… «μακάριοι και τρισμακάριοι όντως εκείνοι όσοι εν προσευχή και νηστεία θεραπεύουσι τα πάθη των, καθαρίζουσι τας ψυχάς των, αγιάζουσι τον βίον των, και καταξιούνται της αιωνίου ζωής».
+ Ο Μέγας Πρωτοσύγκελλος Χρυσόστομος
Την περίοδο αυτή ο Χρυσόστομος, «λόγω και γνώσει και τη λοιπή σοφία κεκοσμημένος»1, διακρίθηκε ως ένας εξαίρετος κήρυκας του Θείου Λόγου. Ο ευαίσθητος και απαιτητικός αυτός τομέας της λειτουργικής ζωής της Εκκλησίας αποτέλεσε για τον ίδιο πεδίο ανάδειξης τόσο του χαρίσματος της ευγλωττίας όσο και της βαθιάς θεολογικής του κατάρτισης. Ο άγιος κήρυττε συχνά, καθώς πίστευε ότι η από άμβωνος διδασκαλία και κατήχηση των πιστών είναι ένα από τα κυριότερα έργα του κληρικού.2
Εφημερίδες της εποχής στην Κωνσταντινούπολη ανέφεραν ότι κατά τα έτη της διακονίας του Χρυσοστόμου από τη θέση του Μεγάλου Πρωτοσυγκέλλου ελαμπρύνθη ο πατριαρχικός άμβωνας, οι δε λόγοι του προβάλλονταν ως δείγματα ρητορικού λόγου και δοκίμια ομιλητικής.3
Δεν είναι τυχαίο ότι ο Χρυσόστομος, ως Μέγας Πρωτοσύγκελλος, είχε εκλεγεί πρόεδρος του Συλλόγου Ιεροκηρύκων στην Κωνσταντινούπολη και λίγο αργότερα είχε οριστεί πρόεδρος επιτροπής του οικουμενικού πατριαρχείου για τη σύνταξη πονήματος (« Κυριακοδρομίου»), το οποίο θα περιείχε λόγους και ομιλίες για τα ευαγγελικά και αποστολικά αναγνώσματα όλων των Κυριακών και των εορτών του εκκλησιαστικού έτους, προκειμένου να χρησιμεύσει είτε ως βοήθημα των ιεροκηρύκων της εποχής, είτε ως ανάγνωσμα προς το εκκλησίασμα των ιερέων οι οποίοι διακονούσαν σε πόλεις και χωριά και στερούνταν τακτικών ιεροκηρύκων, είτε τέλος ως κατ’ ιδίαν ψυχωφελές ανάγνωσμα των πιστών.4
Κατά τη διάρκεια της παραμονής, και διακονίας, του αγίου στην Κων/πολη επτά λόγοι του άφησαν εποχή για την πρωτοτυπία και το θεολογικό τους βάθος. Τρεις εξ αυτών εκφωνήθηκαν στην ακολουθία της Μεγάλης Παρασκευής των ετών 1900, 1901 και 1902, τρείς ήταν επιμνημόσυνοι, στον εθνικό ευεργέτη Χρηστάκη Ζωγράφο (1898),5 στον εθνικό ευεργέτη Ανδρέα Συγγρό (1899)6 και στον Πατριάρχη Αλεξανδρείας Σωφρόνιο Δ’ (1899),7 και ένας επιτάφιος στην επίσης μεγάλο ευεργέτη του γένους και της εκκλησίας Παύλο Στεφάνοβικ Σκυλίτση (1901).8
Συγχρόνως, ο διαπρεπής κληρικός δεν παρέλειψε να ασχοληθεί και με τον γραπτό λόγο. Από τις στήλες του επίσημου περιοδικού του πατριαρχείου «Εκκλησιαστική Αλήθεια», ο άγιος δημοσίευσε δεκάδες κείμενα που αφορούσαν την ανάπτυξη και ερμηνεία ποικίλων ευαγγελικών περικοπών του εκκλησιαστικού έτους.9
Ενδεικτικά, παρατίθεται απόσπασμα από έναν γραπτό λόγο του Χρυσοστόμου, με αφορμή το Ευαγγέλιο της Δ’ Κυριακής των νηστειών. Εκεί, ο άγιος ανέλυε το Ευαγγέλιο της ημέρας, όπου περιγράφεται η αδυναμία των μαθητών του Κυρίου να θεραπεύσουν τον δαιμονισμένο νέο και ο Χριστός δίνει τις προϋποθέσεις πραγμάτωσης αυτής της θεραπείας και άλλων αντίστοιχων θαυμαστών γεγονότων (Μάρκ. θ’ 17 – 29)
«… πίστιν, προσευχήν και νηστείαν απαιτεί και παρ’ ημών εν τω σημερινώ ευαγγελίω ο Ιησούς˙ πίστιν, ης η παντοδυναμία ιάται και θεραπεύει πάσαν ατομικήν και κοινωνικήν, σωματικήν και ψυχικήν, υλικήν και ηθικήν ασθένειαν και μαλακίαν˙ πίστιν, ης και ελαχίστη έτι δόσις και ο μικρός ως ο του σινάπεως κόκκος ενέχει και αυτός ανέκφραστον και θαυμασίαν δύναμιν και μεγάλα δύναται και κατεργάζεται και ουδέν αυτή αδυνατήσει, απαιτεί πίστιν, αλλά πίστιν σταθεράν, θερμήν, ειλικρινή, αληθή και εγκάρδιον, πίστιν άνευ δισταγμών, πίστιν ζώσαν, πίστιν βεβαίαν, πίστιν δι’ αγάπης ενεργουμένην (Γαλατ. 5, 6)˙ απαιτεί την πίστιν εκείνην ήτις κατορθοί θαύματα αυταπαρνησίας και αρετής, δημιουργεί ήρωας αγιότητος και αγάπης.
