωή και ο γάμος της με τον Κωνστάντιο ήταν καθ’ όλα νόμιμος και ο γυιός τους ήταν γνήσιος, ως προερχόμενος από νόμιμο γάμο, και κανένα δε δωροδόκησε. Αναλυτικότερα, το ότι τη νομιμότητά του δεν αμφισβήτησε κανείς από όσους είχαν έννομο συμφέρον να το πράξουν, αποδεικνύεται και από τα γεγονότα ότι ούτε ο πατέρας του Κωνστάντιος δεν έδειξε τον παραμικρό δισταγμό για την ύψωσή του στο βαθμό του καίσαρα ούτε ο εχθρός του Κωνσταντίνου και, τυπικά τουλάχιστον, προϊστάμενός του, αυτοκράτορας Γαλέριος είχε καμιά επιφύλαξη. Ο τελευταίος μάλιστα, στο γράμμα του Κων/νου, με τον οποίο του ζητούσε την αναγνώρισή του στο θρόνο, του αποκρίθηκε στέλνοντάς του την πορφύρα. Του παραχώρησε όμως τον υποδεέστερο τίτλο του καίσαρα και όχι του αυγούστου της Γαλατίας, Ισπανίας και Αγγλίας. Ο Κων/νος δέχτηκε τον τίτλο αδιαμαρτύρητα.
Σε ό,τι αφορά τη δωροδοκία, είναι πράγματι αδιανόητη, διότι πέρα από την ηθική ακεραιότητα και των δύο, ο Κων/νος, αλλά και ο πατέρας του Κωνστάντιος, που αρρώστησε ξαφνικά, βρίσκονταν σε πόλεμο στη Βρεττανία και θα ήταν δύσκολο, αν όχι ανώφελο και επικίνδυνο, να κουβαλούν μαζί και τα θησαυροφυλάκιά τους.
Ο νέος καίσαρας, του οποίου το πλήρες όνομα είναι Γάιος Φλάβιος Βαλέριος Αυρήλιος Κλαύδιος Κωνσταντίνος, επιστρέφει με τα στρατεύματά του στην ηπειρωτική Ευρώπη και κάνει πρωτεύουσα της επικράτειάς του τους Τρεβήρους της Γαλατίας (σημερινή πόλη Τριέρ της Γερμανίας), όπου παρέμεινα για τα επόμενα έξι χρόνια. Ευθύς κάλεσε κοντά του τη μητέρα του Ελένη.
Πρώτη έγνοια του, κατά τον Λακτάντιο, ήταν να επιτρέψει στους χριστιανούς την ελεύθερη και απρόσκοπτη άσκηση της λατρείας τους.3 Άλλ’ εδώ τον περίμεναν μύρια προβλήματα. Οι πάντες δοκίμαζαν τις αντοχές του νέου καίσαρα. Τόσο οι βάρβαροι των βόρειων συνόρων, όσο και οι Ισπανοί στη δύση, είχαν εξεγερθεί. Οι πρώτοι μάλιστα προξενούσαν μεγάλες και αιματηρές καταστροφές στις βόρειες επαρχίες της αυτοκρατορίας. Έκαιγαν και σκότωναν. Ερήμωναν ολόκληρα χωριά.
Ο Κων/νος με σκληρούς αγώνες δάμασε πρώτα τους Φράγκους και ύστερα τους Ισπανούς. Μάλιστα, κατά το τρίτο έτος της βασιλείας του (309), μας πληροφορεί ο Ευτόπιος, αναγκάστηκε να επιβάλλει σκληρή τιμωρία σε δύο οπλαρχηγούς των βαρβάρων με την « έκθεσή τους στα άγρια κτήνη» προς σωφρονισμό των άλλων.4 Την πληροφορία αυτή επαναλαμβάνει και ο Ιωάννης ο Αντιοχεύς διευκρινίζοντας ότι τους Φράγκους και Αλαμανούς, οι οποίοι ήσαν δυνατότεροι των Κελτών, αφού κατέστρεψε πανστρατιά και αιχμαλώτισε τους αρχηγούς των, κατά τον εορτασμό των επινικίων του, υποχρέωσε να παλέψουν με θηρία.5
