Ο Μεγαλομάρτυς Άγιος Δημήτριος είναι ασφαλώς το κάλλιστο καύχημα της ιστορικής και ενδόξου πόλεως Θεσσαλονίκης. Είναι «ο πολιούχος οικιστής και υπέρμαχος», «ο μέγας φρουρός Θεσσαλονίκης», «ο ρύστης εν κινδύνοις ο εξαίρετος, πρόμαχος ο κράτιστος», ο οποίος «ως μέγας Κυρίου ποταμός, τέρπει λαμπρώς την πόλιν του, του μύρου τοις ορμήμασι».
Αλλά ο μυροβλήτης Άγιος Δημήτριος δεν είναι απλώς ένας μάρτυς, προστάτης και υπέρμαχος μιας πόλεως. Είναι μια πολυσήμαντη και πολυδύναμη προσωπικότης, της οποίας η ακτινοβολία «εις αεί διαλάμπει τοις πέρασιν». Όντως, ο Άγιος Δημήτριος αποτελεί για ολόκληρη την οικουμένη θησαυρό ανεκτίμητο. Μάλιστα σήμερα, μέσα στα ζοφερά νέφη των ποικίλων κρίσεων και αναστατώσεων που σκεπάζουν ολόκληρο τον κόσμο, ο Άγιος Δημήτριος αποτελεί «Λυχνίαν φωτοειδή», που φωτίζει και εμπνέει. Ιδιαίτερα , μέσα στις παρούσες συνθήκες του εθνικού μας βίου και των πεπρωμένων της φυλής μας, η πνευματική παρουσία του Αγίου Δημητρίου, σαν πολύεδρο διαμάντι, ακτινοβολεί σήμερα προς όλες τις κατευθύνσεις τη χάρη του Αγίου Πνεύματος, τη σοφία των αρετών, το θάμβος του μαρτυρίου, για να μας υπενθυμίσει μερικές όψεις της γνησίας και αυθεντικής ανθρωπίνης υπάρξεως και ζωής. Σε μια περίοδο μόχθου, για μια ανανέωση του κοινωνικού και εθνικού μας βίου, οι ελλάμψεις που εκπέμπει η προσωπικότης του μυροβλήτου Μεγαλομάρτυρος πρέπει να παραδεχθούμε ότι μας είναι πολύ χρήσιμες.
Οι υμνογράφοι της Ορθοδόξου Εκκλησίας, εντυπωσιασμένοι από το κάλλος και το πνευματικό μεγαλείο της μορφής του Μεγαλομάρτυρος, είναι πλούσιοι σε εγκώμια που αποστιλβώνουν το πολύεδρο αυτό διαμάντι και το προβάλλουν σ’ όλη του την απερίγραπτη λάμψη και ακτινοβολία. Έτσι ο υμνολογικός πλούτος της εορτής του μυροβλήτου Μεγαλομάρτυρος παρουσιάζει όψεις του μεγαλειώδους πνευματικού αναστήματός του και με τον τρόπο αυτό αναλύει και απλοποιεί την πνευματική προσφορά του Αγίου σ’ ολόκληρο τον ορθόδοξο χριστιανικό κόσμο και γιατί όχι, σ’ ολόκληρη την οικουμένη.
Πράγματι! Η αυλαία του υμνογραφικού και υμνολογικού εγκαλλωπισμού της προσωπικότητας του Αγίου Δημητρίου ανοίγει στον εσπερινό της εορτής με ύμνους που προβάλλουν τη δυναμική και καταλυτική υπεροχή του έναντι των εχθρών της πόλεως που προστατεύει, αλλά και ολόκληρου του χριστιανικού κόσμου. «Ω του παραδόξου θαύματος», αναφωνεί ο ιερός υμνωδός, «υπέρ Χριστού λογχευθείς ο τρισμάκαρ Δημήτριος προς εχθρούς εκάστοτε ρομφαία ώφθη δίστομος, αποθερίζων εχθρών γαυρίαμα». Ο Μυροβλύτης, «ως όντως στρατιώτης και εχθρών καθαιρέτης», «κατεπάτησε των τυράννων τα θράση». Ως «οπλίτης Χριστού», «ημαύρωσε πάσαν του εχθρού μανίαν» και «κατήργησε τας επιδρομάς των βαρβάρων». Έτσι, η ακαταμάχητη αυτή υπεροχή του Αγίου έναντι των «εχθρών», των «τυράννων», των «παρανόμων» και των «αθέων» αναδεικνύει αυτόν «Αθλητών εγκαλλώπισμα» και «αθλήσεως καύχημα».
