Αν θέλεις να είσαι δίκαιος, να δίνεις σε καθένα από τα μέρη σου, εννοώ την ψυχή και το σώμα, αυτά που σου ταιριάζουν. Στο λογιστικό της ψυχής δίνε αναγνώστα και πνευματικές θεωρίες και προσευχές. Στο θυμικό την πνευματική αγάπη, η οποία αντιτίθεται στο μίσος. Στο επιθυμητικό σωφροσύνη και εγκράτεια. Στο σώμα τροφή και ενδύματα,1 τα μόνα εντελώς αναγκαία.
Ο νους ενεργεί κατά φύση όταν έχει υποταγμένα τα πάθη και βλέπει με τη θεωρία2 τους λόγους των όντων3 και μένει κοντά στον Θεό.
Όπως ακριβώς η υγεία και η αρρώστια συνδέονται με το σώμα ενός ζωντανού οργανισμού, ενώ το φως και το σκοτάδι με το μάτι, έτσι η αρετή και η κακία συνδέονται με την ψυχή, ενώ η γνώση και η άγνοια με τον νου.
Μην έχεις λοιπόν όλη σου τη φροντίδα στο σώμα, αλλά όρισέ του άσκηση ανάλογη με τις δυνάμεις του και στρέψε όλον τον νου σου στο εσωτερικό σου. Γιατί η σωματική άσκηση λίγο ωφελεί, η ευσέβεια όμως είναι σε όλα ωφέλιμη.4
Εκείνος που δεν γνωρίζει να βαδίζει τον πνευματικό δρόμο, δεν νοιάζεται για τους εμπαθείς λογισμούς, αλλά έχει όλη του τη φροντίδα στο σώμα, και είτε πέφτει στη γαστριμαργία, την ακολασία, τη λύπη, την οργή και τη μνησικακία και έτσι σκοτεινιάζει τον νου του, είτε κάνει άσκηση χωρίς μέτρο και θολώνει τη διάνοιά του.
Τίποτε από όσα μας έδωσε ο Θεός για χρήση δεν καταργεί η Γραφή, καταδικάζει όμως τη κατάχρηση και διορθώνει την παράλογη χρήση. Για παράδειγμα, δεν εμποδίζει το να τρώμε ή να έχουμε χρήματα και να τα χρησιμοποιούμε σωστά, εμποδίζει όμως τη γαστριμαργία, τη φιλαργυρία κτλ. Ούτε πάλι εμποδίζει το να τα σκεφτόμαστε γι’ αυτό άλλωστε και έχουν γίνει˙ εμποδίζει όμως το να τα σκεφτόμαστε εμπαθώς.
Οι εντολές του Κυρίου μας διδάσκουν να χρησιμοποιούμε με ορθή λογική τα ουδέτερα πράγματα.5 Η λογική χρήση αυτών των πραγμάτων καθαρίζει την ψυχή, και η καθαρή αυτή κατάσταση γεννά τη διάκριση.
Υποσημειώσεις:
1. Πρβ. Α’ Τιμ. 6, 8
2. Στο κείμενο: ενεργείς. Διόρθωση: θεωρή (Περί αγάπης Δ’, παράγραφο με’, φιλοκαλία Β’, σ’ 45).
3. Οι ¨λόγοι των όντων¨ είναι οι πνευματικοί λόγοι που εκφράζουν την ουσία των όντων και αποτελούν το σχέδιο του Θεού για τον κόσμο. Με τη θεωρία γίνονται μέσα αναγωγής του νου στον Θεό. Ο άγιος Μάξιμος αναφέρεται συχνά σε αυτό το θέμα, ειδικά στο έργο του Περί διαφόρων αποριών των αγίων Διονυσίου και Γρηγορίου (PG 91, 1032). Σχετικά με τους ¨λόγους των όντων¨ βλ. Αγίου Μαξίμου Ομολογητού, φιλοσοφικά και θεολογικά ερωτήματα, τόμος Α’, εκδόσεις Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήναι 1978, σ’. 28ε.
4. Α’ Τιμ. 4, 8
5. Στο κείμενο: τοις μέσοις… πράγμασιν. ¨Μέσον πράγμα¨ λέγεται καθετί που από μόνο του δεν είναι ούτε καλό ούτε κακό, η χρήση του όμως μπορεί να είναι καλή ή κακή. Τον όρο χρησιμοποιεί και ο αββάς Βαρσανούφιος (Βλ. Β’ τόμο του Ευεργετινού, υπόθεση Ν’, σ’. 403, και Γ’ τόμο, υπόθεση Γ’, σ’. 52).
Από το βιβλίο: Ευεργετινός: «Ήτοι Συναγωγή των θεοφθόγγων ρημάτων και διδασκαλιών των θεοφόρων και αγίων πατέρων, από πάσης γραφής θεοπνεύστου συναθροισθείσα.»
Τόμος 3-ος. μετάφραση (Νεοελληνική απόδοση): Δ. Χρισταφακόπουλος
Εκδόσεις, Το Περιβόλι της Παναγίας, 2001
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
