Στην Ήπειρο, στα κακοτράχαλα βουνά του Σουλίου, οι ονομαστές οικογένειες των αρχηγών τους, όπως των Τζαβελαίων, των Μποτσαραίων ήταν πολύπαιδες οικογένειες. Λιτοδίαιτοι, ολιγαρκείς και πολύ σκληραγωγημένοι οι Σουλιώτες με αυστηρά ήθη και έθιμα, που τιμούσαν και τον ανδρικό και το γυναικείοπληθυσμό τους. Ο φόνος γυναίκας στο Σούλι τιμωρούνταν αυστηρότερα γιατί ο δολοφόνος στερούσε από την πολιτεία «των εξ αυτής μελλόντων να γεννηθούν τέκνων!». Εξάλλου ο Φώτος Τζαβέλας, ο όμηρος του Αλή πασά, που τον εθυσίαζε ο πατέρας του Λάμπρος Τζαβέλας ξεγελώντας με την ομηρία του πρωτότοκου γυιού του τον Αλή πασά, είχε έξι παιδιά, που όλα αναδείχθηκαν γερά ντουφέκια στους μετέπειτα αγώνες του Μεσολογγιού.
Στο άλλο – νότιο άκρο της Ελλάδας, στη Μάνη, ξεχωρίζει η πολύκλαδη οικογένεια των Μαυρομιχαλαίων, που το κάθε της παιδί έχει κι εκείνο πολύπαιδη οικογένεια. Επιβλητικότερη μορφή, η μορφή του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, που είχε πέντε υιούς, πολεμιστές και αρχηγούς και που συμμετείχαν σ’ όλους τους αγώνες του εικοσιένα. Μάλιστα ο Αυστριακός ιστορικός Μέντελσον Βαρθόλδη σημειώνει ότι σαράντα εννιά μέλη της πολύκλαδης οικογένειας των Μαυρομιχαλαίων έπεσαν κατά τη διάρκεια του 8χρονου αγώνα της εθνεγερσίας.
Στην καρδιά του Μοριά, την Αρκαδία, είναι η επιβλητικότερη πολύκλαδη οικογένεια των Κολοκοτρωναίων. Ο Κωνσταντής Κολοκοτρώνης, ονομαστός κλέφτης, σκοτώθηκε σε ηλικία τριάντα τριών (33) ετών αφήνοντας τέσσερα (4) αγόρια και ένα (1) κορίτσι. Μεγαλύτερο παιδί ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, μόλις δεκαετής. Και η οικογένεια καταδιώκεται σφοδρά από τους Τούρκους. Στη Γορτυνία, τους εντόπισαν σ’ έναν πύργο, αλλά κατάφεραν να ξεφύγουν ο Θεόδωρος, ο Νικόλαος που ήταν νήπιο με τη μητέρα τους και την αδερφή τους, ενώ ο Χρήστος και ο Ιωάννης αιχμαλωτίσθηκαν.
Ο δεκαετής Θεόδωρος Κολοκοτρώνης ανακάλυψε τον αδερφό του Χρήστο και τον εξαγόρασε από την κατοχή ενός Τούρκου στο Λεοντάρι. Τον Ιωάννη Κολοκοτρώνη, τον έκλεψε κάποιος Υδραίος από Οθωμανικό πλοίο και τον επέστρεψε στην πατρική οικογένειά του, που μεγάλωνε η θρυλική Ζαμπέτα Κολοκοτρώνη, στα όρη της Πιάνας.
«Υφαίνοντας ξένα υφαντά και στέλλοντας τον Θοδωρή Κολοκοτρώνη να πωλεί ξύλα στην Τρίπολη προσποριζόταν τον επιούσιο η μάνα του Κολοκοτρώνη. Οι ιστορικοί μας παραδίδουν μερικές εκφραστικές λεπτομέρειες της ανατροφής: Κλαίγοντας καταφιλούσε μερικές στιγμές τα παιδιά της κι αναφωνούσε. «Πότε θα μεγαλώσετε, να κόψετε με το σπαθί τους Τούρκους, που σκότωσαν τον πατέρα σας; – Εγώ, σαν μεγαλώσω, έλεγε ο εξαετής Χρήστος θα σου φέρω επτά κεφάλια Τούρκικα.
-Μπράβο Χρήστο! Κι εσύ Γιάννη, τί θα μου φέρεις;
-Εγώ μάνα θα σου φέρω εκατό!
-Αμ Θοδωράκη, εσύ που είσαι μεγαλύτερος;
-Εγώ, δε βάνω κεφάλια Τούρκικα στο ταγάρι, γιατί βρωμούν. Θα διώξω τους Τούρκους από το Μοριά, όπως έλεγε ο πατέρας, για να γλυτώσουμε.
