Αλέξιος Ε΄ Δούκας, Αυτοκράτορας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, από 8 Φεβρουαρίου 1204 – 12 Απριλίου 1204.
Ο Αλέξιος Ε΄ Δούκας ή Αλέξιος Μούρτζουφλος (1140 – 1204) ήταν ο προτελευταίος Βυζαντινός Αυτοκράτορας πριν πέσει η Κωνσταντινούπολη στα χέρια των Λατίνων στην Δ΄ Σταυροφορία (5 Φεβρουαρίου 1204 – 12 Απριλίου 1204). Το επώνυμο του ήταν Δούκας επειδή ανήκε στην Δυναστεία των Δουκών αλλά πήρε το ψευδώνυμο «Μούρτζουφλος» χάρη στα πυκνά άτσαλα φρύδια του.[1] Ο Αλέξιος Ε΄ ήταν πρωταγωνιστής στο πραξικόπημα που ανατράπηκαν και θανατώθηκαν οι προκάτοχοι του : Ισαάκιος Β΄ Άγγελος και ο νεαρός γιος του Αλέξιος Δ΄ Άγγελος. Έκανε σοβαρές προσπάθειες να υπερασπιστεί την Κωνσταντινούπολη από τους Σταυροφόρους, είχε την λαϊκή υποστήριξη αλλά αποξενώθηκε από την αριστοκρατία της πόλης. Μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης και την δημιουργία της Λατινικής Αυτοκρατορίας ο Αλέξιος Μούρτζουφλος τυφλώθηκε και εκτελέστηκε από τους Φράγκους.
Το επώνυμο του δείχνει ότι καταγόταν από κορυφαία αριστοκρατική οικογένεια του Βυζαντίου αλλά δεν είναι βέβαιο ότι είχε σχέσεις αίματος μαζί της επειδή πολλές ευτελείς οικογένειες στο Βυζάντιο χρησιμοποιούσαν το επώνυμο «Δούκας». Πολλές πηγές τον καταγράφουν σαν τρισέγγονο του Αλέξιου Α΄ Κομνηνού του πρώτου Βυζαντινού αυτοκράτορα από την Δυναστεία των Κομνηνών μέσω της μητέρας του. Η πληροφορία δεν είναι ανακριβής, είναι βέβαιο ότι όλοι οι Βυζαντινοί σφετεριστές εκείνη την εποχή είχαν κάποια ρίζα από τους Κομνηνούς. Το όνομα του πατέρα του σύμφωνα με μια ακριβή πηγή ήταν Ισαάκιος Δούκας και ήταν δεύτερος ξάδελφος του προκατόχου Αλέξιου Δ΄ Άγγελου.[2] Μια επιστολή στον πάπα Ιννοκέντιο Γ΄ τονίζει ότι ο Αλέξιος Δούκας Μούρτζουφλος είχε συγγένεια αίματος με τον Αλέξιο Δ΄ Άγγελο.[3]
Ηγέτης του αντιλατινικού κινήματος
Ο σύγχρονός του ιστορικός Νικήτας Χωνιάτης γράφει τα χειρότερα λόγια για τον Αλέξιο Ε΄ αλλά είχε προκατάληψη επειδή τον απέλυσε από το αξίωμα του «Λογοθέτη», δεν αρνήθηκε ωστόσο την μεγάλη εξυπνάδα του.[4] Ο Αλέξιος Μούρτζουφλος συμμετείχε στο αποτυχημένο κίνημα που οργάνωσε ο Ιωάννης Κομνηνός ο Παχύς να ανατρέψει τον αυτοκράτορα Αλέξιο Γ΄ Άγγελο (1200). Φυλακίστηκε (1201) για την συμμετοχή του και ελευθερώθηκε όταν οι Σταυροφόροι ανέτρεψαν τον Αλέξιο Γ΄ και επανέφεραν στον αυτοκρατορικό θρόνο τον Ιούλιο του 1203 τον αδελφό του και τον ανιψιό του. Ο Μούρτζουφλος πήρε κατόπιν στη αυτοκρατορική αυλή το τίτλο του «Πρωθυπουργού» με ειδικότητα στα οικονομικά. Παντρεύτηκε δυο φορές αλλά μια από τις ερωμένες του ήταν η Ευδοκία Αγγελίνα, κόρη του Αλεξίου Γ΄.[5] Στις αρχές του 1204 ο Ισαάκιος Β΄ και ο Αλέξιος Δ΄ δεν είχαν την εμπιστοσύνη των κατοίκων της πόλης για να τους προστατεύσουν από την επιθετικότητα των Λατίνων Σταυροφόρων και των Βενετών συμμάχων τους.
