Το πρώτο μοναστήρι. Η φυγή. Τα δώδεκα μοναστήρια.
Το γυάλινο δοχείο που έσπασε με το σημείο του σταυρού.
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Σαν υποχώρησε λοιπόν ο πειρασμός, ο άνθρωπος του Θεού, σαν γη καλλιεργημένη μετά το ξερρίζωμα των αγκαθιών, από τον σπόρο των αρετών, έδωσε ευφορότερο καρπό. Καθώς διακηρύχθηκε η υπερφυής πολιτεία του, το όνομά του γινόταν ξακουστό.
Όχι μακριά από εκεί υπήρχε ένα μοναστήρι1, όπου ο πατέρας της συνοδείας εκοιμήθη, και όλη η συνοδεία εκείνη ήλθε στον ευσεβή Βενέδικτο και με μεγάλες ικεσίες του ζήτησε να τους αναλάβει. Αυτός αρκετό καιρό διαφωνούσε και αρνιόταν και προείπε πως δεν μπορούσαν να συμφωνήσουν αυτών των αδελφών τα ήθη με τα δικά του. Κάποτε τελικά νικήθηκε από τις παρακλήσεις και έδωσε τη συγκατάθεσή του.
Στο μοναστήρι αυτό επαγρυπνούσε για την τήρηση του κανόνος και δεν επέτρεπε σε κανένα με αθέμιτες πράξεις να παρεκκλίνει, ούτε προς τα δεξιά ούτε προς τα αριστερά, από την οδό της ιερής πολιτείας. Οι αδελφοί τους οποίους είχε αναλάβει εξαγριώθηκαν φρενοβλαβώς. Πρώτα άρχισαν να μέμφονται τους εαυτούς τους που ζήτησαν αυτόν για ηγούμενό τους, των οποίων η στρεβλότητα προσέκρουε στο τυπικό της δικής του ευθύτητας. Έβλεπαν πως υπό την διεύθυνσή του αθέμιτα δεν επιτρέπονται, αλλά στενοχωρούνταν και να αφήσουν τις συνήθειές τους, και το έβρισκαν πολύ σκληρό να αναγκάζονται σε νου παλαιό να φρονούν πράγματα καινούρια. Και καθώς η ζωή των αγαθών είναι πάντοτε βαριά για τους φαύλους και τα ήθη τους, προσπάθησαν να μηχανευθούν κάτι για να πεθάνει αυτός.
Έκαναν συμβούλιο και ανέμιξαν δηλητήριο στο κρασί του. Το γυάλινο σκεύος, στο οποίο περιείχετο το θανατηφόρο ποτό, σύμφωνα με τη συνήθεια του μοναστηριού το έφεραν στον πατέρα όταν κάθησε να φάει για να το ευλογήσει. Ο Βενέδικτος άπλωσε το χέρι του και τύπωσε το σημείο του σταυρού. Με το σημείο αυτό το σκεύος, αν και το κρατούσαν σε κάποια απόσταση, έσπασε και συνετρίβη κατά τέτοιο τρόπο, σαν να είχε προσβάλει εκείνη την φιάλη του θανάτου με πέτρα και όχι με σταυρό. Κατάλαβε αμέσως ο άνθρωπος του Θεού πως περιείχε ποτό θανάτου το σκεύος που δεν μπόρεσε να σηκώσει το σημείο της ζωής. Απευθείας σηκώθηκε και με πρόσωπο ειρηνικό και νου γαλήνιο συγκάλεσε τους αδελφούς και τους μίλησε: «Ο Παντοδύναμος Θεός να μας ελεήσει, αδελφοί. Γιατί θελήσατε να τα κάνετε αυτά σε μένα; Μήπως δεν σας είπα εκ των προτέρων πως ανάμεσα στα δικά σας και στα δικά μου ήθη δεν υπάρχει κοινό σημείο; Πηγαίνετε και βρέστε πατέρα κατά τα ήθη σας, γιατί μετά από αυτά εμένα δεν μπορείτε να με έχετε πια».
Τότε επέστρεψε στον τόπο της αγαπημένης του μοναξιάς, και κατοίκησε μόνος του με τον εαυτό του στα μάτια του ουράνιου Θεατή.
Η κατά μόνας ζωή. Είδη εκστάσεων.
ΠΕΤΡΟΣ. Δεν καταλαβαίνω και πολύ καθαρά τι σημαίνει αυτό το «κατοίκησε με τον εαυτό του».2
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Εάν ο άνθρωπος του Θεού είχε θελήσει με εξαναγκασμό να κρατήσει υπό την διεύθυνσή του για περισσότερο καιρό αυτούς, που ομόψυχα συνωμότησαν εναντίον του και απείχαν κατά πολύ από τη δική του πολιτεία, τότε ίσως θα προχωρούσε έξω από τα μέτρα της δυνάμεώς του και τον γαλήνιο τρόπο του και θα ξέκλινε τον οφθαλμό του νου του από την αδιορθωσία τους όλο και λιγότερο θα φρόντιζε για τα δικά του, ίσως και τον εαυτό του θα εγκατέλειπε και εκείνους δεν θα έβρισκε. Γιατί όσες φορές με τις κινήσεις της υπερβολικής απασχόλησης του νου οδηγούμαστε εκτός εαυτών, και εμείς είμαστε και με τον εαυτό μας δεν είμαστε, γιατί χάνοντας την θέα των εαυτών μας πλανιόμαστε σε άλλα.
Ή μήπως λέγουμε πως ήταν με τον εαυτό του αυτός, που απήλθε σε χώρα μακρινή το μερίδιό του που είχε πάρει το ξόδεψε, προσκολλήθηκε σε έναν από τους εκεί πολίτες, έβοσκε χοίρους και τους έβλεπε να τρώνε ξυλοκέρατα και ζήλευε; Όταν όμως αυτός άρχισε σε λίγο να σκέπτεται τα αγαθά που έχασε, λέει η Γραφή για αυτόν: «Εις εαυτόν δε ελθών, έφη: ¨πόσοι μίσθιοι εν τω οίκω του πατρός μου περισσεύουσιν άρτων¨…»3. Εάν λοιπόν ήταν με τον εαυτό του, πώς ήλθε στον εαυτό του;
Θα έλεγα λοιπόν πως αυτός ο ευσεβής άνδρας κατοίκησε με τον εαυτό του, γιατί, επιμελής πάντοτε στη φύλαξη του εαυτού του, κοιτώντας πάντοτε τον εαυτό του μπροστά στα μάτια του Κτίστου και εξετάζοντας πάντοτε τον εαυτό του, δεν κυκλοφόρησε τον οφθαλμό του νου του έξω από τον εαυτό του.
ΠΕΤΡΟΣ. Τί είναι λοιπόν αυτό που γράφεται για τον απόστολο Πέτρο, όταν οδηγήθηκε έξω από τη φυλακή από έναν άγγελο: «Εν εαυτώ γενόμενος, είπε˙ νυν οίδα αληθώς ότι εξεπέστειλε Κύριος τον άγγελον αυτού και εξείλετό με εκ χειρός Ηρώδου και πάσης της προσδοκίας του λαού των Ιουδαίων»;4
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Με δύο τρόπους, Πέτρε, οδηγούμαστε εκτός εαυτών: είτε από κάποιο σφάλμα του λογισμού ξεπέφτουμε κάτω από τον εαυτό μας, είτε από κάποια χαρίτωση του λογισμού υψωνόμαστε υπεράνω του εαυτού μας. Εκείνος που έβοσκε χοίρους από παραπλάνηση και ακαθαρσία του νου, ξέπεσε κάτω από τον εαυτό του. Αντίθετα αυτός που άγγελος τον ελευθέρωσε και τον νου του άρπαξε σε έκσταση, υπήρξε εκτός βέβαια, υπεράνω όμως του εαυτού του. Και οι δύο τους ήλθαν στον εαυτό τους, καθόσον και εκείνος από την πλάνη των έργων του συνήγαγε τον εαυτό του στην καρδιά του, και αυτός από την κορυφή της θεωρίας επέστρεψε σε αυτή την κοινή πνευματική κατάσταση, που και πριν υπήρξε. Ο ευσεβής λοιπόν Βενέδικτος σε εκείνη τη μοναξιά λέμε πως κατοίκησε με τον εαυτό του, και ισχύει αυτό καθόσον φύλαξε τον εαυτό του μέσα στα κλείθρα του λογισμού. Γιατί όσες φορές η ζέσις της θεωρίας τον άρπαξε εις ύψος, τότε αναμφίβολα τον άφησε τον εαυτό του κάτω.
ΠΕΤΡΟΣ. Αυτό που λες ξεκαθάρισε. Όμως παρακαλώ να απαντήσεις, αν έπρεπε να εγκαταλείψει τους αδελφούς, που μια φορά ανέλαβε.
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Όπως εκτιμώ εγώ, Πέτρε, όπου υπάρχουν συνενωμένοι πολλοί κακοί, τότε μόνο πρέπει να τους ανεχθεί κανείς με μακροθυμία, όταν βρίσκονται και κάποιοι καλοί που βοηθιούνται. Ενώ όταν λείπει ολοτελώς καρπός χάρις στους καλούς, τελικά ο κόπος χάρις στους κακούς αποβαίνει μάταιος, ακόμη περισσότερο εάν στα γειτονικά μέρη προσφέρονται περιστάσεις επαρκείς, που είναι ικανές να αποφέρουν στον Θεό καλύτερο καρπό. Για ποιον λοιπόν να έμενε στη διοίκηση ο άγιος άνδρας, τη στιγμή που τους έβλεπε όλους ομόψυχα να τον καταδιώκουν;
Και συχνά συντελείται στην ψυχή των τελείων κάτι που δεν πρέπει να προσπερασθεί με σιωπή: Όταν καταλαβαίνουν πως ο κόπος τους μένει δίχως καρπό, μεταναστεύουν σε άλλο τόπο για κόπο με καρπό. Γι’ αυτό κι εκείνος ο εκπρεπής κήρυκας, ο οποίος επιθυμούσε «αναλύσαι και συν Χριστώ είναι», για τον οποίο «το ζην Χριστός και το αποθανείν κέρδος»,5 ο οποίος επιζήτησε αγώνες μαρτυρικούς όχι μόνο για τον εαυτό του, αλλά και σε άλλους άναψε τον ζήλο να τους υπομείνουν, αυτός, όταν υπέστη διωγμό στη Δαμασκό, για να μπορέσει να γλιτώσει, ζήτησε τείχος, σχοινί και καλάθι και θέλησε να τον κατεβάσουν κάτω κρυφά.6 Μήπως θα πούμε πως ο Παύλος φοβήθηκε τον θάνατο, τον οποίο μαρτυρείται πως ο ίδιος επιζητούσε για την αγάπη του Χριστού; Αλλά επειδή στον τόπο εκείνο έβλεπε να υπάρχει λιγότερος καρπός και βαρύς κόπος, φύλαξε τον εαυτό του για αλλού για κόπο με καρπό. Δηλαδή ο γενναίος μαχητής του Θεού δεν θέλησε να μείνει κρατημένος μέσα στα κλείθρα, αναζήτησε πεδιάδα για μάχες.
Παρομοίως κι ο ευσεβής Βενέδικτος: αν πρόθυμα με ακούσεις, σύντομα θα μάθεις, πως ο ίδιος στη ζωή του πολλούς αμαθείς, εγκατέλειψε κι άλλους τόσους σε άλλους τόπους από τον ψυχικό θάνατο ανέστησε.
ΠΕΤΡΟΣ. Έτσι είναι, όπως τα διδάσκεις, και το δηλώνει φανερά η προφανής αιτιολόγηση και το αρμόζον χωρίο που αναφέρθηκε. Αλλά παρακαλώ να επιστρέψεις στη σειρά της διηγήσεως για τη ζωή ενός τέτοιου πατρός.
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Καθώς ο άγιος άνδρας σε εκείνη την μοναξιά αύξανε στις αρετές και τα σημεία, συγκεντρώθηκαν γύρω από αυτόν πολλοί στον τόπο εκείνο, για να υπηρετήσουν τον Παντοδύναμο Θεό. Έτσι με τη συνεργία του Ιησού Χριστού του Κυρίου μας έκτισε δώδεκα μοναστήρια,7 όπου στο καθένα έθεσε από έναν πατέρα και όρισε ανά δώδεκα μοναχούς. Μαζί του κράτησε λίγους που έκρινε πως θα εκπαιδεύονταν καταλληλότερα μένοντας ακόμα κοντά του.
Άρχισαν τότε να προστρέχουν σε αυτόν οι ευγενείς και ευσεβείς της πόλεως Ρώμης, και να του δίνουν τους γιούς τους να τους αναθρέψει κατά τον Παντοδύναμο Θεό. Τότε και του παράδωσαν τα τέκνα των καλών ελπίδων τους, ο Ευθίκιος τον Μάουρο και ο Πατρίκιος Τέρτουλλος τον Πλάκιδο. Από αυτούς ο νεαρός Μάουρος διακρινόταν για τα καλά του ήθη και άρχισε να γίνεται γοηθός του διδασκάλου. Ο Πλάκιδος πάλι με παιδική ακόμη ιδιοσυγκρασία περνούσε τα χρόνια.8
Υποσημειώσεις.
1. Από τον ΙΕ’ αιώνα επικράτησε η – αμφισβητούμενη σήμερα – παράδοση πως πρόκειται για τη Μονή των αγίων Κοσμά και Δαμιανού στο Βικοβάρο Α’ της Ρώμης, 30 χιλ. από το Σουμπιάκο προς το Τίβολι.
2. Habitavit secum: το αντίστοιχο του «γνώθι σαυτόν του Σωκράτη και του «πρόσεχε σεαυτώ» του αγ. Αντωνίου.
3. Λουκ. 15, 11-17.
4. Πράξ. 12,11
5. Φιλιππ. 1, 21 και 23
6. Πράξ. 9, 24-25 και Β’ Κορ. 11, 32-33
7. Σύμφωνα με τις αρχαιολογικές μαρτυρίες βρίσκονταν όλα σε ένα μήκος 25 χιλ. στις πλαγιές της δεξιάς όχθης του Άνιο.
8. Όπως θα προσέξει ο αναγνώστης, οι δύο αυτοί μαθητές μαζί ή χωριστά, θα συμμετάσχουν σε όλα τα αμέσως παρακάτω επεισόδια του βίου του Αγίου (όσα αναφέρονται στο Σουμπιάκο). Στα εορτολόγια μάλιστα αναγράφονται ως άγιοι.
Από το βιβλίο: Βίοι αγνώστων Ασκητών: Αγίου Γρηγορίου, Πάπα Ρώμης, του επικαλουμένου Διαλόγου. Εισαγωγή-μετάφραση-σημειώσεις υπό Ιωάννου Ιερομ.
Εκδότης, Ιερά Σκήτη Αγίας Αννης – Αγιον Ορος. Ιούνιος 2020.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
