Η κατά Λατίνων διδασκαλία του Νικολάου εξ Υδρούντος: Η τέλεση της θείας λειτουργίας κατά τη Μ. Τεσσαρακοστή – Σωτήρη Ν. Κόλλια.

Τέλεια Θεία Λειτουργία κατά τη Μ. Τεσσαρακοστή.

Μία ακόμα παρέκκλιση των Λατίνων ψέγει με σύντομο και περιεκτικό τρόπο, στη συνέχεια του τρίτου Συντάγματός του, ο Υδρουντινός ηγούμενος, την τέλεση τελείας θείας Λειτουργίας κατά τη διάρκεια της Μ. Τεσσαρακοστής, εκτός του Σαββάτου και Κυριακής.

Κατά την προσφιλή του συνήθεια ο μοναχός και θεολόγος μας τονίζει συνοπτικά την αποστολική και συνοδική κληρονομία της Εκκλησίας επιδιώκοντας να καταστήσει σαφές, πως οι επόμενες γενεές δεν δικαιούνται να αμφισβητούν και να παραλλάσσουν όσα το άγιο Πνεύμα εμφύσησε στο νου και στην καρδιά των μαθητών του Κυρίου και των Πατέρων της Εκκλησίας. Δεν υπάρχει, λοιπόν, κανένας κανόνας που να θεσμοθετεί την τέλεση της θείας Λειτουργίας τη Μ. Τεσσαρακοστή. Απεναντίας, παρουσιάζει τους σχετικούς κανόνες της εν Λαοδικεία συνόδου1 και της Πενθέκτης Οικουμενικής συνόδου,2 όπου ρητά απαγορεύεται να προσφέρονται τα τίμια δώρα κατά τη διάρκεια της Μ. Τεσσαρακοστής, ακόμα και αν πρόκειται για γενέθλια μαρτύρων, σε ημέρες εκτός Σαββάτου και Κυριακής και της ημέρας του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου.3 Διερωτάται, λοιπόν, ο συγγραφέας: «Πόθεν δε και τελείαν αναφοράν καθ’ εκάστην ποιείν εν ταις αγίαις των νηστειών ημέραις, πλην Σαββάτω και Κυριακή, παρελάβετε;»4
Η ένστασή του γίνεται πιο έντονη καθώς ο Νικόλαος γνωρίζει τη μέριμνα που έχουν επιδείξει όλοι οι θεοφόροι Διδάσκαλοι της θείας αληθείας για την πνευματική προκοπή των πιστών. Υπογραμμίζει, πως η περίοδος της Μ. Τεσσαρακοστής δεν είναι κενή από τη δυνατότητα μεταλήψεως του σώματος και αίματος του Χριστού, αφού τελούνται οι προηγιασμένες ακολουθίες των τιμίων δώρων.5 Οι τελευταίας, καθιερωμένες συνοδικά, δύνανται να τελούνται καθημερινώς στον ιερό ναό. «Ει και βούολεσθε ευχαριστίας καθ’ εκάστην μετέχειν, έξεστιν υμίν χράσθαι προηγιασμένοις εν ταις της τεσσαρακονθημέρου»,6 παροτρύνει τους Λατίνους. Άλλωστε, τους υπενθυμίζει πως αυτό το πράττουν την ημέρα της Μεγάλης Παρασκευής7 και τους ερωτά γιατί δεν τα πράττουν και τις άλλες ημέρες της Μ. Τεσσαρακοστής. Ο Νικόλαος εδώ αναφέρεται στη συνήθεια των Λατίνων, οι οποίοι κοινωνούν με προηγιασμένα δώρα τη Μεγάλη Παρασκευή, κάτι το οποίο απαγορεύεται από την ορθόδοξη εκκλησία, καθώς αυτή η ημέρα είναι ημέρα θλίψεως, αφιερωμένη στο θάνατο και την ταφή του Ιησού όπου δεν υπάρχει το περιθώριο αγαλλιάσεως των πιστών με τη λήψη των τιμίων δώρων.8
Ο Υδρούντιος μοναχός χωρίς περιστροφές υπενθυμίζει την ορθόδοξη πίστη και θέτει τα θεμέλια του ορθοδόξου εν Χριστώ βίου των ανθρώπων. Όταν μάλιστα τα ζητήματα της εκκλησιαστικής τάξεως είχαν λυθεί προ αιώνων με τη χάρη του Θεού, ο Νικόλαος δεν βρίσκει το λόγο ανούσιων αλλαγών σε αυτή. Εκφράζει δε τον κανόνα που κάθε χριστιανός οφείλει να τηρεί: «ούτω τελειούται η τάξις των θείων ιεροτελετών, φυλαττομένων και των αποστολικών διατάξεων και των ιερών κανόνων των αγίων συνόδων, μηδέν ξένον ή απάδον τη όλη καλή και τελεία αμωμήτω εκκλησία τη νύμφη Χριστού, επεισφέροντες».9

