Το πνευματικό περιβάλλον που γεννήθηκε
και έζησε ως μοναχός ο Αββάς Δωρόθεος.
Η μοναχική ζωή στην Παλαιστίνη, κατά τον ΣΤ’ αιώνα, που έζησε και πολιτεύθηκε ο αββάς Δωρόθεος, βρισκόταν σε μεγάλη ακμή και άνθηση.
Οι μοναχικοί αγώνες και τα ασκητικά επιτεύγματα των μεγάλων οσιακών μορφών των αγίων Ιλαρίωνος, Σιλβανού, Χαρίτωνος, Ευθυμίου, Θεοκτίστου και Γερασίμου του Ιορδανίτου, που προηγήθηκαν έναν αιώνα, απέδωσαν πλούσιους πνευματικούς καρπούς. Αυτοί είναι που κόσμησαν τη μοναχική παλαίστρα του ΣΤ’ αιώνα με εξαίρετα οσιακά αναστήματα, όπως των οσίων Κυριακού, Σάββα του ηγιασμένου και Θεοδοσίου του κοινοβιάρχου, του οσίου Βαρσανουφίου και του οσίου Ιωάννου του Προφήτου και των μαθητών τους, αββά Σερίδου και αββά Δωροθέου.
Αυτή ακριβώς την αξιοθαύμαστη εικόνα που παρουσίαζε τον ΣΤ’ αιώνα η έρημος της Παλαιστίνης, έκανε τον Ιωάννη Μόσχο να την αποκαλέσει με θαυμασμό «Πολυανθή πνευματικόν λειμώνα».
Το κοινοβιακό Μοναστήρι του αββά Σερίδου, που ειδικότερα θα μας απασχολήσει, ιδρύθηκε στις αρχές του ΣΤ’ αιώνα, μεταξύ Γάζας και Ασκάλωνα, και επονομάσθηκε από τους συγχρόνους του «ευαγές», γιατί εκτός από εργαστήρι της ασκήσεως και της προσευχής εξελίχθηκε και σε σημαντικό φιλανθρωπικό και ιεραποστολικό κέντρο. Σ’ αυτό συναντούσε κανείς συνταιριασμένη τη θεωρία με την πράξη σε τέτοιο αξιοθαύμαστο βαθμό, ώστε να γίνεται πόλος έλξεως και σταθμός μετάνοιας ακόμα και για τους αιρετικούς και τους ειδωλολάτρες.
Η υψηλή αυτή πνευματική στάθμη οφείλεται ασφαλώς στις κατευθύνσεις και προτροπές των δύο μεγάλων οσιακών μορφών, του αββά Βαρσανουφίου και του αββά Ιωάννου του Προφήτου. Αυτοί έζησαν μεν ως έγκλειστοι σε κελλιά που βρίσκονταν έξω από το Κοινόβιο, κατεύθυναν όμως και καθοδηγούσαν τους μοναχούς με επιστολές, καθώς και με τα ιδιαίτερα χαρίσματα και τις δωρεές του Αγίου Πνεύματος, με τα οποία είχαν καταστολιστεί.2
Ο Αββάς Βαρσανούφιος.
Από τις ελάχιστες πληροφορίες που διασώθηκαν, μαθαίνουμε ότι ο αββά Βαρσανούφιος ήταν μάλλον Αιγυπτιακής καταγωγής. Σ’ ένα ταξίδι του στους Αγίους Τόπους γνωρίστηκε με κάποιον αββά Μάρκελλο, στον οποίο υποτάχθηκε και από τον οποίο «εκάρη» μοναχός. Άλλα στοιχεία γι’ αυτή την περίοδο της ζωής του δεν έχουμε, εκτός από τα προσωπικά του βιώματα που αναφέρει ο ίδιος παρεμπιπτόντως στη Β. Ψ. Φαίνεται όμως ότι γρήγορα εξελίχθηκε σε μεγάλη πνευματική φυσιογνωμία και έγινε περιζήτητος. Ο ίδιος πάλι αναφέρει στη Β. Ψ. ότι πολλοί ζητούσαν να μείνουν κοντά σ’ αυτόν και τον αββά Ιωάννη. Ο Θεός όμως επιφύλαξε την εξαιρετική αυτή εύνοια στον αββά Σέριδο: «Πόσοι γαρ ήθελον ημάς τους γέροντας και έτρεχον και ουκ εδόθη αυτοίς; Και καθημένου αυτού – του αββά Σερίδου – έπεμψεν ημάς προς αυτόν ο Θεός και τέκνον γνήσιον ημών αυτόν εποίησε» (Β. Ψ. ιζ’).