Οι Σταυροφόροι περίμεναν τότε τα χρήματα που τους είχαν υποσχεθεί οι αυτοκράτορες, και επειδή δεν τα έπαιρναν, έχασαν την υπομονή τους, έκαψαν το 1/6 της πόλης και το 1/3 των κατοίκων έμειναν άστεγοι. Οι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης αποφάσισαν να αντιδράσουν δυναμικά στους Σταυροφόρους και ο Αλέξιος Μούρτζουφλος έγινε ο ηγέτης του αντί-Λατινικού κινήματος. Η επίθεση στους Λατίνους έγινε στην τοποθεσία «Τρυπητός Λίθος», το βουνό κάποια στιγμή κατέρρευσε αλλά μια ομάδα από τοξότες τον προστάτευσε από τον θάνατο.
Άνοδος στον θρόνο
Ο Αλέξιος Μούρτζουφλος εκμεταλλεύτηκε το μίσος των κατοίκων της Κωνσταντινούπολης για τους Λατίνους,το οποίο ειλικρινώς μοιραζόταν, ώστε να πετύχει την προσωπική του άνοδο. Στα τέλη του Ιανουαρίου 1204 οι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης επαναστάτησαν, στην ταραχή που ακολούθησε ο ευγενής Νικόλαος Καναβός ανακηρύχτηκε αυτοκράτορας αλλά αρνήθηκε να δεχτεί το στέμμα. Οι δυο συναυτοκράτορες αποκλείστηκαν στο Παλάτι των Βλαχερνών και ζήτησαν από τον Μούρτζουφλο να αναλάβει να υποστηρίξει την πόλη από τους Σταυροφόρους. Ο Μούρτζουφλος όμως αποφάσισε να ανατρέψει τους αυτοκράτορες και να τους αντικαταστήσει, την νύχτα της 28ης Ιανουαρίου 1204 δωροδόκησε την Βαράγγειο Φρουρά και συνέλαβε τους αυτοκράτορες. Οι Βαράγγοι κατόπιν τον οδήγησαν στο θησαυροφυλάκιο, ο νεαρός Αλέξιος Δ΄ στραγγαλίστηκε από τους επαναστάτες, ο τυφλός και ψυχικά διαταραγμένος πατέρας του πέθανε από την λύπη του. Ο Καναβός διορίστηκε αξιωματούχος από τον νέο αυτοκράτορα αλλά αρνήθηκε κάθε επαφή μαζί του, απομονώθηκε και δολοφονήθηκε στα
σκαλιά του Καθεδρικού ναού της Αγίας Σοφίας.[6][7][8]
Αμυντικές προετοιμασίες
Οι χρόνοι στους οποίους πέθαναν ο Καναβός και οι πρώην αυτοκράτορες είναι άγνωστοι, το πιθανότερο είναι ότι ανακηρύχτηκε αυτοκράτορας την ίδια μέρα που στράφηκε εναντίον τους. Ο Ματζούκης γράφει ότι ανακηρύχτηκε αμέσως αυτοκράτορας αλλά η στέψη του έγινε στις 5 Φεβρουαρίου. Με άδειο το θησαυροφυλάκιο αποφάσισε να φορολογήσει σκληρά την αριστοκρατία, η κίνηση αυτή τον έκανε αγαπητό στον λαό αλλά έχασε τους παραδοσιακούς του ισχυρούς συμμάχους. Ο Αλέξιος Ε΄ έκλεισε τις πύλες της πόλης στους Σταυροφόρους και ενίσχυσε τις οχυρώσεις, ο ίδιος με το σπαθί στο χέρι οδήγησε τις επιθέσεις που είχαν στόχο να διακόψουν τις προμήθειες στους Σταυροφόρους. Ο Ερρίκος της Φλάνδρας οδήγησε μια επίθεση στην Φιλέα (2 Φεβρουαρίου 1204) για να βρει προμήθειες. Οι Βυζαντινοί ηττήθηκαν, τα αυτοκρατορικά διακριτικά και μια εικόνα της Παναγίας της Νικοποιού πέρασαν στα χέρια των Λατίνων. Ο Αλέξιος Ε΄ δραπέτευσε ζωντανός αλλά μια προσπάθεια του να καταστρέψει τα εχθρικά πλοία με την αποστολή φλεγόμενων πλοίων απέτυχε.[9][10]
Η πολιορκία των Σταυροφόρων