Υποσημειώσεις.
1. Ο ΜΘ’ κανόνας της συνόδου της Λαοδικείας έχει ως εξής: «Ότι ου δει εν τη Τεσσαρακοστή άρτον προσφέρειν, ει μη εν σαββάτω και Κυριακή μόνον» Συντάγμα Β’ σελ. 216. Ομοίως ο ΝΑ’ κανόνας της ιδίας συνόδου λέγει: «Ότι ου δει εν τη Τεσσαρακοστή μαρτύρων γενέθλια επιτελείν , αλλά των αγίων μαρτύρων μνήμας ποιείν εν τοις σαββάτοις και ταις Κυριακαίς» ΣΥΝΤΑΓΜΑ Γ’, σελ. 218
2. Ο ΝΒ’ κανόνας της Πενθέκτης οικουμενικής συνόδου ορίζει: «Εν πάσαις ταις της αγίας Τεσσαρακοστής των νηστειών ημέραις, παρεκτός σαββάτου, και Κυριακής, και της αγίας του Ευαγγελισμού ημέρας, γινέσθω η των προηγιασμένων ιερά λειτουργία» ΣΥΝΤΑΓΜΑ Β’ σελ. 427, Πρβλ. ΑΚΑΝΘΟΠΟΥΛΟΣ, Κώδικας ιερών κανόνων, σελ. 139.
3. Σημειώνει ο Νικόλαος: «Οι γαρ της εν Λαοδικεία συνόδου πατέρες εν πεντηκοστώ πρώτω κεφαλαίω ούτω φασίν˙ ότι ου δει εν τη Τεσσαρακοστή μαρτύρων γενέθλιον επιτελειν, αλλά των αγίων μαρτύρων μνείαν ποιείν εν τοις Σάββασι και ταις Κυριακαίς. Και πάλιν˙ ου δει εν τη Τεσσαρακοστή άρτον προσφέρειν, ει μη εν Σαββάτω και Κυριακή μόνον. Αλλά και οι εν τη οικουμενική έκτη συνόδω πατέρες ομοίως μετά του ιερού Αγάθωνος κα πάπα υμών ούτω νομοθετούσιν, εν πεντηκοστώ τρίτω κεφαλαίω λέγοντες˙ εν πάσαις ταις της αγίας Τεσσαρακοστής των νηστειών ημέραις, παρ’ εκτός Σαββάτου και Κυριακής και της αγίας του ευαγγελισμού ημέρας, γινέσθω η των προηγιασμένων ιερά λειτουργία». Τρία συντάγματα, Cod. Paris, Suppl. Gr. 1232, f. 157r και Cod. Vat. Pal. 741 A. πρβλ. τον ΝΒ’ κανόνα της Πενθέκτης Οικουμενικής συνόδου στο ΣΥΝΤΑΓΜΑ Β’, σελ. 427 και τον ΜΘ’ κανόνα της εν Λαοδικεία συνόδου στο ΣΥΝΤΑΓΜΑ Γ’, σελ. 216.
4. Τρία συντάγματα, Cod. Vat. Pal. Gr. 232 f. 124,v ARSENIJ, Nikolaja Gidruntskago σελ. 67 και PG 160, 740 C.
5. Σχετικά ο κανονολόγος Αλέξιος Αριστηνός σχολιάζει τον ΝΒ’ κανόνα της Πενθέκτης οικουμενικής συνόδου: «Δι’ όλης της Τεσσαρακοστής, δίχα Κυριακής και Σαββάτου, και της ημέρας του Ευαγγελισμού, τα προηγιασθέντα προσάγεται» ΣΥΝΤΑΓΜΑ Β’, σελ. 428. Η λειτουργία των προηγιασμένων δώρων (αποδίδεται στον απόστολο Ιάκωβο ή Πέτρο) διαμορφώθηκε κατά τον 4ο αιώνα και ετελείτο κατά τη Μ. Τεσσαρακοστή. Σκοπός της ήταν αφ’ ενός η αδιάκοπη συνέχεια της λειτουργικής εμπειρίας των πιστών κατά την περίοδο της νηστείας και αφ’ ετέρου η κατάργηση της παλαιάς εθιμικής πράξεως, κατά την οποία οι ευλαβείς πιστοί ελάμβαναν τον άρτο της ευχαριστίας στην οικία τους για να τον κοινωνήσουν εκεί αφ’ όσον δεν τελείτο λειτουργία στους ναούς, (βλ. ΦΕΙΔΑΣ, Εκκλησιαστική Α’, σελ. 905). Ο Βαλσαμών αναφέρει για την προηγιασμένη: «την λειτουργίαν των προηγιασμένων, αναίμακτον θυσίαν ου λέγομεν, αλλά προσαγωγήν της ήδη προσαχθείσης και τελεσθείσης θυσίας, και τελείας ιεροτελεστίας» ΣΥΝΤΑΓΜΑ Β’ σελ. 428.
