Αν ρίξει κανείς μια ματιά στον αρχαίο κόσμο, θα δει ότι στην καλύτερη περίπτωση, στις ανθρώπινες σχέσεις αλλά και στη σχέση του Θεού με τον άνθρωπο, κυριαρχεί η δικαιοσύνη. (Παράδειγμα οι αρχαίες τραγωδίες). Τι σημαίνει όμως δικαιοσύνη που είναι και «τυφλή»; Απόδοση του δικαίου. Αδίκησες; Θα τιμωρηθείς. Σκότωσες; Θα σκοτωθείς, θα φυλακιστείς κ. λπ. Σε τελευταία ανάλυση, δικαιοσύνη σημαίνει εκδίκηση, κατά το «οφθαλμόν αντί οφθαλμού και οδόντα αντί οδόντος». Έτσι όμως δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος, απ’ τον οποίο δεν μπορεί ο άνθρωπος να ξεφύγει και το τίμημα πληρώνουν πολλές γενεές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα «η βεντέτα», που επιβιώνει ακόμη και στις μέρες μας.
Και στη σχέση με το Θεό, κατά την κρίση του αρχαίου ανθρώπου συμβαίνει κάτι παρόμοιο. Αμφισβητεί ο άνθρωπος την παντοδυναμία του Θεού ή των θεών; Αμάρτησε; Θα τιμωρηθεί, θα «πληρώσει». Το γνωστό ζεύγος της αρχαίας τραγωδίας; «Ύβρις – τίσις». Το Θεό ο αρχαίος άνθρωπος (αλλά και όχι μόνο) τον αντιλαμβανόταν ως «δίκαιο», ως «τιμωρό». Και σήμερα ακόμη ακούμε τις φράσεις, ή επαναλαμβάνουμε και μεις οι ίδιοι: «Τον τιμώρησε ο Θεός», «Θα το βρει από το Θεό», ή σε περιόδους θλίψεως το γνωστό παράπονο: «Τι έκανα και με τιμώρησε ο Θεός…».
Κάποιος έπρεπε να σπάσει αυτόν τον φαύλο κύκλο που διαιωνίζει την τραγωδία του ανθρώπου. Και αυτό το έκανε ο Ιησούς Χριστός για χάρη μας. Παρόλο που ευεργέτησε τους ανθρώπους, οι άνθρωποι εντελώς άδικα τον σταυρώνουν. Θα μπορούσε «δικαίως» να εκδικηθεί, να ικανοποιήσει τη δικαιοσύνη του, όπως θάλεγαν οι δυτικοί, αλλά δεν το κάνει. Ξεπερνάει τη δικαιοσύνη και το φαύλο κύκλο της όχι με την εκδίκηση και την τιμωρία, αλλά με την συγνώμη. Και η συγνώμη δεν τα πάει καλά με τη δικαιοσύνη.
Ο Χριστός λοιπόν δεν διαιωνίζει το μίσος, γιατί η φωτιά δε σβήνει με τη φωτιά. Ο Χριστός δεν είναι δίκαιος όπως θάλεγε ο αββάς Ισαάκ. Η δικαιοσύνη του Θεού δεν είναι νομική υπόθεση, αλλά αγάπη, φιλανθρωπία και συγνώμη. Γι’ αυτό, όποιος θέλει να είναι μαθητής του Χριστού, δεν μπορεί παρά να κινείται στο χώρο της αγάπης και της συγνώμης.
Ο λόγος Του είναι ξεκάθαρος:
«Ηκούσατε ότι ερρέθη, οφθαλμόν αντί οφθαλμού και οδόντα αντί οδόντος. Εγώ δε λέγω υμίν μη αντιστήναι τω πονηρώ˙ άλλ’ όστις σε ραπίσει επί την δεξιάν σιαγόνα, στρέψον αυτώ και την άλλην˙ και τω θέλοντί σοι κριθήναι και τον χιτώνά σου λαβείν, άφες αυτώ και το ιμάτιον˙ και όστις σε αγγαρεύσει μίλιον εν, ύπαγε μετ’ αυτού δύο˙ τω αιτούντί σε δίδου και τον θέλοντα από σου δανείσασθαι μη αποστραφής.