Οι ιστορικοί συγγραφείς της εποχής εκείνης δε φαίνεται να ερεθίζονται από το είδος της τιμωρίας, επειδή οι βάρβαροι επιδρομείς σκόρπιζαν τη συμφορά στις ακριτικές επαρχίες της Αυτοκρατορίας και άφηναν πίσω τους στάχτη, αίματα, πόνο και δυστυχία. Αλλά και ο ιστορικός Richardson κανένα στοιχείο σκληρότητας δε βλέπει από την πλευρά του Κων/νου σ’ αυτή την έκθεση των φυλακισμένων στ’ άγρια κτήνη, γιατί κάτω από τις συνήθειες που επικρατούσαν, μονάχα με την αγριότητα μπορούσε ν’ αντιμετωπίσει τέτοιους αντιπάλους, για να μην επαναλάβουν τις καταστροφικές επιδρομές τους. Και η μεταχείριση αυτή των βαρβάρων εχθρών εκ μέρους του Κων/νου μπορεί να ρίξει φως στη φράση του Ευτρόπιου, ότι «άφησε στα μυαλά των βαρβάρων (Γότθων) μια ισχυρή ενθύμηση της ευγένειάς του».6
Στο μεταξύ ο Κων/νος, επειδή ως καίσαρας, όφειλε, σύμφωνα με το ρωμαϊκό νόμο, να παντρευτεί Ρωμαία από «ευγενή» οικογένεια, χώρισε υποχρεωτικά τη γυναίκα του Μινερβίνα, από την οποία είχε αποκτήσει ένα γυιό, τον Κρίσπο, και νυμφεύτηκε τη Φαύστα, κόρη του τέως αύγουστου Μαξιμιανού Ερκούλειου και αδελφή του Μαξέντιου, που τώρα ποια είχε ανυψωθεί στο βαθμό τους αύγουστου στη Ρώμη (308) μ. Χ. Σημειωτέον ότι και η Μινερβίνα ήταν νόμιμη σύζυγός του, παρά τα περί του αντιθέτου ισχυριζόμενα από το Ζώσιμο και το Ζωναρά.*
*Για τη νομιμότητα του γάμου του Κων/νου και ατης Μινερβίνας δεν είχε αμφιβολίες ούτε ο Βρεττανός ιστορικός Enduard Gibbon, που δεν ήταν διόλου φιλικός προς τον Μέγα Κων/νο («The History the Decline and Fall of the Roman Empire», ed. Bury 1901, London, vol. 2, c XVIII, page 205). Η Ελένη, η μητέρα του Κων/νου, αναζήτησε τότε την ομοιοπαθή νύφη της Μινερβίνα και ασχολήθηκε με τη μόρφωση του εγγονού της Κρίσπου, ορίζοντας ως δάσκαλό του τον περίφημο ρήτορα, λόγιο και χριστιανό Λακτάντιο.
Ο Κων/νος, παίρνοντας για σύζυγό του τη Φαύστα, προσδέθηκε στην αυτοκρατορική οικογένεια με δεσμούς γάμου, και ο καθένας θα πίστευε πως τα πράγματα θα γίνονταν πολύ ευκολότερα για την εξουσία του. Κανείς όμως τότε δεν μπορούσε να διανοηθεί ότι ο νεαρός καίσαρας με αυτό το γάμο του είχε διαπράξει το μεγαλύτερο λάθος της ζωής του!
Ο Κων/νος εξωράισε τους Τρεβήρους με πολλά δημόσια οικοδομήματα, ναούς και με αγορά. Στο σημερινό Τρίερ διασώζονται τα αυτοκρατορικά λουτρά, η μονόκλιτη Βασιλική, η αίθουσα του θρόνου κ.ά.
Κυβέρνησε τις δυτικές επαρχίες της Αυτοκρατορίας (Γαλλία, Ισπανία και Βρεττανία), μας πληροφορεί ο παγανιστής ιστορικός Ευτρόπιος, με τη μεγάλη έγκριση και των στρατιωτικών και των ανθρώπων της Γαλατίας.7
Μέχρι τα μέσα του 311 μ. Χ., όπως γράφει ο Λακτάντιος, ο Κων/νος είχε καταφέρει να μειώσει τις ταραχώδεις φυλές, να οργανώσει τις υποθέσεις του και να καταστεί προσφιλής στους ανθρώπους του, ειδικά στους χριστιανούς, τους οποίους είχε ευνοήσει από την αρχή.8
Μέσα σ’ ελάχιστα χρόνια οι τέσσερις αυτοκράτορες της περίφημης τετραρχίας του Διοκλητιανού στην Αυτοκρατορία έγιναν έξι (Γαλέριος, Μαξέντιος, Μαξιμίνος, Λικίνιος, Σεβήρος και Κων/νος).
