Η ομιλία Περί Ελεαζάρου και των επτά παίδων, εκφωνήθηκε στην Αντιόχεια την παραμονή της εορτής των Μακκαβαίων και έχει απολογητικό και συγχρόνως εγκωμιαστικό χαρακτήρα. Στην αρχή της ομιλίας του ο Ιερός Χρυσόστομος μιλάει με θαυμασμό για κάποιον γέροντα που μίλησε πριν απ’ αυτόν. Έπειτα διορθώνει εκείνους που δε δέχονται τους Μακκαβαίους ως αγίους και δεν τους συγκαταλέγουν στο χορό των μαρτύρων λέγοντας, πως δε μαρτύρησαν για το Χριστό, αλλά για το νόμο. Ανατρέποντας την άποψη αυτή ο Χρυσόστομος λέγει πως ο Ελεάζαρος και οι επτά νέοι είναι λαμπροί μάρτυρες, γιατί ακολούθησαν το δρόμο της αρετής και αγωνίσθηκαν εναντίον του θανάτου πριν από την έλευση του Χριστού και θυσιάσθηκαν για χάρη του Χριστού, αφού αυτός έδωσε το νόμο. Στη συνέχεια συγκρίνει Παλαιά και Καινή Διαθήκη και τονίζει την υπεροχή της δεύτερης, στρέφεται εναντίον της ειδωλολατρικής και της ιουδαϊκής σοφίας τονίζοντας τη δύναμη του σταυρού, και παρατηρεί πως το γράμμα του νόμου θανατώνει ενώ η χάρη του Πνεύματος δίνει ζωή. Τελειώνει προτρέποντας τους πιστούς να μεταβούν στο ναό των αγίων και να πάρουν μέρος με ειλικρινή διάθεση και καθαρή ψυχή στην πανήγυρή τους. Το κείμενο της ομιλίας λαμβάνεται από την έκδοση Montfaucon.
ΟΜΙΛΙΑ
ΠΕΡΙ ΕΛΕΑΖΑΡΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΠΤΑ ΠΑΙΔΩΝ
Λεχθείσα, ετέρου προειρηκότος σφόδρα πρεσβυτέρου.
Ως ωραία η πνευματική ελαία αύτη! Των κλάδων αυτής γεγηρακότων, ώριμον ημίν ήνεγκε τον καρπόν. Ου γαρ τοιαύτα τα φυτά της γης, οία τα δένδρα της Εκκλησίας˙ εκείνα με γαρ εις γήρας ελθόντα, τότε τα πλείονα των φύλλων αποτίθεται, τον τε καρπόν, ον αν ενέγκη, τούτο έξωρόν τε φέρει και αραιόν˙ ταύτα δε όταν εις γήρας έλθη, τότε μάλιστα τω καρπώ βρίθεται, ο δη και επί του σήμερον ειρηκότος εστίν ιδείν˙ διο και σιγάν έγνω˙ έδει γαρ, τοσούτων γερόντων παρόντων και λέγειν ειδότων, τον νέον ησυχίαν άγειν. Ούτω και αι θείαι Γραφαί παιδεύουσιν ημάς˙ όταν μεν γαρ νέω διαλέγωνται, φασί˙ «λάλησον, νεανίσκε, ει χρεία σου, μόλις δις εάν επερωτηθής˙ κεφαλαίωσον εν ολίγοις πολλά». Τω δε πρεσβύτη ου μετά των τοιούτων διορισμών διαλέγεται, άλλ’ αφείς τον αυτόν και χωρίς των τοιούτων όρων συγχωρεί τρέχειν˙ και την ηδονήν δε πάλιν των λεγομένων, όταν μετά συνέσεως λέγηται, θαυμάζουσα, ούτω έφη˙ «λάλησον, πρεσβύτερε, πρέπει γαρ σοι, εν ακριβεί δε επιστήμη, και εμποδίσεις μουσικά»…
ΟΜΙΛΙΑ
ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΕΑΖΑΡΟ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΕΠΤΑ ΝΕΟΥΣ
Εκφωνήθηκε αφού προηγουμένως μίλησε άλλος πάρα πολύ γέροντας.
Πόσο ωραία είναι η πνευματική αυτή ελιά! Παρ’ όλο που τα κλαδιά της έχουν γεράσει, μας πρόσφερε ώριμο καρπό. Γιατί τα φυτά της γης δεν είναι τέτοια, όπως τα δέντρα της Εκκλησίας. Εκείνα όταν γεράσουν, τότε ρίχνουν τα περισσότερα φύλλα τους και τον καρπό που θα δώσουν, τον δίνουν παράκαιρο και αραιό, ενώ αυτά όταν γεράσουν τότε κυρίως είναι γεμάτα με καρπό, πράγμα που μπορεί να το δει κανείς και σ’ αυτόν που μίλησε σήμερα. Γι’ αυτό και αποφάσισα να σιωπήσω˙ γιατί έπρεπε να σιωπήσει ο νέος, όταν τόσοι γέροντες είναι παρόντες και ξέρουν να μιλούν. Έτσι μας διδάσκουν και οι θείες Γραφές. Όταν λοιπόν αναφέρονται στο νέο λέγουν˙ «μίλησε, νεαρέ, αν υπάρχει ανάγκη για τον εαυτό σου, μόνο δυο φορές αν ερωτηθείς˙ συνόψισε πολλά με λίγα λόγια». Στο γέροντα όμως δεν απευθύνεται με τέτοιους περιορισμούς, αλλά τον αφήνει και του επιτρέπει να μιλάει, χωρίς τέτοιους όρους˙ και θαυμάζοντας πάλι την ευχαρίστηση που προκαλούν τα λόγια του, όταν λέγοντας με σύνεση, λέγει τα εξής˙ «μίλησε, γέροντα, γιατί σε σένα αρμόζει αυτό, με ορθή όμως σκέψη και θα εμποδίσεις ακροάματα μουσικά»…
Του Οσίου Πατρός ημών Ιωάννου του Χρυσοστόμου – ομιλία περί Ελεαζάρου και των επτά Παίδων.
Παράβαλε και:
01 Αυγούστου, μνήμη των Αγίων επτά Μακκαβαίων, Ελεσης Οσιομάρτυρος, των εννέα μαρτύρων των εν Πέργη της Παμφυλίας – συναξάριον.
01 Αυγούστου, μνήμη της Μεγαλομάρτυρος Ελέσης της εν Κυθήροις: Βίος, Ακολουθία, Παρακλητικός Κανών.
01 Αυγούστου, του Οσίου Πατρός ημών Γρηγορίου του Θεολόγου – λόγος ΙΕ’ , εις τους Μακαβαίους.