6. Τρία συντάγματα, Cod. Paris, Suppl. Gr. 1232, f. 157r, ARSENIJ, Nikolaja, Gidruntskago, σελ. 68 και PG. 160, 740 D.
7. Λέγει ο συγγραφέας μας: «ώσπερ τη αγία και μεγάλη ποιείτε Παρασκευή, και μη κατά των συνοδών ποιείν αίτινες τούτο κωλύουσιν», Cod. Suppl, gr. 1232, f. 157r ARSENIJ, Nikolaja Gidruntskago σελ. 68 και PG. 160, 740 D.
8. Κατά την αρχαία παράδοση τη Μ. Παρασκευή ετελείτο προηγιασμένη συνδεδεμένη προς τον εσπερινό της ημέρας αυτής. η τέλεσή της όμως έπαυσε κατά τον 12ο αιώνα. αντιθέτως στη δυτική εκκλησία διατηρήθηκε μέχρι σήμερα. Το ορθόδοξο τυπικό άλλαξε προφανώς από την επίδραση και επικράτηση του ιεροσολυμιτικού μοναχικού τυπικού, το οποίο επέφερε πολλές αλλαγές στη θεία λατρεία της Ανατολικής εκκλησίας, (βλ. ΦΟΥΝΤΟΥΛΗΣ, απαντήσεις εις λειτουργικάς απορίας Β, σελ. 274- 276). Για την προηγιασμένη λειτουργία της Μ. Παρασκευής σημειώνει ο λειτουργιολόγος Ιω. Φουντούλης: «Κατά την Μεγάλην Παρασκευήν δεν ετελείτο θεία λειτουργία δια δύο λόγους: Πρώτον, η θεία λειτουργία, ως γνωστόν, είναι πασχάλιο και χαρμόσυνο μυστήριο και ως εκ τούτου η τέλεσίς της είναι ασυμβίβαστο προς τας ημέρας του πένθους και της νηστείας, όπως κατ’ εξοχήν είναι η Μεγάλη Παρασκευή. Δεύτερον, η ανάμνησις του πάθους του Κυρίου και της επί του σταυρού ιερουργίας Του, που είναι το θέμα της ημέρας αυτής, εθεωρήθη τόσον πλήρης, ώστε δεν εκρίθη σκόπιμο και λογικό να αναδιπλωθή δια της τελέσεως της θείας λειτουργίας, η οποία έχει και αυτή το ίδιο θέμα», Φουντούλης, απαντήσεις εις λειτουργικάς απορίας Β’, σελ. 274.
9. Τρία συντάγματα, Cod. Vat. Pal. Gr. 232 f. 127v ARSENIJ, Nikolaja Gidruntskago, σελ. 69 και PG. 160, 741 Β.

Από το βιβλίο: Για το δόγμα και τη λατρεία…, του Σωτήρη Ν. Κόλλια.
Μία πρωτότυπη προσέγγιση στα αντιμαχόμενα σημεία μεταξύ Ορθοδόξων και Λατίνων μέσα από ανέκδοτα χειρόγραφα

Εκδόσεις Γρηγόρη, Φεβρουάριος του 2019

Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.

Κατηγορίες: Ιστορικά, Λειτουργικά, εορτολογικά, Νεοελληνική απόδοση Ύμνων, Συναξάρια, Μελέτες - εργασίες - βιβλία. Προσθήκη στους σελιδοδείκτες.