Η φυγή των λογίων από την ανατολή στη δύση συνηγορεί για την ιστορική αλήθεια του κρυφού σχολειού; – Ιωάννου Παπαιωάννου.

Τον εκπατρισμό των λογίων = ανθρώπων των γραμμάτων επί αιώνες από την ορθόδοξη ανατολή στη δύση, το δέχεσαι αναμφισβήτητα σπουδαίο ιστορικό γεγονός. Κατά τον Ε. Παπανούτσο: οι εκλεκτότεροι άνθρωποι του πνεύματος και πριν και ύστερα από την Άλωση, μεταναστεύουν στη δυτική Ευρώπη και χάνονται για τον ελληνισμό, για τη γραμματεία του και την παιδεία του. Και από το άλλο μέρος σκοτάδι απαιδευσίας πλακώνει τους χρόνους εκείνους το σκλαβωμένο έθνος και η πνευματική παραγωγή είναι όχι αξιόλογη Ε. Παπανούτσου, νεοελληνική φιλοσοφία, τ. Α’ σελ. 12-13.
Πασίγνωστο, λοιπόν, γεγονός ο εκπατρισμός των λογίων και άπειρες οι μαρτυρίες και οι πεζές περιγραφές. Αλλά την ποιητική περιγραφή του Κωστή Παλαμά στον Ε’ λόγο του «Δωδεκάλογου του Γύφτου» θα την παραδέχεσαι εκφραστικά μοναδική και ιστορικά με συνέπεια πλήρως αληθινή κάθε φορά που θα την ξαναδιαβάζεις:
Κι ένας – ένας κι από δυο
κι από τρεις ανταμωμένοι
κι από τέσσεροι κι ακόμα
πιο πολλοί κρατούν και σφίγγουν
τυλιγάδια και βιβλία˙
και πηγαίνουνε με κείνα
και στα χέρια και στους ώμους
τυλιγάδια και βιβλία,
πώχουν πρόσωπα πορφύρες
πούν’ οι σάρκες τους μετάξια
και λογής – λογής το μάκρος
και το σχήμα και το χρώμα.
-Τί είναι τα δευτέρια
που κρατάτε τα περγαμηνά,
σεβαστά κοπάδια που τραβάτε
σα διωγμένα από κακοκαιριά;
-Είν’ εδώ κλειστοί μεσ’ στα κιβούρια
μέσ’ στα τυλιγάδια είναι κρυμμένοι
οι πηγές οι αθόλωτες της Σκέψης
οι ασυγνέφιαστοι της Τέχνης ουρανοί
οι Αθάνατοι και οι Ωραίοι!
Κι απ’ τους πάπυρους εκείνους
μια ψυχή θάρρεψα χύθη
και γροικήθη κι ένας ύμνος θριαμβευτής.
-Θα διαβούμε και στεριές και πέλαγα,
Θα σταθούμε όπου το πόδι δεν μπορεί
Τούρκου κανενός να μας πατήσει.
Από την πατρίδα μας διωγμένοι
και σβησμένοι από την ανατολή
θ’ ανατείλουμε στη δύση!
Και ασφαλώς δέχεσαι άμεση σχέση της φυγής των λογίων στη δύση με το κρυφό σχολειό της τουρκοκρατίας. Πώς θα εξηγούσες διαφορετικά το αναμφισβήτητο αυτό γεγονός; Δεν πιστεύεις να έφευγαν οι λόγιοι ακατάπαυστα «μηδενός διώκοντος»! έφευγαν γιατί ζύγωνε – έφτανε – πλάκωνε ο τούρκος, επιδρομέας και κατακτητής, ο μακελλάρης και ο χαλαστής, έφευγαν γιατί καταδίωκε αυτούς και τα έργα τους ο τούρκος. Έφευγαν οι λόγιοι γιατί ο τούρκος κατέστρεφε ή έκλεινε σχολεία κοινά και ανώτερα˙ γιατί ο τούρκος δεν είχε ο ίδιος, ούτε άφηνε ν’ ανθίζουν επιστήμες, παιδεία και τέχνες˙ γιατί ο τούρκος εξαθλίωνε, ή εξόντωνε τους δασκάλους, ισοπέδωνε και δεν αναγνώριζε σχολεία και κομμάτιαζε ή εξαφάνιζε πουλώντας και καίγοντας τα βιβλία.

Από το βιβλίο: Ιστορικές γραμμές, του Φιλολόγου – Ιστορικού, Εκπαιδευτικού Μ.Ε., Ιωάννου Ν. Παπαϊωάννου.
Τόμος Α’. Λάρισα 1979

Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.

Κατηγορίες: Ιστορικά. Προσθήκη στους σελιδοδείκτες.