Όταν ο Βαρσανούφιος εγκαταστάθηκε στο νεοσύστατο κοινόβιο του αββά Σερίδου, διάλεξε ένα κελλί έξω από την πύλη της Μονής. Και απομονώθηκε μεν σωματικά από την αδελφότητα, κοινωνούσε όμως «εν πνεύματι» με τη ζωή και τα προβλήματά της. Αργότερα παραχώρησε αυτό το κελλί στον αββά Ιωάννη, τον Προφήτη, και ο ίδιος έκτισε άλλο μακρύτερα. Έγκλειστος έζησε συνολικά πενήντα χρόνια, χωρίς να επικοινωνεί και να δέχεται κανέναν, εκτός από τον ηγούμενο Σέριδο, δια μέσου του οποίου δεχόταν τα μηνύματα των αδελφών και των ξένων. Το κελλί του το ονόμασε ο ίδιος κοιμητήριο «ότι ανεπαύσατο από των παθών όλων˙ απέθανε γαρ τελείως τη αμαρτία˙ και το κελλίον αυτού, εν ω εζώγρηται ως εν τάφω δια το όνομα του Ιησού, τόπος αναπαύσεώς εστίν, ένθα ου πατεί δαίμων, ουδέ ο άρχων αυτού διάβολος αγιαστήριον γαρ εγένετο, ότι εχώρησε το κατοικητήριον του Θεού» (αββά Ιωάν. Β. Ψ. ογ’).
Διαβάζοντας κανείς στη Β. Ψ. τις απαντήσεις στις επιστολές και τα αιτήματα των μοναχών, θαυμάζει την ολοκληρωμένη προσωπικότητά του και την ευρύτητα της σκέψεώς του. Από έναν έγκλειστο ίσως θα περίμενε κανείς άγνοια των κοινωνικών και των εκκλησιαστικών προβλημάτων, αδιαφορία για θέματα κοπώσεως και ασθενείας των μοναχών και των ξένων και έλλειψη ψυχικής εγγύτητας προς τους αδύνατους και εκείνους που δοκιμάζονταν πνευματικά.
Όμως δεν συνέβαινε κάτι τέτοιο με τον αββά Βαρσανούφιο, γιατί σ’ αυτόν είχε σκηνώσει το Άγιο Πνεύμα, που χαρίζει το φωτισμό, τη γνώση και τη συμπόνια ακόμα και για την άλογη κτίση. Οι ξένοι και οι άρρωστοι δεν τον συναντούσαν ποτέ. Αυτός όμως ενδιαφέρθηκε για την ανάπαυση και τη θεραπεία τους και υπέδειξε να ιδρύσει η Μονή ξενώνα και νοσοκομείο. Τα πνευματικά του παιδιά δεν τον είχαν δει ποτέ, αλλά αυτός ήταν πολύ κοντά τους και παρακαλούσε μέρα – νύχτα τον Θεό, λέγοντας: «Δέσποτα, η συνεισένεγκέ μοι τα τέκνα μου εις την Βασιλείαν Σου, ή καμέ εξάλειψον εκ της βίβλου Σου» (Β.Ψ. ρι’).
Το κελλί που του χρησίμευσε για στίβος και κοιμητήρι των παθών, έγινε και σωματικός τάφος του. Εκεί παρέδωσε το πνεύμα του στον Κύριο, αφήνοντας στις επόμενες γενιές των πιστών τις συμβουλές του, που κατέγραψε ο αββά Δωρόθεος, σαν διαρκή πηγή «αειζώων ναμάτων».
Ο αββάς Ιωάννης.
Πότε και πού έγινε ο αββάς Ιωάννης μοναχός δεν το γνωρίζουμε. Το μόνο που ξέρουμε με βεβαιότητα είναι ότι τα τελευταία δεκαοκτώ χρόνια της ζωής του τα πέρασε «ησυχάζων» στο κελλί που ζούσε πρώτα ο αββάς Βαρσανούφιος, «μιμητής και ομότροπος μετ’ αυτού γενόμενος», προείδε δε και το θάνατό του.
