Ποιές πηγές έχουμε για την άλωση της Κων/πόλεως;
Ποιές άλλες μαρτυρίες μας δείχνουν την αλήθεια για το 1453;
Όταν ερευνήσεις σε βάθος και πλάτος τις πηγές και τα γεγονότα δέχεσαι αναμφισβήτητα πως η Κων/πολη έπεσε μαχόμενη ηρωϊκά στις 29 Μαΐου του 1453 και σκοτώθηκε πολεμώντας με το σπαθί στο χέρι, η ωραία εκείνη και ηρωική μορφή, ο τελευταίος αυτοκράτορας του βυζαντίου Κων/νος Παλαιολόγος, ψυχή της άμυνας της βασίδας των πόλεων (άρθρο Τ. Βουρνά, εφημερίδα Αυγή 29/5/1975.
Τα γεγονότα με λεπτομέρειες συγκλονιστικές και συνέπεια θα τα διαβάσεις και θα τα ξαναζήσεις μέσα από τις δυνατές αφηγήσεις τεσσάρων σύγχρονων με τα γεγονότα Ελλήνων ιστορικών: του Γεωργίου Σφραντζή, Κωνσταντινουπολίτη, συμβούλου του αυτοκράτορα, αυτόπτη μάρτυρα και αιχμαλώτου των τούρκων, του Μιχαήλ Δούκα, Μικρασιάτη, του νησιώτη Κριτόβουλου του Ίμβριου, που από σκοπιμότητα είχε αποβεί και θαυμαστής του Μωάμεθ β’ και του Αθηναίου Λαόνικου Χαλκοκονδύλη.
Έτσι σου τα παραδίδουν και ξενόγλωσσες πηγές, σύγχρονες με τα γεγονότα αυτοπτών μαρτύρων: η έκθεση του Βενετού πρεσβευτή στην Πόλη Νικολό Μπάρμπαρο, η έκθεση του Λατίνου αρχιεπισκόπου στην Κων/πολη Λεονάρδου του Χίου, γραμμένη στις 15 Αυγούστου 1453 και τα χρονικά του καρδινάλιου Ισιδώρου που πολεμώντας αιχμαλωτίστηκε και του Φλωρεντινού Ιακώβου Τεντάρντι.
Παρόμοια θα διαβάσεις και σε τούρκους ιστοριογράφους, μεταγενέστερους βέβαια, τον Αασίκ Ζαδέ – Πασά και το Χότζα Σααδετίν. Οπωσδήποτε να μη σου ξεφεύγει την προσοχή πως κάθε ιστοριογράφος ερευνά, περιγράφει και κρίνει τα γεγονότα της Κων/πόλες του 1453 σύμφωνα με την ψυχοσύνθεσή του, την πνευματική του κατάρτιση και με τα προσωπικά του βιώματα – συναισθήματα. Τις διαφορές θα τις βρεις να είναι δευτερεύουσες, τα κενά ή τις ατέλειες μπορείς, με διασταύρωση πληροφοριών και παραλληλισμό μελέτης, να συμπληρώσεις με πληρότητα και θα έχεις πλήρη συνολική εικόνα συνταρακτική της αλωσιακής συμφοράς της Κων/πόλες του 1453.
Για τις πηγές που επικαλούνται Γ. Κορδάτος, Γ. Καρανικόλας κ.α. – τον Πολωνό Δημήτριο Καντεμίρ και τον τούρκο περιηγητή Εβλιά Τσελεμπή – παρατηρείς πως είναι πολύ μεταγενέστερες – κατά αιώνες – και στερούνται αυτοψίας και αυτηκοΐας. Ακόμα, θα διαπίστωνες, πως δεν αρνούνται την πολυήμερη πολιορκία και τις μάχες, ούτε το θάνατο του Κων/νου Παλαιολόγου, ούτε τις λεηλασίες και τις καταστροφές Εκκλησιών σαν την Αγία Σοφία, ούτε τις σφαγές, την αιχμαλωσία και πώληση χιλιάδων χριστιανών σαν κοπάδια ζώων. Ούτε λόγους και κείμενα συμφωνιών και συνθηκών παραδόσεως αναφέρουν, ούτε το τραγικό τέλος του Λουκά Νοταρά διασαφηνίζουν, του ανθρώπου που κατά τα λεγόμενά τους τόσο συνήργησε στην παράδοση, ούτε και τις άλλες πηγές αναιρούν με επιχειρήματα.
