Βιβλίο πρώτο
Προοίμιο.
Μια μέρα, πνιγμένος στις ατέλειωτες φασαρίες κάποιων κοσμικών – στων οποίων τις υποθέσεις πολλές φορές εξαναγκαζόμαστε να αποτίσουμε φόρο, που είναι σίγουρο πως δεν τους τον χρωστάμε -, κατέφυγα σε απόμερο τόπο, κατάλληλο για θρήνο, όπου θα μπορούσε να αποκαλυφθεί φανερά μπροστά μου τι ήταν αυτό στις απασχολήσεις μου που μου δημιουργούσε αίσθημα απαρέσκειας και ελεύθερα θα παρουσιαζόντουσαν συγκεντρωμένα μπροστά στα μάτια μου όλα όσα συνήθιζαν να με πληγώνουν με στενοχώριες.
Εκεί λοιπόν που καθόμουν βαθιά θλιμμένος και επί πολλή ώρα σιωπηλός, ήρθε το τόσο αγαπητό μου τέκνο ο Πέτρος ο διάκονος, συνδεδεμένος στενά μαζί μου με κάθε οικειότητα και φιλία από το πρώτο άνθος της νεότητάς του και σύντροφός μου στην έρευνα του ιερού λόχου.1 Αυτός αντιλήφθηκε πως έλιωνα από αρρώστια της καρδιάς και μου λέει: «Συνέβη μήπως τίποτε καινούριο και σε κυρίευσε η λύπη παραπάνω από το συνηθισμένο;».
Του είπα: «Η λύπη, Πέτρε, που καθημερινά υπομένω είναι πάντοτε παλιά και πάντοτε καινούργια, το πρώτο γιατί είναι συνηθισμένη, το δεύτερο γιατί όλο και αυξάνει. Πράγματι αυτές μου οι ενοχλήσεις καταφέρουν τραύματα στη δυστυχισμένη ψυχή μου και θυμάται αυτή πως ήταν άλλοτε στο μοναστήρι:2 πόσο πάνω από όλες τις ολισθηρές παγίδες πετούσε, πόσο κάτω από αυτήν κυλούσαν όλα τα ρέοντα πράγματα˙ πως δεν συνήθιζε να διαλογίζεται άλλα πράγματα εκτός από τα ουράνια˙ πως, αν και περιορισμένη μες στο σώμα, διαπερνούσε ήδη με την θεωρία αυτά τα κλείθρα της σάρκας˙ πόσο επίσης και τον ίδιο τον θάνατο, που σχεδόν από όλους θεωρείται τιμωρία, αυτή τον αγαπούσε ως είσοδο πράγματι ζωής και αμοιβή των κόπων της.
Και τώρα λόγω των περιστάσεων της ποιμαντικής μέριμνας πάσχει τις ασχολίες κοσμικών ανθρώπων και, μετά από τέτοιο ευπρεπές κάλλος ησυχίας, μιαίνεται από τη σκόνη γηίων πράξεων. Και όταν συγκαταβαίνοντας στους πολλούς διαχυθεί στα εξωτερικά, τότε, ακόμα και όταν ξαναζητήσει τα εσωτερικά, χωρίς αμφιβολία πολύ κατώτερη επιστρέφει σε αυτά. Σταθμίζω λοιπόν τι υποφέρω, σταθμίζω τι έχω χάσει, και όταν καλοκοιτάξω αυτό που έχασα, βαρύτερο γίνεται το φορτίο που σηκώνω.
Να λοιπόν τώρα που δονούμαι στα κύματα θάλασσας μεγάλης, και με το καράβι του νου σπάω στα βράχια από θαλασσοταραχή ισχυρής καταιγίδας, και μόλις αναπολώ την προηγούμενη ζωή μου, σαν να στρέφω το βλέμμα μου πίσω και να βλέπω την ακτή, αναστενάζω. Και αυτό ακριβώς που είναι ακόμα βαρύτερο είναι πως, καθώς φέρομαι ζαλισμένος μες στα τεράστια κύματα, μόλις και μετά βίας κατορθώνω να διακρίνω το λιμάνι που άφησα. Γιατί οι πτώσεις του νου έχουν ως εξής: πρώτα χάνει βέβαια το καλό που κατέχει, αλλά τουλάχιστον θυμάται πως το έχει χάσει. Όταν όμως απομακρυνθεί περισσότερο, αρχίζει να ξεχνάει και το ίδιο το καλό που είχε χάσει, και καταλήγει αργότερα ούτε με τη μνήμη να μη βλέπει αυτό που πριν κατείχε στην πράξη. Αυτό είναι το νόημα εκείνου που ανέφερα προηγουμένως, πως δηλ. όσο πλέουμε μακρύτερα, ούτε το λιμάνι πια της ησυχίας που αφήσαμε δεν βλέπουμε.
«Μερικές φορές προστίθεται και αυξάνει τη θλίψη μου και το γεγονός ότι ανακαλείται στη μνήμη μου η ζωή κάποιων που εξ όλης της διανοίας τους εγκατέλειψαν αυτόν τον κόσμο, κι όταν προσβλέπω στο ύψος τους, λαμβάνω επίγνωση πόσο πολύ χαμηλά ο ίδιος είμαι πεσμένος. Ανάμεσα σ’ αυτούς πολλοί ευαρέστησαν στον Κτίστη τους με μονήρη βίο: Ο παντοδύναμος Θεός δεν θέλησε να μπλεχθούν στους κόπους αυτού του αιώνος, για να μην παλαιωθεί το νεανικό τους φρόνημα με τις ανθρώπινες δραστηριότητες».