Με το θάνατό του συνδέεται και το εξής αξιοπρόσεκτο γεγονός. Ο αββάς Ιωάννης προέβλεψε ότι θα πεθάνει αμέσως μετά το θάνατο του αββά Σερίδου και ότι ο αββάς Αιλιανός θα ανακηρυχθεί ηγούμενος. Αλλά ο αββάς Αιλιανός, που ήταν νέος ακόμα μοναχός, ικέτευσε τον αββά Ιωάννη να παρακαλέσει τον Κύριο να του χαρίσει ακόμα λίγες μέρες ζωής, ώστε να μπορέσει να τον καταρτίσει στο βαρύ διακόνημα της ηγουμενίας. Και ο Κύριος του χάρισε δυο εβδομάδες: «…. Τότε ημών πλησθέντων κλαυθμού, και αυτώ προσπεσόντων, αντελάβετο ο αββάς Αιλιανός και είπε˙ καν δύο εβδομάδας χάρισαί μοι, ίνα ερωτήσω σε περί του μοναστηρίου και της διοικήσεως αυτού. Ο δε Γέρων σπλαγχνισθείς και κινηθείς εκ του ενοικούντος αυτώ Αγίου Πνεύματος, είπε˙ και ιδού έχεις με τας δύο εβδομάδας. Έμεινε δε ο αββάς Αιλιανός ερωτών αυτόν περί εκάστου πράγματος της διοικήσεως του κοινοβίου, και των δύο εβδομάδων πληρωθεισών, ενετείλατο ημίν μη φανερώσαι την κοίμησιν αυτού, άχρι της ημέρας. Και καλέσας πάντας τους αδελφούς και τους ευρεθέντας εν τω κοινοβίω ησπάσατο έκαστον και απέλυσεν αυτούς˙ και απολύσας πάντας τους αδελφούς παρέδωκεν εν ειρήνη το πνεύμα αυτού τω Θεώ» (Β. Ψ. σκδ’).
Η μνήμη του αββά Ιωάννου εορτάζεται μαζί με του αββά Βαρσανουφίου στις 6 Φεβρουαρίου. Ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης συνέταξε προς τιμήν του τους ακόλουθους στίχους.
Δίκαιόν εστίν, ώ Ιωάννη, άμα
Τάττειν σε ώδε τω φίλω διδασκάλω.
Και για τον αββά Βαρσανούφιο:
Εκ γης συνέστη σώμα Βαρσανουφίου
Και γην υπήλθε, την εαυτού μητέρα.
Η Ορθόδοξη εκκλησιαστική συνείδηση διατήρησε τη μνήμη και των δύο στο πέρασμα των αιώνων με σεβασμό και ευγνωμοσύνη. Τους τίμησε ως δομήτορες της πνευματικότητας, που δοκιμάστηκε βαθιά στη στένωση3 και στη σιωπή της ερήμου και που γι’ αυτό είναι πάντοτε σύγχρονη και ελπιδοφόρα.
Υποσημειώσεις.
1. Ιδιαίτερα το έργο των Dom. L. Regnault και Dom. J. Prenille στην έκδοση των Sources Chetiennes (Dorothee de Caza oeuvres spitiuelles, Les editons du Cerf, 29 BD la Tour – Maudourg, Paris 1963).
2. Βίβλος ψυχωφελής Βαρσανουφίου και Ιωάννου. Έκδ. Σ. Σχοινά, Βόλος 1960.
3. «Στένωση» είναι η απουσία ή ο περιορισμός κάθε ψυχοσωματικής αναπαύσεως που θεληματικά δημιουργούν οι ασκητές στον εαυτό τους ή και που υπομένουν όταν τους επιβάλλεται εκ των πραγμάτων, με σκοπό να βαδίσουν πραγματικά το δρόμο που φέρνει στη Βασιλεία των Ουρανών.
Από το βιβλίο: Αββά Δωροθέου – Εργα Ασκητικά.
Εκδόσεις, Ετοιμασία. Ιεράς Μονής Τιμίου Προδρόμου Καρέα. Δεκέμβριος 2014.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