Και του Αθανασίου Κομνηνού – Υψηλάντη το έργο «Τα μετά την Άλωσιν» όταν διαβάσεις, που έχει υπόψη του και τον παλαιότερο χρονικογράφο Ν. Μαλαξό, και πολύ επικαλούνται όσοι κάνουν λόγο για παράδοση της Κων/πόλες, διαφορετικά την αλήθεια για την άλωση θα πληροφορηθείς: το έτος 1519 μ. Χ. ο σουλτάνος Σελίμ Γ’ αποφάσισε να κάμει τζαμιά όλας τας εκκλησίας των χριστιανών εν Κων/πόλει και να τους εμποδίζη από του να ενεργώσι τα της πίστεώς των δόγματα…
Ο βεζίρης και ο μουφτής εξέστησαν… συμβουλεύονται ουν αμφότεροι να εύρουν τον τρόπον της διορθώσεώς και να μην ενεργηθή η προσταγή. Ευρέθη ουν εύλογον, να φανερώσουν κρυφίως» στον πατριάρχη Θεόληπτο και να του εξηγήσουν τι πρέπει να κάνει! Και ο Θεόληπτος παρουσιασθείς στο σουλτάνο είπε: «οι πρόγονοί μας έδωκαν αναιμωτί = χωρίς μάχες και αίματα) το ήμισυ της πόλεως» με συμφωνίες να διατηρηθούν εκκλησίες και να ασκείται η λατρεία των χριστιανών. Πάντως ο τεφτεδάρης του Σελίμ απάντησε ότι η προσκύνησις του ημίσεως μέρους της πόλεως του φαίνεται μυθώδης. Ερωτήθηκε ο πατριάρχης Θεόληπτος αν έχει το έγγραφο της συμφωνίας και απάντησε ότι… κάηκε σε πυρκαϊά και έφερε τότε μάρτυρες τρεις γενιτσάρους που εβεβαίωσαν ότι ήταν παρόντες στην άλωση και ότι οι ευγενείς της Κων/πόλεως υπετάγησαν εκουσίως τω Σουλτάν Μεχμέτ ελθόντες και ευρόντες αυτόν έξω εις την σκηνήν του και αγαγόντες και τας κλεις της Πόλεως επί χρυσού πίνακος και ζητήσαντες παρ’ αυτού άρθρα τινά, άτινα εδέχθη ο Σουλτάνος Μεχμέτης (Αθ. Κομνηνού – Υψηλάντη, τα μετά την άλωσιν, σελ. 51- 52).
Ο Κομνηνός – Υψηλάντης δε γράφει ιστορία του 1453, αλλά του έτους 1519 για άλλα γεγονότα και τόφερε ο λόγος ως την άλωση του 1453. Η μαρτυρία του ότι ο βεζίρης και ο μουφτής συνεννοήθηκαν με τον πατριάρχη Θεόληπτο για το τι θα ειπεί, φανερώνουν πως πρόκειται για τέχνασμα. Η δυσπιστία του τεφτεδάρη πως είναι μυθεύματα τα λεγόμενα, η εύκολη δικαιολογία του πατριάρχη Θεόληπτου για αόριστη καταστροφή εγγράφου τόσο σπουδαίας συμφωνίας από πυρκαϊά και οι πρόθυμες σύμφωνες μαρτυρίες τριών αγνώστων υπερηλίκων γενιστάρων που ήταν τόσο εύκολα στη διάθεση του πατριάρχη δεν μπορούν να σε πείσουν ότι είναι αποδεικτικά ιστορικά στοιχεία για την άλωση του 1453.