Απαιτεί δεύτερον προσευχήν, ήτις είνε η θεία καθημερινή τροφή της πίστεως, μετά της οποίας η πίστις αναπτερούται και κρατύνεται, και άνευ της οποίας η πίστις καταπίπτει βαθμηδόν και φθίνει και μαραίνεται, απαιτεί προσευχήν, ήτις συνομιλία ούσα μετά του Θεού αναβιβάζει τον άνθρωπον μέχρι του θρόνου του Θεού και αφομοιοί και εναποθησαυρίζει εις τον άνθρωπον τας τελειότητας του Υψίστου˙ απαιτεί προσευχήν, διότι αύτη μόνη δύναται να στήση εις την πέτραν της αρετής τους πόδας μας και να κατευθύνη τα διαβήματα ημών εις την οδόν της ειρήνης και της αγαθοεργίας, και δι’ αυτής μόνης παρέχεται η άφεσις των αμαρτιών κα αξιούμεθα της θείας χάριτος και βοηθείας, διότι αν δεν αναβήως θυμίαμα ευπρόσδεκτον ενώπιον του Θεού η προσευχή ημών, δεν κατέρχεται εκείθεν η των αμαρτιών ημών άφεσις.
Και τρίτον απαιτεί νηστείαν, ήτις αείποτε παρακολουθεί τη αληθεί προσευχή και ουδέποτε χωρίζεται απ’ αυτής, νηστείαν ήτις είνε η δευτέρα της πίστεως πτέρυξ και μετά της προσευχής εκ παραλλήλου τιθεμένη εκφράζει πάσαν πρακτικήν αρετήν, καθώς πάσαν θεωρητικήν αρετήν εικονίζει η προσευχή˙ και ούτω προσευχή και νηστεία είνε τα δύο άρρηκτα της πίστεως συμπληρώματα˙ πάντες οι πιστεύοντες «νηστεύοντες και προσευχόμενοι» «προσευχόμενοι μετά νηστειών» (Πράξ. 13. 2, 3), «σχολάζοντες τη νηστεία και τη προσευχή» εξιλέουν τον Θεόν (Α’ Κορ. 7, 5). Απαιτεί νηστείαν, αλλά νηστείαν αληθή, νηστείαν πνευματικήν, ευάρεστον τω Κυρίω˙ νηστείαν ου μόνο από των βρωμάτων, αλλά νηστείαν προπαντός από του ψεύδους, από της ακιδίας, από της συκοφαντίας και καταλαλιάς, από της αρπαγής και της αδικίας, απαιτεί την νηστείαν, ήτις δαμάζει τα σωματικά πάθη και αναβιβάζει τον νουν ημών εις τον Θεόν, διότι μόνος ο νηστεύων κατά τον θείον Χρυσόστομον «κουφός εστί και επτερωμένος, και μετά νήψεως εύχεται, και τας επιθυμίας σβέννυσι τας πονηράς και εξιλεούται Θεόν και ταπεινοί την ψυχήν επαιρομένην».
Μακάριοι αληθώς και τρισμακάριοι όσοι και εξ ημών έχουσι της πάντα κατεργαζομένης ταύτης πίστεως τα θεία δώρα˙ μακάριοι και τρισμακάριοι όντως εκείνοι όσοι εν προσευχή και νηστεία θεραπεύουσι τα πάθη των, καθαρίζουσι τας ψυχάς των, αγιάζουσι τον βίον των, και καταξιούνται της αιωνίου ζωής».
+ Ο Μέγας Πρωτοσύγκελλος ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ10
Υποσημειώσεις.
1. Βλ. Μηναίον του Ιουνίου, «Συναξάριον Η’», έκδοσις της αποστολικής διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, Εν Αθήναις 1980
2. Λοβέρδος, ό. π. σ’. 49
3. Ταχυδρόμος Εφημερίς εν Κωνσταντινουπόλει, αριθμ. 1187/18.5.1902.
4. ΕΑ ΙΗ (1898) 326, ΕΑ ΚΑ (1901) 442 & ΕΑ ΚΒ (1090) 45 – 46
5. «Επιμνημόσυνος εις Χρηστάκην Ζωγράφον Μέγαν Εθνικόν ευεργέτην εκφωνηθείς εν τω Πατριαρχικώ ναώ υπό του Μ. Πρωτοσυγκέλλου Χρυσοστόμου τη 13 Σεπτεμβρίου 1898», βλ. ΕΑ ΙΗ (1898) 334 – 336.
6. «Λόγος εις το μνημόσυνον του αοιδίμου Ανδρέου Συγγρού Μεγάλου Ευεργέτου της εκκλησίας και του γένους,, ρηθείς υπό του Μ. Πρωτοσυγκέλλου Χρυσοστόμου», «εσκόρπισεν, έδωκε τοις πένησιν, η δικαιοσύνη αυτού μένει εις τον αιώνα» (Β’ Κορινθ. 9, 9) βλ. ΕΑ ΙΘ (1899) 83-88)
7. «Λόγος επιμνημόσυνος εις τον Πατριάρχην Αλεξανδρείας Σωφρόνιον. Εκφωνηθείς εν τω πανσέπτω πατριαρχικώ ναώ τη 29 Αυγούστου 1899. Υπό του Μ. Πρωτοσυγκέλλου Χρυσοστόμου», «Εποίμανεν αυτούς εν τη ακακία της καρδίας αυτού, και εν τη συνέσει των χειρών αυτού ωδήγησεν αυτούς» (Ψαλμ. 77, 72), βλ. ΕΑ ΙΘ (1899) 231 – 235. ( Ο Σωφρόνιος είχε γεννηθεί το 1798 1802 στην Πόλη και αρχικά υπηρέτησε ως διάκονος του Γρηγορίου Ε’, πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. Αργότερα, χρημάτισε μητροπολίτης Χίου και έπειτα μητροπολίτης Αμασείας, απ’ όπου εξελέγη το 1863 Οικουμενικός πατριάρχης Αλεξανδρείας, με το όνομα Σωφρόνιος Δ’. Εκοιμήθη σε βαθύ γήρας στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Στα επιφανή πνευματικά αναστήματα του Σωφρονίου συγκαταλέγονταν ο τότε οικουμενικός πατριάρχης Κωνστανίνος Ε’ και ο άγιος Νεκτάριος Κεφαλάς, ο οποίος είχε χειροτονηθεί ιερέας και επίσκοπος Πενταπόλεως στο πατριαρχείο Αλεξανδρείας από τον αοίδιμο πατριάρχη Σωφρόνιο.
8. «Λόγος ενώπιον του αειμνήστου Παύλου Στεφάνοβικ, εκφωνηθείς υπό του Μ. Πρωτοσυγκέλλου Χρυσοστόμου», «Επί νεκρώ κατάγαγε δάκρυα, και ως δεινά πάσχων έναρξαι θρήνου˙ και πίκρανον κλαυθμόν, και θέρμανον κοπετόν, και ποίησον το πένθος κατά την αξίαν αυτού» (Σοφ. Σειράχ 38, 16-17), βλ. ΕΑ ΚΑ (1901) 342-346.
9. + Ο Μέγας Πρωτοσύγκελλος Χρυσόστομος, «Πρακτική Ανάπτυξις των ευαγγελίων των Κυριακών», βλ. ΕΑ ΙΗ (1898) 79 – 80, 82 – 84, 90 – 92, 95 – 96, 127 – 128, 130 – 132, 158 – 160, 162-164, 166-168, 171-172, 174-176, 203 – 204, 206-208, 210-212, 214-215, 246 – 247, 250 – 252, 254 – 256, 252 – 284, 286 – 288, 294 – 295, 322 – 324, 328 – 329, 339 – 340.
10. + Ο Μέγας Πρωτοσύγκελλος Χρυσόστομος , (Πρακτική Ανάπτυξις των ευαγγελίων των Κυριακών» Κυριακή Δ’ των Νηστειών», βλ. ΕΑ ΙΗ (1898) 82-84.
Από το βιβλίο του Αθανασίου Μπιλιανού: Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος. Από τον Μακεδονικό Αγώνα στη Μικρασιατική καταστροφή.
Εκδόσεις ΑΡΜΟΣ, Αθήναι, Σεπτέμβριος 2021.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