Υ υμνολογική αυτή υπογράμμιση και προβολή της ηρωικής φυσιογνωμίας του Αγίου Δημητρίου αποτελεί ασφαλώς σήμερα ένα αισιόδοξο μήνυμα προς τον χριστιανικό και πολιτισμένο κόσμο της εποχής μας, που γίνεται πολύ συχνά μάρτυς αλλά και θύμα βαρβαρικών επιδρομών, εχθρικών επιβουλών και άλλων ενεργειών και καταστάσεων που υπενθυμίζουν έργα και ημέρες των αντιπάλων του Μεγαλομάρτυρος. Μάλιστα η έξαρση, μέσα στη λειτουργική διαδικασία της χριστιανικής λατρείας, των κατορθωμάτων του Αγίου Δημητρίου είναι μια ακόμη υπόμνηση της βασικής αληθείας, σύμφωνα με την οποία η τυφλή ή κατευθυνόμενη υλική δύναμη εκμηδενίζεται αμετάκλητα διά της πίστεως στο Θεό. Ο Μυροβλήτης, σύμφωνα με τα υμνολογικά εγκώμια, απεδείχθη πύργος ακατάλυτος από τους εχθρούς του, γιατί ήταν θεμελιωμένος «στερρώς επί την πέτραν της πίστεως». Και ακόμη περισσότερο· τα ηρωικά κατορθώματά του επέτυχε ο θριαμβευτής στρατιώτης «ενδυσάμενος Χριστόν» και «μιμούμενος Χριστόν».
Η αλήθεια αυτή, μ’ ένα ιστορικό παρελθόν είκοσι αιώνων, δεν πρέπει να θεωρείται σαν μια «αντίκα» που απλώς και μόνο διατηρεί μια νότα ιστορίας ή θρησκείας. Η αλήθεια αυτή, ενσαρκωμένη στη ζωή και δράση του Αγίου Δημητρίου, είναι πηγή εμπνεύσεως και δυνάμεως, ιδίως σε δύσκολες ώρες που η απόγνωση θριαμβεύει. Η δύναμη της Πίστεως, τουλάχιστον στη ζωή του ελληνικού έθνους, έχει αποδειχθεί πρωτεργάτης θριάμβων και ηρωικών πράξεων που εξησφάλισαν και κατοχύρωσαν την ιστορική του πορεία. Το παράδειγμα του Αγίου Δημητρίου μας υπενθυμίζει ότι η πίστη στο Θεό είναι πάντοτε το «φυλακτό» που πρέπει να κρέμεται αδιάλειπτα στο στήθος του έθνους.
Αλλά βέβαια η πίστη στο Θεό εξοπλίζει με δύναμη και δίνει δύναμη υπό έναν βασικό όρο: υπό τον όρο ότι η πίστη αυτή είναι όχι λόγος χειλέων αλλ’ έκφραση πνευματικής ζωής. Ο Άγιος Δημήτριος αντιμετώπισε και συνέτριψε των βαρβάρων τα στίφη όχι με τη βοήθεια μιας «λογικής» πίστεως αλλά μιας πίστεως που προήρχετο από την «ανδρείαν του πνεύματος». Οι υμνογράφοι του Αγίου αναγνωρίζουν ότι «την ανδρίαν του πνεύματος εαυτώ περιθέμενος», «κατήργησε τας επινοίας των παρανόμων». Η ανδρεία του πνεύματος είναι έκφραση της όλης ζωής και μαχητικότητος του Αγίου Δημητρίου σε τέτοιο βαθμό, ώστε αβίαστα να τιμάται από το προσευχόμενο πλήρωμα της Εκκλησίας ως «πανένδοξος Αθλητής και Μάρτυς της Αληθείας». Οι υμνογράφοι του Αγίου δεν παίζουν εδώ με τις λέξεις. Δεν είναι θύματα ενός υμνολογικού βερμπαλισμού ή μιας ευσεβούς φλυαρίας. Με μέτρο και μέλος αποδίδουν την πραγματικότητα στις αδρές της γραμμές. Ο Μεγαλομάρτυς Δημήτριος εβίωσε υπαρξιακά την αλήθεια και ανεδείχθη «στερρός αδάμας», «ου ταις ελλάμψεσι, νέφη απηλάθησαν βαρβαρικά, νόσοι εδιώχθησαν, δαίμονες ήττηνται». Η βίωση της αληθείας τον εξώπλισε με την ανδρεία του πνεύματος.