Στο ρωσικό χρονικό του Νέστορα Ισκεντέρη «η πολιορκία και η άλωση της Πόλης» Μόσχα 1977, εκδόσεις Κέδρος Αθήνα 1978) βρίσκεις μαρτυρίες που αναιρούν και κατά διαφορετικό τρόπο τις γνώμες των Καντεμίρ, Τσελεμπή κ.α.: «Ο Γιουστινιάνης, οι άρχοντες έκαναν συμβούλιο κι άρχισαν να λένε στον καίσαρα: Ο άπιστος δε σκέπτεται να υποχωρήσει κι ετοιμάζεται πάλι για μεγάλη έφοδο. Τι να κάνουμε λοιπόν εμείς, αφού δεν περιμένουμε βοήθεια από κανέναν; Πρέπει ν’ αφήσεις την Κων/πολή και να πιάσεις ένα άλλο κατάλληλο μέρος. Τότε ο λαός σου και τ’ αδέλφια σου θα τρέξουν να σε συνδράμουν, αλλά κι οι Αρβανίτες θα φοβηθούν και θα κάνουν το ίδιο. Έτσι μπορεί κι ο άπιστος να φοβηθεί και να σηκωθεί να φύγει από την πόλη… ο καίσαρ πολλήν ώρα σιωπούσε δακρυσμένος, έπειτα τους είπε τα ακόλουθα: τα καταλαβαίνω αυτά που μου λέτε και σας ευχαριστώ για τις συμβουλές σας˙ ξέρω πως θα μου έβγαιναν σε καλό, γιατί πράγματι όλα αυτά μπορούν να γίνουν. Αλλά πώς να το αποφασίσω; Πώς ν’ αφήσω τον κλήρο, τους ιερούς ναούς, το θρόνο και όλο το λαό μου; Και τι θα ειπεί για μένα η οικουμένη όλη; Όχι κύριοί μου, όχι, καλύτερα να πεθάνω εδώ μαζί σας» Ρωσικό χρονικό, σελ. 52… «Εκεί έπεσε ο ευσεβής καίσαρ Κων/νος υπέρ των ιερών ναών και της ορθοδοξίας μήνας Μάϊος την 29ην ημέρα… ο λαός στους δρόμους και στα σπίτια δεν υποτάχθηκε στους τούρκους, αλλά τους επολέμαγε κι εσκότωσαν πολλούς εκείνη την ημέρα, αλλά έπεσαν και πολλοί από αυτούς τους ίδιους, καθώς και γυναίκες και παιδιά˙ κι άλλους τους εσκλάβωσαν οι τούρκοι. Αυτοί που ήταν απάνω στις τάπιες δε θέλησαν να τις παραδώσουν, επολέμησαν με τους τούρκους και στις δύο μεριές, με κείνους που ήταν ακόμα όξω και με τους άλλους μέσα στην πόλη κι όταν την ημέρα τους ενίκαγαν οι τούρκοι αυτοί κατέβαιναν στους κρυψώνες και τις νύχτες έβγαιναν κι εχτύπαγαν τους τούρκους. Μα κι άλλοι άντρες, γυναίκες και παιδιά, τους έρριχναν ψηλά από τα σπίτια κεραμίδια και τούβλα ή έβαναν φωτιά στις ξύλινες σκεπές των σπιτιών και τους επολέμαγαν μ’ αναμμένα δαυλιά, τους έκαναν πολλές και μεγάλες ζημιές». Νέστορα Ισκεντέρη, ρωσικό χρονικό, σελ. 86 – 88.
Έχεις και απ’ εδώ τη μαρτυρία ότι δε συμβούλεψαν, ούτε σκέφτηκαν να παραδώσουν ή να προδώσουν την Κων/πολη το 1453, αλλά σκέφτηκαν οι ηρωϊκοί εκείνοι μαχητές πολιορκούμενοι και την έξοδο του Κων/νου Παλαιολόγου σαν είδος αντεπιθέσεως κατά του Μωάμεθ β’. Ωστόσο πάλι, όχι μόνο δεν έφυγαν, πολύ περισσότερο δεν παρέδωσαν τίποτα, αλλά συνέχισαν τον αγώνα μετά ονύχων και στόματος όλος ο πληθυσμός.
Και από ένα άλλο παλαιοσλαβικό χειρόγραφο που ανακαλύφθηκε το 1823 σε βιβλιοθήκη καθολικού μοναστηριού από τον Πολωνό φιλόλογο Γκαλενζόφσκι, γνωστό με την ονομασία «Αναμνήσεις ενός γενίτσαρου» έχεις πληροφορίες για την άλωση της Κων/πόλες από τον Σέρβο Μιχαήλ Κωνσταντίνοβιτς ή Κων/νο Μιχαήλοβιτς:
Τους έστειλε στο Μωάμεθ β’ με 1500 άλογα ο Σέρβος ηγεμόνας Γεώργιος Μπράνκοβιτς, ύστερα από αξίωση του σουλτάνου, πριν αρχίσει η πολιορκία. Ο Σέρβος ηγεμόνας δεν ήξερε τις αληθινές προθέσεις του σουλτάνου και όταν οι Σέρβοι είδαν πως οι τούρκοι πηγαίνουν για την Πόλη, θέλησαν να φύγουν. Τους ειδοποίησαν όμως ότι οι τούρκοι είχαν λάβει τα μέτρα τους κι ήταν αποφασισμένοι να τους σκοτώσουν όλους. Έτσι δέχτηκαν να μείνουν. Ο σουλτάνος τους έταξε μπροστά στην πύλη της Ανδριανουπόλεως και τους χρησιμοποίησε για λαγουμιτζήδες» δηλαδή ν’ ανοίγουν υπονόμους. «Χωρίς τη δική μας τη βοήθεια δεν θα έπαιρνε την πόλη. Η πολιορκία κράτησε οκτώ εβδομάδες κι αν δεν μεσολαβούσε αισχρή προδοσία το κάστρο δεν θα έπεφτε… ο γραικός αυτοκράτορας πολέμησε γενναία, κράτησε όσο μπορούσε κι έπεσε και ο ίδιος. Το κεφάλι του το έκοψε ένας γενίτσαρος, το όνομά του Σαριλές και το πήγε και το έρριξε σα πόδια του σουλτάνου. Και ο σουλτάνος τον αντάμειψε αυτόν τον γενίτσαρο» (Η πολιορκία και η άλωση της Πόλης, ρωσικό χρονικό Νέστορα Ισκεντέρη, σελ. 109, 110, 111).