-Η χήρα τότε παίρνοντας το τελευταίο παιδί της, το Νικολάκη, εσύ Νικόλα, είσαι κουταβάκι, ακόμα δεν μπορείς ούτε να ρίξεις ντουφέκι.
-Πώς ιμένα, εψέλλιζε ο μικρός, δεν μ’ έδωκες τη Λαμπρή κι έρριξα δυο ντουφεκιές…».
Το συμπέρασμα που βγαίνει μόνο του είναι το εξής: ντουφέκι κι ελευθερία, αυτή ήταν η αγωγή που έδιναν στα παιδιά τους οι πολύπαιδες οικογένειες.
Αλλά από τους αγώνες των Κολοκοτρωναίων και γενικότερα των κλεφτών είναι εμπνευσμένο και το παρακάτω τραγούδι: – Εχάσαμε την κλεφτουργιά και το λεβέντη Κώστα, οπούχε δώδεκα αδερφούς και τριάντα δυο ξαδέρφια.
Πολύπαιδη οικογένεια είχε και ο Μωραγιάννης, ο Ιωάννης Παπαγιαννόπουλος, γνωστός ως Δεληγιάννης, από τους πιο ονομαστούς προκρίτους του Μοριά, οικογένεια με εννιά (9) άρρενα τέκνα και δύο (20 κορίτσια. Γνωστότεροι είναι οι Αναγνώστης, Αναστάσιος και Κανέλλος Δεληγιάννης, οι οποίοι αναγνωρίζοντας την υπεροχή του Θεοδώρου Κολοκοτρώνη στα πολεμικά, διέθεσαν τους δυνάμενους να φέρουν όπλα της Καρύταινας υπό τις διαταγές του Θ. Κολοκοτρώνη.
Ο Μωραγιάννης Δεληγιάννης έμεινε ακουστός για το υπερήφανο – ελεύθερο φρόνημά του: Όταν ο τελευταίος γυιός του ο Γεώργιος απέθανε, διέταξε μετά την κηδεία του να παύσει ευθύς το πένθος. Όλα τα παιδιά του το έλαβαν ως έθιμο και προκαλούσε την έκπληξη σε όλους, το ότι σταματούσαν αμέσως το πένθος σε κάθε απώλεια μέλους των μεγάλων οικογενειών τους.
Αξίζει να σημειωθεί και το τέλος του Μωράγιαννη. Στις 16 Φεβρουαρίου 1816 δέχθηκε την επίσκεψη απρόσμενα Τούρκων αξιωματούχων˙ κατάλαβε ότι θα τον εκτελούσαν. Εζήτησε χρόνο λίγων στιγμών να προσευχηθεί, ασπάσθηκε το σουλτανικό φιρμάνι, για ν’ απαλλάξει την οικογένειά του από υπόνοιες για ανταρσία και έκλινε το κεφάλι στη σπάθη του Τούρκου δήμιου, μισοκαθισμένος στο κρεββάτι του! Με ένα κτύπημα της σπάθης έπεσε το κεφάλι, το οποίο οι Τούρκοι τοποθέτησαν σε κοντάρι και το απέστειλαν στην Κων/πολη, το αίμα όμως αναπήδησε και έχρισε – μάτωσε τον έναντι τοίχον. Σ’ εκείνο το δωμάτιο μπροστά στις ματωμένες κηλίδες του τοίχου, ορκίσθηκαν, αφού κατηχήθηκαν το 1818, δυο χρόνια αργότερα, ως μέλη της φιλικής εταιρείας, όλα τα παιδιά του, δέκα τον αριθμόν και δεκάδες εγγόνια του! «Τολμηρός ων και πολύτεκνος, υπήρξεν ο θεμελιωτής της οικογενειακής του σημασίας» γράφει ο Οικονόμου, βιογράφος των Δεληγιανναίων.
Ο Ιωάννης Καποδίστριας, που προτάθηκε ως αρχηγός της φιλικής εταιρείας, καταγόταν από πολύπαιδη οικογένεια οκτώ (8) παιδιών. Ο πατέρας του, ο μεγαλοφαμελίτης Αντώνιος Καποδίστριας ήταν υπό την ευλογίαν και επίβλεψη του σοφού Κερκυραίου Ιεράρχου Νικηφόρου Θεοτόκη. Ήταν νομικός ο πολύτεκνος εκείνος οικογενειάρχης και αναγνωρισμένης εντιμότητας, καθόσον τρεις λαοί που κατέκτησαν τα Επτάνησα, Τούρκοι, Ρώσοι και Γάλλοι τον αναγνώριζαν ηγέτη των Κερκυραίων.