Κι εδώ δεν πρόκειται βέβαια για μια αλήθεια ανώνυμη. Γιατί είναι αλήθεια ότι η ανώνυμη αλήθεια δεν είναι αλήθεια. Η αλήθεια είναι επώνυμη και είναι μία. Είναι ο ειπών «εγώ ειμί η αλήθεια και η ζωή» (Ιω. 14, 6). Ο Χριστός είναι η μοναδική αλήθεια. Με την αλήθεια αυτή ταυτίστηκε ο Δημήτριος, την αλήθεια αυτή εβίωσε και ενεσάρκωσε. Και επειδή «Ο Κύριος το Πνεύμα εστί», ο ένδοξος πολιούχος της Θεσσαλονίκης ακτινοβόλησε μεγαλειωδώς την ανδρεία του πνεύματος, διά της οποίας «ανδρικώς κατέβαλλε των τυράννων τα θράση».
Η ανδρεία του πνεύματος, ως έκφραση της αληθείας που είναι ο Χριστός, είναι επίσης μια πρόκληση για την υψίστη αξιολογική αναζήτηση από τον σύγχρονο άνθρωπο: την αναζήτηση της Αληθείας. Μέσα στο σύγχρονο κόσμο, που γνωρίζει τα πάντα αλλ’ αγνοεί υπαρξιακά την αλήθεια, η προβολή του ανδρικού μεγαλείου του Αγίου Δημητρίου είναι ένα σωτήριο μήνυμα που προτρέπει στην αναζήτηση της αυθεντικής αληθείας. Και ο Δημήτριος ανεζήτησε την αλήθεια. Οι υμνογράφοι του το παραδέχονται αυτονόητα και θέτουν στα χείλη του Μυροβλήτου με απερίγραπτη πνευματική ομορφιά τους λόγους που εκφράζουν την αναζήτηση αυτή. «Πού μένεις, νυμφίε μου, πού την σκηνήν σου εν μεσημβρίαν κατέπηξας»; Πού είσαι Κύριε; Αναφωνεί ο μάρτυς του Χριστού. Και Εκείνος που προσδέχεται με χάρη και έλεος αυτόν που τον αναζητεί, καλεί τον Δημήτριον. «Ανάστα, δεύρο πλησίον μου, ψυχή του Δημητρίου προσφθέγγεται νυμφίος Κύριος». Η υπαρξιακή αυτή αναζήτηση της αυθεντικής αληθείας είναι η μόνη λύση του ανθρωπίνου δράματος που έχει έκδηλο σισυφικό χαρακτήρα. Όσες αλήθειες κι αν πρεσβεύει ο σύγχρονος άνθρωπος και όσες αλήθειες και αν κατασκευάζει ή δοκιμάζει για την έξοδό του από το τραγικό και το αδιέξοδο, δε θα μπορέσουν να τον σώσουν. Η αλήθεια είναι μία, όπως εκφράζεται πανηγυρικά στο εκτυφλωτικό ανδρικό πνευματικό μεγαλείο του μάρτυρος του Χριστού Δημητρίου. Η πρόσκληση αυτή είναι ασφαλώς πολύ χρήσιμη σ’ αυτούς που αγωνίζονται για την αλήθεια χωρίς να τη γνωρίζουν και επομένως χωρίς να τη ζουν.
Αλλά εκείνο που επικυρώνει το ανδρικό πνευματικό μεγαλείο της προσωπικότητος του Μυροβλήτου είναι όχι απλώς ο αγωνιστικός του παλμός αλλά ο πόθος του μαρτυρίου. Κατά τον υμνογράφο του, ο Άγιος «μαρτυρικώ στέφει επεπόθησε εγκαλλωπίζεσθαι». Η αγωνιστική του διάθεση και το ηρωικό στοιχείο που χαρακτηρίζει τη ζωή του ολοκληρώνονται σ’ έναν πόθο μιας αυτοθυσίας που θα εγκαλλωπίσει με ασύλληπτη πνευματική ομορφιά τη μορφή του.