Πρόσεξε την προσπάθεια του συγγραφέα του χειρογράφου να μειώσει την άσχημη εντύπωση για την ενέργεια του Σέρβου ηγεμόνα Γεωργίου Βράγκοβιτς ή Μπράνκοβιτς να στείλει στρατό στο Μωάμεθ β’ , ενώ είχε αρνηθεί προηγουμένως βοήθεια στον αυτοκράτορα Κων/νο Παλαιολόγο. Σημείωσε και το ότι δε γίνεται λόγος ούτε για συνεννόηση πολιορκημένων και πολιορκητών, ούτε για παράδοση… κλειδιών της Κων/πόλεως, ούτε για ανθενωτικούς με ύποπτη στάση και δραστηριότητα λ.χ. Λουκά Νοταρά ή Γεννάδιο Σχολάριο. Ούτε συγκεκριμένο περιστατικό της αισχρής προδοσίας ή πανουργίας αναφέρεται˙ και τίποτα δεν αποκλείει, με τις λέξεις «αισχρή προδοσία» να χαρακτηρίζεται η ατμόσφαιρα ασυνεννοησίας των διαφόρων χριστιανών ηγεμόνων μεταξύ τους ή οι ολέθριες συμμαχίες τους με το σουλτάνο Μωάμεθ β’ ή ακόμα και η πανουργία, με την οποία προσεταιρίσθηκε χριστιανούς και βοήθεια από χριστιανούς ο σουλτάνος στις τάξεις του.
Σχετικά με τις κρίσεις του Γιάννη Σκαρίμπα σελ. 46. Και άλλων παρόμοιες απόψεις να λάβεις υπόψη σου την παρακάτω παράγραφο από την Ελληνική νομαρχία: «Πολλάκις αμελώντας τινάς μίαν παραμικράν έρευναν, και δίδοντας πίστιν εις όσα ακροάζεται από άλλους, ευκόλως ημπορεί να απατηθή και τότε λαμβάνει μίαν περίληψιν ακατάσταστον εις την υπόθεσιν οπού ζητεί, και εξακολούθως ούτε αυτός ημπορεί να εύρη την αλήθειαν, ούτε άλλοι παρ’ αυτού να την εννοήσωσιν» δηλαδή πολλές φορές αμελώντας κανένας τη συστηματική έρευνα και με το να δέχεται όσα ακούει από άλλους, εύκολα μπορεί να εξαπατηθεί και σχηματίζει ακατάστατη γνώμη για το θέμα που ερευνά και στη συνέχεια ούτε αυτός βρίσκει την αλήθεια, ούτε άλλοι μπορούν να την καταλάβουν απ’ αυτόν!