Και οι Υψηλάντηδες, που άρχισαν τον αγώνα της Εθνεγερσίας, ήταν μέλη μιας πολύπαιδης οικογένειας. Η Ελισάβετ Βακαρέσκου – Υψηλάντη, η μητέρα των Υψηλάντηδων, έδωσε την ευχή της να συμμετάσχουν και οι πέντε γυιοί της στον αγώνα του «21» με όλα τα υπάρχοντά τους. Δίσταζαν οι τρεις γυιοί της να της προτείνουν να δώσει την άδεια και στο τελευταίο της παιδί, αλλά αμέσως διαισθάνθηκε τους δισταγμούς και έδωσε τη συγκατάθεσή της λέγοντας: -Αν είναι να ελευθερωθεί η Ελλάς από την αποστολήν και αυτού του παιδιού μου, που μου έμεινεν, ας το στερηθώ και αυτό. Ας πάει με την ευχή μου. Μόνον ο τελευταίος γυιός της επέζησε! Οι άλλοι τέσσαρες… θυσιάστηκαν στους αγώνες για την ελευθερία της Ελλάδος ή απέθαναν λίγο μετά την απελευθέρωση. Η μητέρα τους, που έζησε πολλά χρόνια και πέθανε σε βαθειά γεράματα, καθημερινά πρωί και βράδυ ασπαζόταν τις φωτογραφίες – εικόνες τότε των τεσσάρων παιδιών της, που είχαν δαπανηθεί στον αγώνα της Εθνεγερσίας.
Και ονομαστοί κληρικοί – πρωτεργάτες στα χρόνια πριν από την επανάσταση προέρχονταν από πολύπαιδες οικογένειες. Η πολύπαιδη οικογένεια μάλιστα είχε την παράδοση να προσφέρει τους υιούς της στην υπηρεσία του Υψίστου και στη λειτουργία του Θυσιαστηρίου Του. Ο Εθνομάρτυρας Πατριάρχης Γρηγόριος Ε’ ήταν παιδί πολύπαιδης οικογένειας.
Ο διδάσκαλος του γένους και σημαίνων Απόστολος της φιλικής εταιρείας Άνθιμος Γαζής ήταν το όγδοο παιδί της οικογένειάς του. Ο μικρός Άνθιμος Γαζής – κατά κόσμον Αναστάσιος Γκάζαλης – ήταν τόσο φιλομαθής που ήθελε και νυκτερινή μελέτη. Αλλά η φτωχή χήρα μητέρα του δεν μπορούσε να διαθέτει λάδι για το λυχνάρι και έκρυβε το λυχνάρι. Ο μικρός βρέθηκε σε αμηχανία˙ άλλ’ ευτυχώς βρέθηκε μια γυναίκα που ζητούσε κάποιον να της γράψει το γράμμα της στον ξενιτεμένον άνδρα της. ο Γαζής το έγραψε και έλαβε για τον κόπο του έναν παρά. Μ’ αυτόν τον παρά αγόρασε λάδι, έστρεψε φυτίλι και μετέβαλε ένα όστρακο σε λυχνάρι. Όταν χρειάζονταν να γραφούν και άλλα γράμματα, όλοι κατέφευγαν στο μικρό Γαζή, που έγινε ο επιστολογράφος του χωριού του, Μηλιές του Πηλίου, και έτσι εξασφάλισε τα πρώτα έξοδα των σπουδών του.
Από πολύπαιδη οικογένεια προερχόταν και ο πιο νέος ήρωας του πρώτου έτους της Ελληνικής Επαναστάσεως ο Αθανάσιος Διάκος. Αλλά το εντυπωσιακότερο δείγμα πολύπαιδης οικογένειας μας το παρέχει ο μπουρλοτιέρης των ψυχών, ο Γρηγόριος Δικαίος, ο γνωστός Παπαφλέσσας. Ήταν το εικοστό όγδοο (28!). παιδί της μεγάλης φαμίλιας του Δημήτρη Δικαίου, από τη δεύτερη γυναίκα του. Από πολύπαιδη οικογένεια προερχόμενο συναντούμε και τον νικητή στο χάνι της Γραβιάς, τον Οδυσσέα Ανδρούτσο.
Από το βιβλίο: Ιστορικές γραμμές, του Φιλολόγου – Ιστορικού, Εκπαιδευτικού Μ.Ε., Ιωάννου Ν. Παπαϊωάννου.
Τόμος Δ’. Λάρισα 1979
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