Πράγματι ο Μυροβλήτης ολοκλήρωσε την πνευματική πορεία και την επισφράγισε με το χριαστινικό μαρτύριο που είναι η πλέον ιδανική μορφή αυτοθυσίας. Ιερούργησε ο ίδιος το αίμα του. «Ιερούργησας το αίμα σου, Δημήτριε, σπείσας*, πανάριστε τω βασιλεί του παντός. Πλευράν δε λελόγχευσαι, τούτον μιμούμενος». Στην τελεσιουργία του μυστηρίου του μαρτυρίου του είναι ο ίδιος θύμα και ιερεύς. Ο προσφερόμενος και ο προσφέρων. Πρόκειται εδώ για μια υπέροχη εικόνα αυτοθυσίας που αντιγράφει και μιμείται τη θυσία του Γολγοθά. Αυτή την αντιγραφή και τη μίμηση δεν διστάζουν οι υμνογράφοι να υπογραμμίσουν με ζωηρές εκφράσεις και επαναλήψεις. «Δημήτριε μάρτυς σοφέ, λογχευθείς την πλευράν την ακήρατόν σου, πανσεβάσμιε, της Τριάδος γέγονας υπέρμαχος μιμούμενος τον επί ξύλου τανυσθέντα εις σωτηρίαν παντός του κόσμου».
Και όπως από το Σταυρό του Κυρίου ρέει το Αίμα το τίμιο και Άγιο που λυτρώνει και σώζει, έτσι κι από το μαρτύριο του Δημητρίου ρέει μείγμα αίματος και ιδρώτων από τους σκληρούς του αγώνες, που δεν είναι άλλο από «το μύρον το θείον» που το έψησε με τη φωτιά του Αγίου Πνεύματος και το προσφέρει «φάρμακον εις ψυχών καινήν κάθαρσιν». Σαν ώριμο σταφύλι σε έκοψε από το αμπέλι «μάκαρ Χριστός», γράφει άλλος υμνογράφος του, και σε συνέθλιψε στο πατητήρι του μαρτυρίου· «το καταρρεύσαν δε γλεύκος μύρου θείαν βρύσιν ειργάσατο». Έτσι ο Μεγαλομάρτυς Δημήτριος «τον θείον του μυστηρίου στέφανος αναδησάμενος» και «ως πορφυρίδι κεκοσμημένος τω αίματί του, έχων αντί σκήπτρου τον σταυρόν. Χριστώ συμβασιλεύει νυν, κραυγάζων Ευλογημένος ει ο Θεός μου και Κύριος».
Ο πόθος του μαρτυρίου και η ενσάρκωση του πόθου αυτού, ως ιερουργία αίματος, εκφράζει κατά τρόπον ιδανικό το πνεύμα και την πράξη της αυτοθυσίας. Μιας αυτοθυσίας που τελεσιουργείται για χάρη του σεβασμού και των απαιτήσεων των υπερτάτων αξιών της ζωής. Μέσα σ’έναν κόσμο, όπως ο σύγχρονος, που είναι ποτισμένος με τη δίψα της ανέσεως και της ευκολίας αλλά των ωμών συμφεροντολογικών και εγωκεντρικών επιδιώξεων, ο πόθος του μαρτυρίου και η ενσάρκωση στη ζωή του Μυροβλήτου είναι μια ακόμη οδυνηρή αιχμή. Μια πρόκληση που επιστρέφει το ανθρώπινο πνεύμα στο αρχαίο κάλλος του, στην αυθεντική αξιολογική του υπόσταση.
Έτσι πρέπει να είναι ο άνθρωπος. Έτοιμος από πάντοτε για μια θυσία που επιβεβαιώνει και επικυρώνει την αξιοπρέπεια του ανθρώπου και αρνείται και καταργεί τη φρίκη μιας ζούγκλας.