Όμως καλύτερα θα εκθέσω αυτά που προέκυψαν, αν διακρίνω αυτά που ειπώθηκαν ως ερώτηση ή απάντηση, σημειώνοντας προηγουμένως μόνο τα ονόματα των συνομιλητών.
ΠΕΤΡΟΣ. Δεν γνωρίζω να έχει λάμψει και πολύ στην Ιταλία η ζωή κάποιων με σημεία. Αγνοώ λοιπόν τίνων η σύγκριση είναι που σε εξάπτει. Οπωσδήποτε δεν αμφιβάλλω πως υπήρξαν και σε αυτό τον τόπο καλοί άνθρωποι, όμως έχω την εντύπωση πως δεν έκαναν καθόλου σημεία και δυνάμεις. Εκτός και αν μέχρι σήμερα είναι καλυμμένα με σιωπή, έτσι που να αγνοούμε αν ποτέ συνέβησαν.
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Εάν, Πέτρε, αναφέρω για τους τέλειους και δοκίμους ανθρώπους μόνο όσα εγώ μόνος, το ταπεινό ανθρωπάκι, είτε έμαθα από τη μαρτυρία καλών και αξιόπιστων ανθρώπων, είτε γνώρισα ο ίδιος, μου φαίνεται πως θα τελειώσει η μέρα πριν να τελειώσει ο λόγος.
ΠΕΤΡΟΣ. Θα ήθελα, επειδή στο ζητάω εγώ, κάποια από αυτά να μου διηγηθείς. Και μη στενοχωριέσαι που διακόπτουμε την ερμηνευτική εργασία, γιατί εξίσου εποικοδομητική αναδεικνύεται η μνήμη δυνάμεων. Πράγματι με την ερμηνευτική διδαχή καθίσταται γνωστό πως αποκτείται και κρατείται η αρετή, ενώ με την διήγηση σημείων γνωρίζουμε, όταν αποκτηθεί και κρατηθεί, πως λαμπρύνεται. Και είναι μερικοί που πυρπολούνται από πόθο της ουράνιας πατρίδας μάλλον από τα παραδείγματα παρά από τα κηρύγματα. Τις περισσότερες φορές δίνεται στην ψυχή του ακροατή διπλή βοήθεια με τα παραδείγματα των πατέρων, γιατί και φλέγεται για την αγάπη της μέλλουσας ζωής από την παραβολή με τους παλαιοτέρους, και επιπλέον αν θεωρεί πως κάτι είναι, μόλις γνωρίσει ανώτερα για άλλους, ταπεινώνεται.
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Αυτά που τα έχω πληροφορηθεί από διήγηση ευσεβών ανθρώπων δεν διστάζω να τα διηγηθώ, κατά το παράδειγμα της ιεράς Αυθεντίας:3 είναι για μένα φωτεινότερο κι από το φως πως ο Μάρκος και ο Λουκάς το ευαγγέλιο που έγραψαν το έμαθαν εξ ακοής και όχι εξ όψεως. Ωστόσο για να εξαλείψω από τους αναγνώστες κάθε περίπτωση αμφιβολίας, στο καθένα από αυτά που περιγράφω δηλώνω από ποιες πηγές το έχω πληροφορηθεί. Αυτό επίσης επιθυμώ να ξέρεις, πως δηλ. σε μερικά κρατώ μόνο το νόημα, ενώ σε μερικά και τα λόγια μαζί με το νόημα, γιατί αν ήθελα για όλα τα πρόσωπα να κρατήσω και τα ίδια ειδικά τα λόγια τους, εκφρασμένα αυτά με αγροίκο τρόπο, δεν θα τα αναδεχόταν αρμονικά ο κάλαμος του γραφέως.4
Αυτό που διηγούμαι το έμαθα από αφήγηση πολύ ευσεβών γερόντων.
Υποσημειώσεις.
Προοίμιο 1. Υπονοεί τη συγγραφή των άλλων (ερμηνευτικών) έργων του αγίου (βλ. Εισαγωγή), όπου γνωρίζουμε ότι βοηθούσε ο Πέτρος και ο αββάς Κλαύδιος.
2. δηλ. τα χρόνια μετά το 573 έως το 579, που έμενε στο μοναστήρι του Αγ. Ανδρέα στην Κλιτύν Σκαύρου, στον Καίλιο λόφο, το οποίο ίδρυσε ο ίδιος στην θέση του πατρικού του σπιτιού (βλ. χάρτη Ρώμης).
3. δηλ. του Ευαγγελίου.
4. υπονοεί εδώ ειδικά τις περιπτώσεις χωριάτικων εκφράσεων, τις οποίες, όπως θα δούμε, τις εξηγεί με περιφράσεις.
Από το βιβλίο: Βίοι αγνώστων Ασκητών: Αγίου Γρηγορίου, Πάπα Ρώμης, του επικαλουμένου Διαλόγου. Εισαγωγή-μετάφραση-σημειώσεις υπό Ιωάννου Ιερομ.
Εκδότης, Ιερά Σκήτη Αγίας Αννης – Αγιον Ορος. Ιούνιος 2020.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