Η απώλεια της συγκεκριμένης εικόνας που εκπροσωπούσε την προστασία της πόλης από τους ξένους εχθρούς, με την βοήθεια της Παναγίας, ήταν τεράστιο ηθικό πλήγμα για τους Βυζαντινούς! Ύστερα από αυτό, άρχισαν να πιστεύουν σοβαρά ότι η πτώση της πόλης στους Λατίνους ήταν θέλημα θεού.[11] Ο Αλέξιος Ε΄ συνάντησε τον Δόγη της Βενετίας Ενρίκο Ντάντολο, για να προχωρήσει σε διαπραγματεύσεις (8 Φεβρουαρίου 1204), αλλά οι όροι που του ζήτησε ο υπερήλικας δόγης ήταν τόσο σκληροί που τους αρνήθηκε κατηγορηματικά. Ο Χωνιάτης αναφέρει ότι ο Αλέξιος Ε΄ σύρθηκε με την βία σε διαπραγματεύσεις, ύστερα από αιφνίδια επίθεση των Σταυροφόρων. Μα ο νεαρός Αλέξιος Δ΄ θανατώθηκε την ίδια μέρα· η επιμονή των Σταυροφόρων να τον κάνουν αυτοκράτορα, ίσως να ήταν και η αιτία της θανάτωσης του.[12][13] Ο Αλέξιος Μούρτζουφλος εξοργίστηκε όταν έμαθε τα νέα για την θανάτωση του Αλέξιου Δ΄ και έδιωξε όλους τους Λατίνους από την Κωνσταντινούπολη. Οι Φράγκοι με την σειρά τους άρχισαν τα σχέδια για την διανομή της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και έβαλαν
μπροστά τα σχέδια τους για την τελική έφοδο και την κατάκτηση της πόλης τον επόμενο μήνα.[14]
Η πτώση της Κωνσταντινούπολης
Οι υπερασπιστές της Κωνσταντινούπολης απέκρουσαν με επιτυχία την έφοδο των Σταυροφόρων στις 9 Απριλίου αλλά η δεύτερη επίθεση σε τρεις μέρες στάθηκε αρκετά ισχυρή και οδυνηρή. Οι Σταυροφόροι σπάζοντας τα τείχη στην πύλη της Πετριάς μπήκαν στην πόλη και λεηλάτησαν το Παλάτι των Βλαχερνών, ο Αλέξιος Ε΄ δεν κατάφερε να ξεσηκώσει τον λαό. Ο αυτοκράτορας μπήκε σε ένα πλοίο με την σύζυγο του Ευδοκία Αγγελίνα και την πεθερά του Ευφροσύνη Δούκαινα Καματηρά, δραπέτευσε σε άγνωστη κατεύθυνση για την Θράκη (12 Απριλίου 1204). Ο Κωνσταντίνος Λάσκαρης ανακηρύχτηκε στον ναό της Αγίας Σοφίας νέος Αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης αλλά δεν μπόρεσε να πείσει τους Βαράγγους να μείνουν να πολεμήσουν, δραπέτευσε και αυτός αφήνοντας την Κωνσταντινούπολη στα χέρια των Σταυροφόρων.[15][16]
Τύφλωση και δολοφονία
Ο Αλέξιος Ε΄ και οι οπαδοί του έφτασαν στην Μοσυνούπολη που έμενε ο πεθερός του, ο έκπτωτος αυτοκράτορας Αλέξιος Γ΄, η υποδοχή του πεθερού του ήταν στην αρχή καλή αφού τον βόλεψε το χώρο των λουτρών, τον προέτρεψε να λουστεί με την κόρη του. Μόλις ο Αλέξιος Ε΄ βρέθηκε μέσα στο λουτρό, όρμησαν οι υπηρέτες του Αλεξίου Γ΄ και τον τύφλωσαν, ο πεθερός του ήθελε με αυτόν τον τρόπο να τον αποκλείσει από την διεκδίκηση του αυτοκρατορικού θρόνου. Η Ευδοκία όρθια, δίπλα στην πόρτα των λουτρών, έβριζε τον πατέρα της κι αυτός την προπηλάκιζε για τον αδιάντροπο και λάγνο έρωτά της. Όντας πλέον τυφλός ο Αλέξιος Ε΄ περιπλανιόταν στην περιοχή της Μοσυνούπολης χωρίς προστασία και μόνος, οι Λατίνοι τον αναγνώρισαν και τον συνέλαβαν τον Νοέμβριο του 1204.[17] [18]
Οι Λατίνοι τον έσυραν μαζί τους στην Κωνσταντινούπολη και τον βασάνισαν. Εκεί ο αιχμάλωτος Αλέξιος έδειξε τεράστια γενναιότητα στη δίκη που είχαν στήσει οι Λατίνοι, αυτοί ωστόσο τον καταδίκασαν σε θάνατο για το φόνο του Αλέξιου του Δ΄ και άνανδρα τον γκρέμισαν από τον Φόρο του Θεοδοσίου.[19][20] Το νέο Λατινικό καθεστώς ισχυρίστηκε ότι εκτέλεσε όπως έπρεπε να κάνει τον δολοφόνο του «τελευταίου νόμιμου αυτοκράτορα», θα κυβερνήσουν την πόλη 57 χρόνια μέχρι την ανακατάληψη της πόλης από την Δυναστεία των Παλαιολόγων και τον Μιχαήλ Η΄ (1261).[21]
Οικογένεια
Ο Αλέξιος νυμφεύτηκε την Ευδοκία Αγγελίνα, κόρη του Αλεξίου Γ΄ Αυτοκράτορα των Ρωμαίων. Δεν απέκτησαν απογόνους.