Ηκούσατε ότι ερρέθη αγαπήσεις τον πλησίον σου και μισήσεις τον εχθρόν σου. Εγώ δε λέγω υμίν, αγαπάτε τους εχθρούς υμών, ευλογείτε τους καταρωμένους υμάς, καλώς ποιείτε τοις μισούσιν υμάς και προσεύχεσθε υπέρ των επηρεαζόντων υμάς και διωκόντων υμάς, όπως γένησθε υιοί του πατρός υμών του εν ουρανοίς, ότι τον ήλιον αυτού ανατέλλει επί πονηρούς και αγαθούς και βρέχει επί δικαίους και αδίκους. Εάν γαρ αγαπήσητε τους αγαπώντας υμάς, τίνα μισθόν έχετε; Ουχί και οι τελώναι το αυτό ποιούσι; Και εάν ασπάσησθε τους φίλους υμών μόνον, τι περισσόν ποιείτε; Ουχί και οι τελώναι ούτω ποιούσιν; Έσεσθε ουν υμείς τέλειοι, ώσπερ ο πατήρ υμών ο εν τοις ουρανοίς τέλειός εστίν».
Δηλαδή:
Έχετε επίσης ακούσει πως δόθηκε η εντολή: «Ν’ ανταποδίδεις μάτι για μάτι και δόντι για δόντι». Εγώ όμως σας λέω να μην αντιστέκεστε στον κακό άνθρωπο˙ αλλά αν κάποιος σε χτυπήσει στο δεξί μάγουλο, γύρισέ του και το άλλο. Και αν κάποιος θέλει να σε πάει στο δικαστήριο για να σου πάρει το πουκάμισο, άφησέ του και το πανωφόρι. Κι αν σε πάρει κάποιος αγγαρεία για ένα μίλι, πήγαινε μαζί του δύο. Σ’ εκείνον που σου ζητάει κάτι, να του το δίνεις, κι αν κάποιος θέλει να του δανείσεις κάτι, μη του το αρνηθείς.
Έχετε ακούσει πως δόθηκε η εντολή: «Ν’ αγαπήσεις τον πλησίον σου και να μισήσεις τον εχθρό σου». Εγώ όμως σας λέω: Ν’ αγαπάτε τους εχθρούς σας, δίνετε ευχές σ’ αυτούς που σας δίνουν κατάρες, ευεργετείτε αυτούς που σας μισούν και προσεύχεσθε γι’ αυτούς που σας κακομεταχειρίζονται και σας καταδιώκουν, για να γίνετε παιδιά του ουράνιου Πατέρα σας, γιατί αυτός ανατέλλει τον ήλιο του για κακούς και καλούς και στέλνει τη βροχή σε δικαίους και αδίκους. Γιατί, αν αγαπήσετε μόνον όσους σας αγαπούν, ποια αμοιβή περιμένετε από τον Θεό; Το ίδιο δεν κάνουν κι οι τελώνες; Κι αν χαιρετάτε μόνον τους φίλους σας, τι παραπάνω κάνετε από τους άλλους; Μήπως και οι τελώνες το ίδιο δεν κάνουν; Να γίνετε, λοιπόν, κι εσείς τέλειοι, όπως τέλειος είναι και ο Πατέρας σας ο ουράνιος.
Αυτό το δρόμο χάραξε ο Χριστός και αυτό το δρόμο ακολούθησαν οι άγιοι και οι γνήσιοι μαθητές του. Ο π. Αθανάσιος, αρκετές φορές αδικήθηκε, συκοφαντήθηκε, αλλά αντιμετώπιζε τις αδικίες με την αγάπη και τη συγχώρηση. Και γι’ αυτό προσευχόταν συνεχώς. Στις σωζόμενες χειρόγραφες συλλογές προσευχών του διαβάζουμε:
«Δος μοι, Κύριε, την χάριν Σου, ώστε να αφήνω τα αμαρτήματα των ενόχων απέναντί μου, να συγχωρώ προθύμως τους πταίοντας εις εμέ, να δεικνύω αγάπην προς τους εχθρούς μου και αντί των κακών, τα οποία εκείνοι επροξένησαν εις εμέ, εγώ να τους πληρώνω με αγαθοεργίες».
Αυτή την αντιμετώπιση ενέπνεε πάντα στα πνευματικά του παιδιά. Έλεγε μάλιστα:
-Μη συγχωρείς τον εαυτό σου. Να συγχωρείς όμως εύκολα όλους τους άλλους.
Το επόμενο περιστατικό θυμίζει παλιό συναξάρι. Συνέβη στη δεκαετία του 1940.