Τον Γαλέριο χαρακτηρίζει ο Λακτάντιος ολέθριο κτήνος, ακαλλιέργητο, μέθυσο, καυχησιολόγο, αιματηρό και άγριο σ’ εξαιρετικό βαθμό. Και ο χρονικογράφος Άγιος Θεοφάνης γράφει: «Ούτος Γαλέριος Μαξιμιανός γυναικομανέστατος ην, τοσούτο, ώστε τους υπ’ αυτόν τελούντας μελετάν που κρύψωσι τας ιδίας γαμετάς». (Ο Γαλέριος ήταν τόσο πολύ γυναικομανής, ώστε οι επιτελείς του δεν ήξεραν που να κρύψουν τις συζύγους τους».9 Άλλ’ αυτόν τον πλέον διεφθαρμένο και μεγαλύτερο βασανιστή και διώκτη των χριστιανών από τους αυτοκράτορες, ο Ευτρόπιος, φανατικός ειδωλολάτρης και γραμματέας αργότερα του Αποστάτη Ιουλιανού, εξυμνεί για τον… «άριστο ηθικό χαρακτήρα του»!10
Ο Λικίνιος χαρακτηρίζεται από τον παγανιστή Βίκτωρα Σέξτο Αυρήλιο ως ο χειρότερος των ανδρών, εμφορούμενος από τα πάθη της φιλαργυρίας και της σεξουαλικής κραιπάλης και εχθρικός προς τα γράμματα.11 Για το τέλος του θα γίνει λόγος παρακάτω.
Ο Μαξιμίνος Ντάια ήταν διαβόητος για τη βάναυση ακολασία και την άγρια επιθυμία σκληρότητας, προληπτικός, λαίμαργος, άρπαγας και έπινε τόσο, που έχανε το λόγο του σαν τρελός.12 Πέθανε το 313 στην Ταρσό της Κιλικίας ύστερα από την ήττα του από τον Λικίνιο και ο θάνατός του αποδόθηκε σε «θλίψη, δηλητηρίαση και στην οργή των θεών».
Τον Μαξέντιο ελεεινολογούν για το χαρακτήρα και την αισχρότητά του όλοι οι ιστορικοί συγγραφείς της εποχής του.
Με τέτοιους κυβερνήτες επόμενο ήταν να βασιλεύουν ο τρόμος, η καταπίεση, η δυσαρέσκεια, η κατοχή σ’ ολόκληρη την αυτοκρατορία, εκτός του τμήματος που κυβερνούσε ο Κων/νος, όπου βασίλευε η ειρήνη και η ασφάλεια. Οι πέντε άλλοι αύγουστοι και καίσαρες, σαν τα κεφάλια της Λερναίας Ύδρας, κατατρομοκρατούσαν τους λαούς τους. Έβαλαν στόχο τους να μείνει καθένας τους μόνος κυρίαρχος σε Δύση και Ανατολή και άρχισαν τους εμφυλίους πολέμους. Όμως όλοι τους έκαναν το λογαριασμό χωρίς τον ξενοδόχο, και, για ν’ ακριβολογήσουμε, χωρίς τον… εγγονό του ξενοδόχου! Πράγματι ο Κωνσταντίνος παρέμεινε ανενεργός, άλλ’ όχι αδιάφορος, για όσα τεκταίνονταν γύρω του.
Γρήγορα οι αυτοκράτορες Σεβήρος και Μαξιμίνος εξοντώθηκαν στους εμφυλίους πολέμους και ο Γαλέριος αρρώστησε βαριά. Το πολυκέφαλο θηρίο έχασε τα μισά κεφάλια του και απόγινε αγριότερο… ΄
Υποσημειώσεις.
1. Ζωσ’. Νέα ιστορ. 2, 8.
2. Ζωσ’. Νέα ιστορ. Βιβλίο 2, κεφ. 9.
3. Λακτ. Περί των θαν. Διωκτ. Κεφ. 24.
4. Ευτρ. Briev. Βιβλ. 10, κεφ. 3, Ευμέν. Πανηγ. Και Ναζάρ Πανηγ.
5. Ιωάνν. Αντιοχ. 169 Exc. De virt, Index of /P. G. Migne/John of Antioch P.G. 77, 132.
6. Richardson Ernest Cushing, Prolegomena and notes on “The Life of Constantine”, p. 425
7. Ευτρ. Βriev. Βιβλ. 10, κεφ. 3.
8. Λακτ. Περί θανάτων των διωκτών, κεφ. 37.
9. Θεοφάνους Χρονογραφία P. G.τ 108, σελ. 80.
10. Ευτρ. Brev. Βιβλ. 10, κεφ. 3.
11. Βίκτ. Αυρηλ. Epit. De Caesaribus, 41.
12. Ευστ. Εκκλ. ιστ. Βιβλ. 8, κεφ. 14.
Συνεχίζεται. …
Από το βιβλίο: Μέγας Κωνσταντίνος : Κατηγορίες και αλήθεια, του Κωνσταντίνου Καραστάθη. Αθήναι, Απρίλιος του 2012 Εκδόσεις «ΑΘΩΣ».
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