Παραπομπές
Choniates, p. 307, (see also: Head, p. 238) says that Alexios Doukas gained the name ‘Mourtzouphlos’ in his youth from his companions on account of his eyebrows meeting and overhanging his eyes.
Hendrickx and Matzukis, p. 111
Akropolites, p. 112
Choniates, pp. 311, 314
Hendrickx and Matzukis, p. 112-113
Choniates, pp. 307–309
Hendrickx and Matzukis, p. 118-120
Runciman, pp. 120–121
Hendrickx and Matzukis, pp. 120–122
Choniates, pp.311–312
Giarenis, p. 78
Choniates, p.312
Hendrickx and Matzukis, pp. 123–124
Hendrickx and Matzukis, pp. 124–125
Hendrickx and Matzukis, pp. 121–127
Choniates, p.p. 313-314
Falk, p. 163
Akropolites, p. 117
Bradbury, Jim (2004). «The Routledge Companion to Medieval Warfare». Routlege. σελ. 7.
Choniates, p. 334
Hendrickx and Matzukis, pp. 127–131
Πηγές
Akropolites, G. The History, trans. Ruth Macrides (2007) Oxford University Press
Choniates, N.: Magoulias, Harry J., ed. (1984). O City of Byzantium. Annals of Niketas Choniates. Detroit: Wayne State University Press. ISBN 0-8143-1764-2.
Donald Nicol, Βιογραφικό Λεξικό της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας,μτφρ.Ευγένιος Πιερρής, εκδ.Ελληνική Ευρωεκοδοτική, Αθήνα, 1993, σελ.46
Falk, A. (2010) Franks and Saracens: Reality and Fantasy in the Crusades, Karnac Books
Giarenis, I. (2017) «The Crisis of the Fourth Crusade in Byzantium (1203-1204) and the Emergence of Networks for Anti-Latin Reaction and Political Action», Mediterranean World, 23.
Head, C. (1980) «Physical Descriptions of the Emperors in Byzantine Historical Writing», Byzantion, Vol. 50, No. 1 (1980), Peeters Publishers, pp. 226–240
Hendrickx, B. and Matzukis, C. (1979) «Alexios V Doukas Mourtzouphlos: His Life, Reign and Death (?-1204)», in Hellenika (Έλληνικά) 31, pp. 111–117
Madden, T.F. (1992) «The Fires of the Fourth Crusade in Constantinople, 1203- 1204: A Damage Assessment», Byzantinische Zeitschrift, lxxxiv–v, pp. 72–93.
Madden, T.F. (1995) «Outside and Inside the Fourth Crusade», The International History Review, Vol. 17, No. 4 (Nov., 1995), Taylor and Francis, pp. 726–743
Runciman, S. (reprinted 1987) A History of the Crusades: Volume III, The Kingdom of Acre and the Later Crusades, Cambridge University Press Archive.
Jonathan Harris, Byzantium and the Crusades (London and New York, 2nd ed., 2014).
Kazhdan, Alexander, ed. (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium. Oxford and New York: Oxford University Press.
Jonathan Phillips, The Fourth Crusade and the Sack of Constantinople (London and New York, 2004)
Savignac, David. «The Medieval Russian Account of the Fourth Crusade – A New Annotated Translation».
Γενεαλογία
Γενεαλογία Ρωμαίων Αυτοκρατόρων 717 – 1453
Η/Υ ΠΗΓΗ:
Βικιπαίδεια:
