Όταν, μικρό παιδί ακόμα, άκουα στα κλέφτικα τραγούδια και τ’ όνομα των Γρεβενών, τα φανταζόμουν σκαρφαλωμένα στα κατσάβραχα της Πίνδου, εκεί στα απάτητα λημέρια του Ζιάκα και όλης της δοξασμένης κλεφτουριάς.
Φοβάμαι, αλήθεια, ότι πολλά Ελληνόπουλα δεν έχουν ακούσει ούτε τ’ όνομα της αρματολικής οικογένειας του Ζιάκα. Και όμως κάθε κορυφή της Ρούμελης αντιλαλεί τις παλληκαριές και τα κλέφτικα τραγούδια των Ζιακαίων.
Τέσσερα αδέρφια βρέθηκαν στο μεγάλο χαλασμό του Μεσολογγιού. Για τον αρματολό Γιαννούλα τραγουδούμε ακόμα στη Ρούμελη:
Γράφει ο Γιαννούλας μια γραφή κι ένα καημένο γράμμα σε σας, Γερόντοι απ’ τ’ Άγραφα, σε σας κοτζαμπασήδες, γρήγορα το μουρασαλέ απ’ την Οξυά και κάτω…
Κι όταν στο Σπήλαιο, κοντά στα Γρεβενά, σκοτώθηκε στα 1854 ο τελευταίος Ζιάκας, το κλέφτικο τραγούδι διαλάλησε παντού το μεγάλο χαμό, και πρόσταξε και τα πουλιά ακόμα να πενθήσουν:
Εσείς, πουλιά των Γρεβενών κι αηδόνια του Μετσόβου, φέτο να μη λαλήσετε, παρά να βουβαθήτε.
Γι’ αυτό, όπως είπα παραπάνω, φανταζόμουν τα Γρεβενά πολύ μακριά από τον κάμπο. Ένα ταξίδι όμως ως εκεί με έβγαλε από την πλάνη αυτή.
Από την Κοζάνη το αυτοκίνητο όλο και κατέβαινε χαμηλότερα και ύστερα από 55 χιλιόμετρα βρήκαμε τα Γρεβενά, τρυπωμένα σ’ ένα βαθύπεδο του γειτονικού Αλιάκμονα. Κυκλωμένα από πανύψηλες βουνοκορφές, έχουν μόνο μία στενή έξοδο προς το ποτάμι, και ζουν εκεί απόμερα και ευχαριστημένα από τις αναμνήσεις παλιών δοξασμένων καιρών.
Το έργο της παλιάς κλεφτουριάς των Γρεβενών συνέχισαν στον καιρό μας τα παλληκάρια των Μακεδονικών αγώνων, λίγα χρόνια πριν γίνη ελεύθερη και πάλι η Μακεδονία μας. Και οι αθηναϊκές εφημερίδες του 1911 πολλές μέρες έγραφαν για τον τραγικό θάνατο του Μητροπολίτη των Γρεβενών Αιμιλιανού. Και αφού βρέθηκα στην Κοζάνη, είχα τον πόθο να προσκυνήσω το άγιο χώμα, που δέχτηκε το ταλαιπωρημένο σώμα του.
Ήταν σούρουπο όταν φτάσαμε στα Γρεβενά˙ στην πλατεία της μικρής πολιτείας λαμποκοπούσε η μαρμαρένια προτομή του μαρτυρικού Δεσπότη. Με συγκίνηση βαθιά αντίκρισα και προσκύνησα την αδείλιαστη μορφή του Αιμιλιανού, και με πιο πολλή συγκίνηση άκουσα το βράδυ από ευγενικό φίλο όλη την ιστορία του.
Ο Αιμιλιανός γεννήθηκε στο Ικόνιο της Μικράς Ασίας στα 1874 και σπούδασε στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης. Άμα πήρε το δίπλωμά του, έγινε διάκος κοντά στο Μητροπολίτη του Μοναστηριού, και καθηγητής στο Ελληνικό γυμνάσιο.
Σε λίγον καιρό έγινε επίσκοπος και βοηθός του Μητροπολίτη. Και όχι μόνο βοηθός στα θρησκευτικά του καθήκοντα, αλλά και σύντροφος και δεξί χέρι στους εθνικούς αγώνες του Παύλου Μελά και των άλλων παλληκαριών των μακεδονικών βουνών.
Στα 1908 έγινε Μητροπολίτης Γρεβενών. Εδώ οι εθνικοί αγώνες ήταν σκληρότεροι. Μέρα και νύχτα ο Αιμιλιανός γύριζε στα χωριά, δίνοντας θάρρος στους βασανισμένους από τους Βουλγάρους κομιτατζήδες χριστιανούς. Όλοι του έλεγαν να μη βγαίνη από τα Γρεβενά, γιατί κινδύνευε η ζωή του˙ παντού τον παραμόνευαν οι εχθροί του.
-Να μη βγαίνω από τα Γρεβενά; Απαντούσε με περηφάνια ο Αιμιλιανός. Μήπως είμαι Μητροπολίτης μονάχα στα Γρεβενά; Τα χωριά μου θα μείνουν χωρίς τον πατέρα τους;
Και εξακολουθούσε ατάραχος τις περιοδείες του. Οι Χριστιανοί μάθαιναν τα σχέδια των εχθρών, αλλά δεν τολμούσαν να λένε τίποτε στον Αιμιλιανό. Και τον Οκτώβριο του 1911, γυρίζοντας από το Σχίνοβο, δολοφονήθηκε με τον αγριότερο τρόπο, μαζί με το διάκο του και τον αγωγιάτη του.
Ύστερα από πέντε μέρες βρήκαν κρεουργημένα τα πτώματά τους…
Όλα τα χωριά ξεκίνησαν για την πολιτεία˙ πήγαιναν να προσκυνήσουν το χιλιοβασανισμένο σώμα του αλησμόνητου Δεσπότη. Και με θρήνους και με δάκρυα το έθαψαν δίπλα στη Μητρόπολη.
Δημ. Κοντογιάννης.
Από το Αναγνωστικό της ΣΤ’ τάξεως του Δημοτικού σχολείου.
Εν Αθήναις 1964
Οργανισμός Εκδόσεως Σχολικών Βιβλίων
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