Αν δεν δεχτείς Έλληνες και βυζαντινούς – σύμφωνα με την άποψη του Γ. Σκαρίμπα – ποιους, πότε και πού θα συναντήσεις νάναι Έλληνες; Θα δεχθείς ότι χάθηκαν από το 146 π. Χ. και ξαναφάνηκαν να κάνουν την επανάσταση του 1821 μ. Χ; Πάντως ο D. TALBOT RISE σου τονίζει ότι το βυζάντιο οφείλει να μελετηθεί σαν κεφάλαιο της μακράς ιστορίας του ελληνικού πολιτισμού Παν/μίου Καίμπριτζ ιστορία της Βυζ. Αυτοκρ. Τόμ. Α’ σελ. 14. Πού και πώς νάχεις τόση αναισθησία, ώστε ν’ αρνηθείς ότι ο Μέγας Αλέξανδρος και ο Κων/νος Παλαιολόγος ήταν άξιοι ηγέτες του Ελληνισμού και να τους στερήσεις τιμή και δόξα αιώνων; Πάντως αν ο Σκαρίμπας καταγόταν από τη Μακεδονία ή τη Θράκη, τον Πόντο ή το Μιστρά δε θα έγραφε, ούτε θα έλεγε, όσα έγραψε και υποστήριξε.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση του Κων/νου Παλαιολόγου και με ελάχιστη έρευνα θα κατέληγες σε συμπεράσματα αναμφισβήτητα, ότι ήταν Έλληνας στο όνομά του, στις ιδέες του και στα συναισθήματά του: Ξεκίνησε από το Μιστρά – το ορμητήριο του νεοπλατωνικού Πλήθωνα Γεμιστού του κυριώτερου εκπροσώπου του Νεοελληνικού εθνικισμού. Ελληνικά μιλούσε και έγραφε ο Κων/νος Παλαιολόγος, Έλληνες αποκαλούσε τους υπηκόους και μαχητές του και «Χαράν πάντων των Ελλήνων» ονόμαζε την Κων/πολη. Την ονομασία Έλληνες για τους κατοίκους της Κων/πόλεως δεν μπορείς να πιστεύσεις πως τη φαντάστηκε ξαφνικά την τελευταία στιγμή ο Παλαιολόγος. Υπήρχε μέσα στη «λαϊκή συνείδηση των βυζαντινών ζωντανή η ονομασία Έλληνες» και θύμιζε εθνικό χαρακτηρισμό. Και στο κείμενο του Λαόνικου Χαλκοκονδύλη, ιστορικού της αλώσεως, σε κάθε σελίδα του θα διαβάσεις για Έλληνες που πολεμούν τους Οθωμανούς του Μωάμεθ β’.
Αποδέχεσαι ότι από τη δουλεία – την τουρκοκρατία τεσσάρων αιώνων ξεπετάχτηκε το 1821 μ. Χ. απαρτισμένο το νεοελληνικό Έθνος! Όμως αυτό δεν είναι… κατόρθωμα των τούρκων για να θεωρήσεις – όπως ο Γ. Σκαρίμπας – «ευτύχημα την επέμβαση των τούρκων και να πανηγυρίσεις την άλωση!». Η ορθοδοξία συντήρησε τον Ελληνισμό˙ οι τούρκοι έκαναν το παν για να τον αφανίσουν. Αυτή τη μοναδική λεπτομέρεια, την προσφορά της ορθοδοξίας, ο κορυφαίος ιστορικός μας Κων/νιος Παπαρρηγόπουλος την αναγνώρισε:
«Το Ελληνικόν έθνος δεν διεσώθη ειμή δια της μετά του χριστιανισμού συμμαχίας. Δι’ αυτού επρωταγωνίστησεν εν τω μέσω αιώνι, και δι’ αυτού ιδίως ανεκαινίσθη εν τοις νεωτέροις χρόνοις» Κων/νου Παπαρρηγοπούλου, ιστορία του ελληνικού έθνους, εκδ. Γαλαξία, τόμ. Ζ’, σελ. 246.
Υπάρχουν άλλες έμμεσες μαρτυρίες ή έμμεσες ιστορικές πηγές
για την άλωση της Κων/πόλες του 1453 μ. Χ.;
Μετά τις 29 Μαΐου 1453 γνωρίζεις πολύ καλά ότι η Πόλη έγινε σουλτάνα Πόλη με βρωμομαχαλάδες και γεμάτη από τη βώχα της Ανατολής. Το βυζάντιο το ξέγραψαν˙ η βασιλεύουσα ειπώθηκε Σταμπούλ και η Αγία Σοφιά έγινε τζαμί του Αλλάχ του Μωάμεθ. Αλλά γνωρίζεις εξίσου πολύ καλά ότι η άλωση στάθηκε το συγκλονιστικότερο γεγονός που επηρέασε τον Ελληνισμό. Πιθανώτατα θα αναρωτηθείς: αν δεν ήταν Έλληνες στο βυζάντιο, θα μας συγκινούσε τόσο η άλωση; Αν δεν υπήρξε γεγονός αδιάψευστο η ηρωική θυσία του Κων/νου Παλαιολόγου και των πολεμιστών του και διαδραματίστηκε η προδοσία, η παράδοση, η αισχρή πανουργία, θα μας στοίχιζε τόσο πολύ η άλωση και θα μας συγκλόνιζε; Γιατί, ξέρεις πολύ καλά, οι «μηδίσαντες» δε σε συγκινούν, ούτε συγκίνησαν ποτέ κανέναν. Ο Λεωνίδας συγκινεί πάντοτε, ουδέποτε συγκίνησε ο Εφιάλτης!
Γιατί η άλωση παρέμεινε και παραμένει γεγονός μοναδικά κορυφαίο συγκλονιστικό για τον ελληνισμό; Ίσως ρωτούσες και εύκολα θα απαντούσες ο ίδιος: Γιατί το βυζάντιο ήταν ελληνικό και ο Παλαιολόγος ήταν ο …. ελληνικότερος από τους αυτοκράτορές του. Γιατί η Κων/πολη ξυπνούσε και ξυπνάει μέσα μας φωνές, άναβε και μας ανάβει φωτιές, φώτιζε και μας φωτίζει με λάμψεις ζωηρές. Γιατί η Αγιά Σοφιά – ας τη λέγου μουσείο και τζαμί οι τούρκοι – είναι μοιραία δική μας˙ έχει μπει στο αίμα μας αιώνες τώρα.
Τους θρήνους μπορείς να’ αποδεχτείς ως αξιόλογες ιστορικές πηγές για την πολιορκία και την άλωση της Κων/πόλεως: άρχισαν την επομένη της 29ης Μαΐου˙ λόγιοι και λαϊκοί, ενθυμήσεις και ανακλήματα σε πεζό ή σε έμμετρο λόγο˙ σύντομοι και εκτενείς, ανώνυμοι αλλά και με το όνομα του δημιουργού εκφράζουν και αφήνουν να τρέξει βρύση ο πόνος και η οδύνη της μεγάλης πληγής. Και η πληγή έμενε ανοικτή και πονούσε πιο πολύ σε κάθε νέα άλωση – πτώση άλλων κέντρων του Ελληνισμού, όπως της Κύπρου (1570), της Κρήτης (1669), τ’ Αναπλιού (1715) και άλλων.
Αναγνώρισε και στα ιστορικά δημοτικά τραγούδια ιστορικές πηγές αυθόρμητες, προερχόμενες από τη λαϊκή βάση, που μας διερμηνεύουν την ιστορική αλήθεια για την άλωση. Αξίζει να προσέξεις ιδιαίτερα ένα, έστω στους δύο πρώτους στίχους του:
«Πήραν την Πόλιν, πήραν την! Πήραν την Σαλονίκη, πήραν και την Αγιά Σοφιά, το μέγα μοναστήρι»!
Ο Φωριέλ που το δημοσίευσε το 1825, το θεωρεί πολύ παλαιό. Ο συγχρονισμός πτώσεως Κων/πόλεως και Θεσσαλονίκης σου φανερώνει σχηματισμένη εθνική συνείδηση στους υποδούλους.
Οπωσδήποτε θα συναντήσεις να τραγουδιέται και να χορεύεται τις γιορτές του Πάσχα, το παρακάτω τραγούδι της Αγιά Σοφιάς, σε πανελλήνια έκταση:
«Σημαίνει ο Θιός, σημαίνει η γης, σημαίνουν τα επουράνια,
Σημαίνει κι η Αγιά Σοφιά, το μέγα μοναστήρι,
με τετρακόσια σήμαντρα κι εξήντα δυο καμπάνες
κάθε καμπάνα και παπάς, κάθε παπάς και διάκος˙
στ. 5. Ψάλλει ζερβά ο βασιλιάς, δεξιά ο Πατριάρχης,
κι απ’ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι κολόνες.
Να μπούνε στο χερουβικό και νάβγει ο βασιλέας.
Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απ’ αρχαγγέλου στόμα:
«Πάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τ’ άγια,
στ. 10. Παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστήτε
γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει.
Μόν’ στείλε λόγο στη Φραγκιά, νάρτουνε τρία καράβια,
Τόνα να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο
το τρίτο το καλύτερο, την άγια Τράπεζά μας.
στ. 15. Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη μαγαρίσουν.
-Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες!
-Σώπασε, κυρά Δέσποινα, και μη πολυδακρύζεις,
πάλι με χρόνους, με καιρούς, πάλι δικά μας είναι»!.
Και αυτό το τραγούδι οι μελετητές το αναγνωρίζουν πολύ παλαιό. Ιστορικά παραδίδεται ότι εξήντα (60) πρεσβύτεροι ανήκαν και λειτουργούσαν στο Ναό της Αγιά Σοφιάς. Η Αγιά Σοφιά από το 1453 και δώθε ήταν τζαμί των Μουσουλμάνων τούρκων˙ για να το θέλει το δημοτικό τραγούδι χριστιανικό μοναστήρι πρέπει να είναι παλαιότατο. Και διασώζει την ιστορική ανάμνηση της τελευταίας Θείας Λειτουργίας.
Αλλά και λαϊκές διηγήσεις – παραδόσεις σου υπενθυμίζουν ότι με σκληρόν αγώνα έγινε η υποταγή, η άλωση. Τα θέματα των παραδόσεων έχουν μεγάλη ποικιλία: «Μαρμαρένια πλάκα», τηγανισμένα ψάρια, μαρμαρωμένος βασιλιάς, τάφος του βασιλιάς, του παπά της Αγιά – Σοφιάς, άγια τράπεζα της Αγιά – Σοφιάς, το πάρσιμο της πόλης και πολλά άλλα.
Σαν αντιπροσωπευτικό δείγμα διάβασε την κολόνα της Αγιά – Σοφιάς:
«Σε μια κολόνα της Αγιά – Σοφιάς, ψηλά πολύ ψηλά, φαίνεται ως τα τώρα αίμα. Είναι σημάδι που έβαλε ο Αμιράς ο Μουχαμέτης με την απαλάμη του βουτημένη στο αίμα, όταν μπήκε στην Αγιά – Σοφιά και την έκαμε τζαμί. Κι έφτασε τόσο ψηλά, γιατί πατούσε απάνου σε σωρούς κορμιά των χριστιανών, που σκότωσαν μεσ’ στην εκκλησία οι τούρκοι» Νικολ. Πολίτου, παραδόσεις, εκδ. Ιστορική έρευνα, τόμ. Α’, σελ. 24.
Αν στραφείς στους σημερινούς Σαρακατσάνους, θα ακούσεις παραδόσεις και τραγούδια σχετικά με την Άλωση της Κων/πόλεως: λένε ότι όταν έπεσε η πόλη, το θλιβερό άγγελμα από στόμα σε στόμα μαθεύτηκε σ’ όλα τα κορφοβούνια, που ζούσαν οι Σαρακατσάνοι. Αμέσως έπεσε πένθος σ’ όλα τα τσελιγγάτα. Όλοι αντάμα πήραν την απόφαση να πενθοφορήσουν. Για έναν ολόκληρο χρόνο βούλωσαν τα κουδούνια για να μη κτυπούν κι αποφάσισαν να κρατούν αρνιά μόνο μαύρα. Και οι άνδρες και οι γυναίκες φόρεσαν μουντά χρώματα. Οι τούρκοι τους κυνηγούσαν για να εισπράξουν φόρους. Αυτοί όμως είχαν βάλει τάμα να μην προσκυνήσουν τούρκο και να μην πληρώσουν φόρους. Γι’ αυτό άλλαζαν συχνά τα μέρη που πήγαιναν για να μην μπορούν να τους βρουν οι τούρκοι. Οι Τούρκοι πάλι τους βλέπανε όλους ντυμένους στα μαύρα να φεύγουν από βουνό σε βουνό, γι’ αυτό και τους ονόμασαν «καρά – κατσάκηδες» δηλαδή «μαύροι –φυγάδες». Από το «καρά – κατσάκηδες» με παραφθορά βγήκε η ονομασία Σαρακατσάνοι ή Καρακατσάνοι. Εφημερίδα Ελληνικός Βορράς 29/5/1979, άρθρο Δ.Α. Γαρούφα.
Εξάλλου σ’ ένα άλλο τραγούδι θα παρατηρούσες ότι διασώζεται μια ανάμνηση από τη φρίκη της αλώσεως:
«Πέρα ψηλά στον Όλυμπο, στον Άη – Λια στη ράχη,
κάθεται αητός δικέφαλος, κάθεται στο προσήλιο,
κρατούσε και στα νύχια του ανθρώπινο κεφάλι
κι άλλος αητός που διάβαινε τον εκαλημερίζει:
-Μπράτίμέ μ’ τίνος είν’ αυτό το μαύρο το κεφάλι,
και το τηράς παράλυπα και χύνεις μαύρα δάκρυα;
-Βλάμη μ’ τώρα, που με ρώτησες θα σου το μαρτυρήσω:
Εψές – προψές που διάβαινε της πόλης τα μπουγάζια,
είδα την Πόλη τούρκεψε, τούρκοι διαβαίνουν μέσα
και το δικό μας βασιλιά κομμένο το κεφάλι,
κομμένο και το πέταξαν εκεί σε μια κολόνα,
τούρκοι, το τρουϊρίζανε και το περιγελούσαν…
Ξάμωσα με τα νύχια μου, ξάμωσα και το πήρα…!».
Έχεις την εντύπωση ότι συνεχίζεται και βρίσκει ανταπόκριση στο παραπάνω δημοτικό τραγούδι η φοβερή έκκληση – σύμφωνα με τη μαρτυρία του ιστορικού της αλώσεως Μ. Δούκα – του Κων/νου Παλαιολόγου: «δε βρίσκεται ένας χριστιανός να μου πάρει το κεφάλι;!». Και τελικά δεν μπορείς παρά να συμφωνήσεις ότι τα δημοτικά τραγούδια, οι θρήνοι και οι λαϊκές διηγήσεις – παραδόσεις είναι έμμεσες ιστορικές πηγές που συμφωνούν με τις προηγούμενες σύγχρονες άμεσες ιστορικές πηγές και υπογραμμίζουν και αυτές με το δικό τους τρόπο ότι η Κων/πολη το 1453 έπεσε στους τούρκους μαχόμενη ηρωϊκά.
Έμμεσες μαρτυρίες – ιστορικές πηγές έχεις και από ξένους λαούς προερχόμενες, σχετικά με την άλωση: κατά τον καθηγητή Κ. Άμαντο (σχέσεις Ελλήνων και τούρκων, σελ. 121) π.Χ. ο Ισπανός καθηγητής ESTOPANAN με μελέτη του που ανακοίνωσε στο 9ο Βυζαντινό συνέδριο της Θεσσαλονίκης πρόσφερε μια μαρτυρία για την τρομακτική εντύπωση που προκάλεσε στην Ισπανία η άλωση της Κων/πόλεως και για τους θρήνους και την θλίψη Ισπανών ποιητών και καλλιτεχνών για την καταστροφή. Αν είχε πληροφορίες την εποχή εκείνη για παράδοση, εγκατάλειψη ή προδοσία στη Κων/πολη του 1453, ένας ολόκληρος ξένος λαός θα απέστρεφε το πρόσωπό του από το βυζάντιο και η μούσα του δε θα θρηνούσε συμπάσχοντας σε αναξίους.
Την ιστορική αλήθεια ότι η Κων/πολη έπεσε μαχόμενη ηρωικά τη βρίσκεις ατράνταχτη πεποίθηση και στους αγωνιστές του 1821 και πρώτα – πρώτα στο Θεόδωρο Κολοκοτρώνη: «Αυτό (δηλαδή συμβιβασμός με τους τούρκους) δεν γίνεται ποτέ˙ ελευθερία ή θάνατος. Εμείς, καπετάν Άμιλτων, ποτέ συμβιβασμόν δεν εκάμαμεν με τους τούρκους. Άλλους έκοψε, άλλους εσκλάβωσε με το σπαθί και άλλοι, καθώς εμείς, εζούσαμε ελεύθεροι από γενεάν εις γενεάν. Ο βασιλεύς μας (Κων/νος Παλαιολόγος) εσκοτώθη˙ καμμία συνθήκη δεν έκαμε˙ η φρουρά του είχε παντοτινόν πόλεμον με τους τούρκους» (Διήγησις συμβάντων ελληνικής φυλής, σελ. 159 – 160).
Και η σύγχρονη ιστορική επιστήμη, λαμβάνοντας υπόψη όλες τις πηγές και τις μαρτυρίες, άμεσες και έμμεσες σου δίνει σαν συμπέρασμα: «Στις 29 Μαΐου οι τούρκοι κατόρθωσαν να μπουν στην Κων/πολη μέσα από τα ρήγματα που είχε κάνει στα τείχη το πυροβολικό. Ο Κων/νος, τελευταίος αυτοκράτορας της ανατολικής αυτοκρατορίας, έπεσε πολεμώντας γενναία. Οι τούρκοι κατάστρεφαν και λεηλατούσαν την Πόλη τρεις ολόκληρες μέρες… Εκτόπισε τον ελληνοχριστιανικό πληθυσμό… αντικατέστησε τους Έλληνες με τούρκους της Ανατολίας και έτσι μετέτρεψε την ελληνοχριστιανική Κων/πολη σε πολιτεία με κατεξοχήν Τουρκικό Μωαμεθανικό πληθυσμό και μόνο μια μικρή μειοψηφία Ελλήνων Χριστιανών» (Παν/μίου Καίμπριτζ, η Ιστορία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, τόμ. Α’, σελ. 567).
Από το βιβλίο: Ιστορικές γραμμές, του Φιλολόγου – Ιστορικού, Εκπαιδευτικού Μ.Ε., Ιωάννου Ν. Παπαϊωάννου.
Τόμος Α’. Λάρισα 1979
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