Ζούσε τότε στο Μαρούσι μια φτωχή οικογένεια, που δοκιμάστηκε από αλλεπάλληλες συμφορές. Εκείνη την περίοδο είχε μείνει μόνον η χήρα μητέρα, μ’ ένα γιο, νέο παλικάρι γύρω στα τριάντα χρόνια .Το παιδί αυτό ήταν η μόνη ανθρώπινη παρηγοριά για τη φτωχή και άρρωστη μητέρα. Οικονομικά βρίσκονταν σε πολύ κακή κατάσταση. Δυστυχώς μια νέα συμφορά ήρθε να χτυπήσει το φτωχό αυτό σπιτικό. Ο γιος βρέθηκε σε μια παρέα. Ξεκίνησε κάποια διαφωνία, οι εγωισμοί και τα νεύρα τεντώθηκαν και το κακό δεν άργησε να γίνει. Το παλικάρι, πάνω στη συμπλοκή σκοτώθηκε. Ο δράστης συνελήφθη και κλείστηκε στη φυλακή.
Ο πόνος για τη χαροκαμένη μάνα αβάσταχτος. Ξαφνικά έμεινε μόνη, χωρίς ανθρώπινη παρουσία. Σε λίγο πήρε το δρόμο για τη Νερατζιώτισσα, να αποθέσει το δράμα της στον π. Αθανάσιο. Ο γέροντας συμμάζεψε τον πόνο της. Έκλαψε μαζί της. Στάλαξε το βάλσαμο της ουράνιας παρηγοριάς. Και προχώρησε πιο πέρα. Έμεινε για λίγο σκεφτικός. Πόνεσε όχι μόνον το θύμα, αλλά και το θύτη που βρισκόταν στη φυλακή. Θυμήθηκε το «εν φυλακή ήμην, και ήλθετε προς με», τον άγιο Διονύσιο Ζακύνθου που συγχώρησε το φονιά του αδελφού του. Και πρότεινε αυτό το δρόμο των αγίων στην πονεμένη μάνα. Της ζήτησε όχι μόνο να συγχωρήσει τον εγκληματία, αλλά και κάτι ακόμη παραπάνω.
-Παιδί, σκέψου και αυτό τον άνθρωπο τώρα εκεί που βρίσκεται στη φυλακή. Θα υποφέρει από τύψεις συνειδήσεως. Θα κρυώνει. Θα πεινάει. Ο Χριστός μας έδωσε εντολή να συγχωρούμε τους εχθρούς μας. Γι’ αυτό και συ να του πλέξεις μόνη σου μια φανέλα, να του πάρεις και λίγα τρόφιμα και να του τα πας στη φυλακή!
Η απλή αυτή γυναίκα, που δεν ήξερε να διαβάσει, που δεν γνώριζε «θεολογία» αλλά ζούσε στην πράξη την εκκλησιαστική ζωή, δεν αντέδρασε. Έκανε υπακοή στο γέροντα. Γύρισε σπίτι και με τα ίδια της τα χέρια έπλεξε τη φανέλα. Όταν την ετοίμασε αγόρασε από το υστέρημά της τρόφιμα, γλυκά κ.λπ. τα έβαλε σε μια μεγάλη τσάντα και ξεκίνησε για τη φυλακή. Ζήτησε τον άνθρωπο αυτόν και όταν εκείνος ήλθε, αντίκρυσε έκπληκτος το πρόσωπο της μάνας, που σήκωσε ένα τόσο βαρύ σταυρό. Του παρέδωσε με καλοσύνη την τσάντα και γύρισε αναπαυμένη.
Διηγείται η κ. Ζ.:
«Είχα ένα μικρό σπιτάκι και το νοίκιαζα. Ήταν το μόνο μου εισόδημα. Κάποτε το νοίκιασα σε μια μοναχή. Δυστυχώς πέρασε ο μήνας, δεν μου έδωσε το νοίκι. Πέρασε ο δεύτερος, ο τρίτος… ο όγδοος. Δεν μου έδωσε δραχμή. Μου ζήτησε και δανεικά, αλλά ούτε αυτά επέστρεψε. Αναγκάστηκα να τη διώξω κι έφυγε χωρίς να πληρώσει. Πήγα τότε στον π. Αθανάσιο. Του είπα τα συμβάντα, και ότι αισθανόμουνα άσχημα για την αδικία και μάλιστα από μοναχή.