Ο πόθος του χριστιανικού μαρτυρίου δεν είναι μια νοσηρή ψυχική διάθεση ή μια ροπή για μια εξευγενισμένη μορφή αυτοκτονίας. Είναι η εσωτάτη έκφραση της πίστεως και της αφοσιώσεως στις ανθρώπινες αξίες όπως το πνεύμα του Θεού τις καθόρισε. Είναι αφοσίωση στον ίδιο το Θεό! Στο Θεό που η ανθρώπινη γλώσσα γνωρίζει να ονομάζει με μια μόνο λέξη που συμπυκνώνει ό,τι μπορεί ο άνθρωπος να καταλάβει από την παρουσία και την ενέργεια του Θεού: με τη λέξη ΑΓΑΠΗ!
Ο πόθος του μαρτυρίου και η ενσάρκωσή του με το νόημα της χριστιανικής θρησκείας, ακόμη και σήμερα, και πάντοτε, είναι στο τέλος-τέλος η συνάντηση της αγάπης του Θεού.
Οι ελάχιστες αυτές σκέψεις μπροστά στη μορφή, το έργο και το μαρτύριο του αγίου Δημητρίου, με αφετηρία τον υμνολογικό του εγκαλλωπισμό, προδίδουν ότι η πνευματική συνάντηση μ’έναν μάρτυρα του Χριστού είναι πάντοτε ένα γόνιμο πνευματικό έργο.
Ο σύγχρονος χριστιανός οφείλει να διαλέγεται με δέος με τους μάρτυρες και τους Αγίους της Εκκλησίας του Χριστού, που με τη ζωή τους και τη θυσία τους έμειναν πιστοί «άχρι θανάτου». Γιατί στο μαρτύριό τους μπορεί να ανακαλύψει όψεις και μορφές του δικού του μαρτυρίου, του «μαρτυρίου της συνειδήσεως», που οπωσδήποτε πρέπει να βιώσει μέσα στο σύγχρονο κόσμο, αν θέλει να είναι «μάρτυς Κυρίου αήττητος», δηλ. αυθεντικός και γνήσιος χριστιανός.
Ο Μυροβλήτης Μεγαλομάρτυς Δημήτριος θα είναι προστάτης του και εμπνευστής του! Ας μην αμφιβάλλει…!
*σπείσας: Μετοχή αορίστου του ρήματος σπένδω (=κάνω σπονδή).
Πηγή: Περιοδικό Πειραϊκή Εκκλησία, Τεύχος 318, Οκτώβριος 2019.
Παράβαλε και:
26 Οκτωβρίου, μνήμη του Αγίου Μεγαλομάρτυρος Δημητρίου και του γενομένου μεγάλου σεισμού – ο Μέγας Δουξ, υμνολογική εκλογή.
Πατερικόν Εγκώμιον στον πολιούχο της Θεσσαλονίκης – Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά.
Αγίου Ρωμανού του μελωδού – κοντάκιον εις έκαστον σεισμόν και εμπρησμόν.
26 Οκτωβρίου, μνήμη του γενομένου μεγάλου σεισσμού και του Μεγαλομάρτυρος Δημητρίου: παρακλητικός κανών, τα Λειτουργικά Αναγνώσματα της εορτής.
Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης και η βουλγαρική επιβουλή (26 Οκτωβρίου 1912) .
Εγκώμιον εις τον Άγιον και ένδοξον Μεγαλομάρτυρα του Χριστού, Δημήτριον – του Οσίου Πατρός ημών Νεοφύτου του εγκλείστου.
Εγκωμιαστικός λόγος εις τον άγιον και πανένδοξον μεγαλομάρτυρα του Χριστού, Δημήτριον – Συμεών μοναχου και φιλοσόφου.
Αγιος Δημήτριος, Μύρον της αγνότητος (Δημήτρια Αθηνών, 2013)Q ηχογραφημένη ομιλία του Γέροντος Εφραίμ, Δικαίου Ι. Σκήτης Αγ. Ανδρέου Καρυών Αγίου Όρους (αρχείο ήχου, mp3).
«Δώστε μου έναν Άγιο» – ομιλία του Μακαριστού Επισκόπου Αυγουστίνου καντιώτου (κείμενο και αρχείο ήχου, mp3).
Ο άγιος Δημήτριος (η μεγάλη εβδομάδα του Αγίου στην Βυζαντινή Θεσσαλονίκη) – Ιωάννου Φουντούλη (κείμενο και αρχείο ήχου, mp3).
Ἁρματωμένος τὴν ἁρματωσιὰ τοῦ Θεοῦ – Φώτη Κόντογλου.