-Να τη συγχωρήσεις, μου είπε.
-Ε! τη συγχώρησα, είπα επιπόλαια.
Όμως μέσα μου ένιωθα μεγάλη πίκρα. Όταν μετά από ένα διάστημα ξαναπήγα να εξομολογηθώ, είπα στον γέροντα.
-Πάτερ, επειδή ξέρω ότι αυτή την εποχή δίνετε στους φτωχούς, έχω κι εγώ ένα δολάριο˙ πάρτε το να το δώσετε.
-Όχι, παιδί, να το πάρεις πίσω, είπε κάπως απότομα.
-Πάτερ μου, δεν έχω περισσότερα. Με καταλαβαίνεις;
-Επειδή σε καταλαβαίνω να το πάρεις πίσω.
Εγώ όμως δεν κατάλαβα κι επέμενα.
-Και γιατί, πάτερ, να το πάρω πίσω; Δέξου το, είναι από το υστέρημά μου.
-Όχι, δεν το παίρνω για να συγχωρήσεις τη μοναχή.
Τότε κατάλαβα. Μου έκανε εντύπωση πως μετά από τόσον καιρό το θυμόταν.
-Πάτερ, με αδίκησε.
-Επειδή σε αδίκησε, να κρατήσεις τα χρήματα, κι εγώ σιγά – σιγά κάθε μήνα θα σου δώσω και τα υπόλοιπα, όσα σου χρωστούσε. Μόνο να βγάλεις απ’ την καρδιά σου την κακία και την πικρία που έχεις!
Τα λόγια του ήταν σαν κεραυνός. Με αναστάτωσε. Τότε κατάλαβα πόσο επιπόλαια ήταν τα λόγια μου.
-Πάτερ μου, μη με πληγώνεις. Θα τη συγχωρήσω μέσα από την καρδιά μου.
Ο γέροντας χάρηκε. Κατάλαβε ότι μέσα μου άρχισε να γίνεται η αλλαγή που ήθελε.
-Αν το κάνεις αυτό, τότε θα το δεχτώ. Τη συγχωρείς από την καρδιά σου;
-Θα αγωνιστώ, πάτερ, να τη συγχωρήσω μέσα απ’ την καρδιά μου.
Κι έτσι ο γέροντας υποχώρησε. Όμως τα λόγια του με ελέγχουν, αλλά και με καθοδηγούν ακόμη».
Ο κ. Γ. είχε αδικήσει τον ανηψιό του. Δεν είχε ιδιαίτερη σχέση με την εκκλησία. Κάποτε βρέθηκε στη Νερατζιώτισσα σε βάπτιση γνωστών του. Η μορφή του π. Αθανασίου του έκανε μεγάλη εντύπωση. Σκέφθηκε μέσα του: «Αυτός ο παπάς είναι άγιος! Πρέπει να έλθω σ’ αυτόν να εξομολογηθώ».
Χωρίς να πει τίποτα σε κανένα, την άλλη κιόλας μέρα πήγε στη Νερατζιώτισσα. Χτύπησε την πόρτα του κελλιού του γέροντα και τον άκουσε να τον φωνάζει με τ’ όνομά του χωρίς βέβαια να τον ξέρει.
-Καλώς τον κ. Γ.!
Δεύτερη έκπληξη για τον κ. Γ. Εξομολογήθηκε με ειλικρίνεια. Ανέφερε την αδικία που είχε κάνει στον ανηψιό του. Ο γέροντας τον άκουσε με πολλή καλοσύνη, όπως όλους και του σύστησε να ζητήσει συγνώμη. Την ίδια μέρα ο κ. Γ. ξεκίνησε να βρει τον ανηψιό του. Πολύ ταπεινά ζήτησε συγνώμη, για ό,τι τον είχε αδικήσει. Και όλοι εξεπλάγησαν βλέποντας ένα ηλικιωμένο άνθρωπο να ταπεινώνεται και να ζητάει συγνώμη από έναν πολύ νεότερό του. Η επίδρα΄ση του γέροντα ήταν καθοριστική και για την μετέπειτα ζωή του.
Από το βιβλίο: Ιερομόναχος Αθανάσιος Χαμακιώτης, 1891-1967. Του Αρχιμ. (και νυν Μητροπ. Αργολίδος) Νεκταρίου Αντωνοπούλου.
Εκδόσεις, Ακρίτας. Αθήναι 1998.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
