Το βάθος της Θείας Λατρείας κατά τον άγ. Συμεών Θεσσαλονίκης – Αρχιμ. Νικολάου Ιωαννίδη.

Δημοσιεύουμε σήμερα τα κεντρικά σημεία της βαθιάς θεολογικής ερμηνείας που προσδίδει ο άγ. Συμεών Θεσσαλονίκης στη Θεία Λατρεία. 

…Το μυστήριο του Χριστού το οποίο λαμβάνουμε και κοινωνούμε στη θεία ευχαριστία, ο ιερός Πατήρ το συνδέει και με τον Πατέρα και με το άγιο Πνεύμα. Αναφερόμενος συγκεκριμένα στην εκφώνηση «Η χάρις του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, και η αγάπη του Θεού Πατρός, και η κοινωνία του αγίου Πνεύματος» λέγει ότι «οικεί ο Χριστός συν τώ Πατρί και τώ Πνεύματι, και μονήν ποιείται εν ημίν» ή «υιοθετήθημεν τώ Πατρί δια του Μονογενούς σαρκωθέντως εν αγίω Πνεύματι».

Η αναφορά αυτή δείχνει ότι η χριστολογική αντίληψη του Συμεών είναι άμεσα συνδεδεμένη με το μυστήριο της αγίας Τριάδος, είναι δηλαδή τριαδοκεντρική και γι’ αυτό, όσα τελούνται στα μυστήρια και τις ιερές ακολουθίες ενεργούνται δια της χάριτος του Πατρός και του Υιού και του αγίου Πνεύματος. Για να διασαφηνίσει μάλιστα ποίας χάριτος κοινωνούμε και ποίας δωρεάς μετέχουμε, κάνει μία σαφέστατη αναφορά στη διδασκαλία του προκατόχου του αγίου Γρηγορίου Παλαμά, λέγοντας ότι τη «δωρεάν και χάριν της αγίας Τριάδος λαμβάνομεν, και ού φύσιν, ουδέ τας υποστάσεις», «ουχ υποστατικώς, αλλά κατά χάριν» [151].

Από όσα ήδη αναφέραμε, νομίζω οτι έγινε κατανοητό ότι το κέντρο των μυστηρίων και ιδιαιτέρως της θείας ευχαριστίας είναι το πρόσωπο του Θεανθρώπου Χριστού, ο οποίος εγκεντρίζει, χριστοποιεί και θεώνει τον άνθρωπο, διά της ενεργείας και χάριτος του Πατρός και του Υιού. Είναι πολύ ενδιαφέρον να δούμε, έστω και αποσπασματικά, πώς ο άγιος Συμεών μέσω αυτού του γεγονότος ερμηνεύει όλα τα μυστήρια και τις ιερές τελετές. Κατ’ αρχάς αναφέρει ότι οι ιερές ακολουθίες είναι επτά, σύμφωνα με τα επτά «χαρίσματα του Πνεύματος» και τους λόγους του προφητάνακτος Δαβίδ «επτάκις της ημέρας ήνεσά σε» (Ψαλ. 118, 119): «Επεί και διά πνεύματος αι ιεραί προσευχαί, και εισίν αύται, ούτω καλούμεναι· Μεσονυκτικόν, Όρθρος συναπτώς μετά της Πρώτης ώρας, Τρίτη ώρα, Έκτη τε και Ενάτη, Εσπερινός και Απόδειπνον» [152].

Όλες οι ακολουθίες των Ωρών τελούνται, όπως λέγει, «εις τιμήν της Τριάδος» ή «εις δόξαν της Τριάδος» κάθε μία όμως χωριστά έχει τη δική της χριστολογική ερμηνεία: Η Τρίτη αναφέρεται στη σταύρωση του Κυρίου· «ότι εν αυτή (τρίτη ώρα) η κατά του Σωτήρος απόφασις (της σταυρώσεως) γέγονε» καθώς επίσης «οτι εν αυτή τη ώρα εις τους αποστόλους κατήλθε το Πνεύμα το άγιον». Η Έκτη «διά το σταυρωθήναι εν αυτή τον Κύριον, και το γενέσθαι σκότος επί πάσαν την γην, ως του Σωτήρος υπέρ ημών σαρκί πάσχοντος». Η Ενάτη «διά το εν τη αυτή τη ώρα τον Σωτήρα ημών παραδούναι τώ Πατρί την θείαν αυτού ψυχήν, και τελείαν την θυσίαν υπέρ ημών γενέσθαι» [153].

Από τις ακολουθίες του Όρθρου και του Εσπερινού, μπορούμε να δούμε αποσπασματικά κάποιες χριστολογικές ερμηνείες, όπως το «Θεός Κύριος» ή το «Αλληλούϊα» του Όρθρου, που στο μεν πρώτο βλέπει «του Θεού Λόγου την σάρκωσιν» στο δε δεύτερο την «δια της σαρκώσεως του Λόγου» έλευση του Θεού και «την επί γης αυτού (του Λόγου του Θεού) παρουσίαν την τε πρότερον διά σαρκός εν πτωχεία γεγενημένην, και την ύστερον μετά δόξης απ’ ουρανού υφ’ ημών απεκδεχομένην» [154].

Με παρόμοιον τρόπο ερμηνεύει και τις ενέργειες του ιερέως κατά την είσοδο του Εσπερινού, δηλαδή «τι το κλίνειν τον ιερέα και ανίστασθαι, και αναβαίνειν εις το θυσιαστήριον, και εισέρχεσθαι». Στις ενέργειες και κινήσεις αυτές του ιερέα βλέπει ο άγιός μας τη θεία οικονομία: «Το εξελθείν μέν και κατέρχεσθαι την κατάβασιν Χριστού και ταπείνωσιν· το ενδεδυμένον δε είναι τα ιερατικά, την σάρκωσιν: το μέσον τε σταντα, κλίναι την κεφαλήν, το μέσον της γης σταυρωθηναι υπέρ ημών και αποθανείν, και το εις άδου κατελθείν τον Σωτήρα. Όθεν και εν σιγή και κλίνων προσεύχεται, ότι τώ Πατρί δούς εαυτόν κατελθών εις τον άδην, ημάς εκείθεν ερρύσατο» [155].

Όλες αυτές και πολλές άλλες παρόμοιες ερμηνείες που έδωσε για τις ιερές τελετές ο Συμεών, όσο μικρές και ασήμαντες και αν φαίνονται, δεν παύουν να περιέχουν, όπως ο ίδιος αναφέρει, τη θεία σοφία: «Αλλά μή θαύμαζε… και τα μικρά δοκούντα ταύτης πλήρης σοφίας εισί· και όσω μικρά τισι νομιζόμενα, μάλλον μείζονος γνώσεως· ότι και το του Θεού μωρόν δοκούν τοις ανθρώποις σοφώτερον των ανθρώπων εστί, και το ασθενές, ισχυρότερον· και ότι μία μέν και απλή η του Θεού σοφία, εν αυτή δε οι θησαυροί της σοφίας εισί και της γνώσεως» [156].

Ο όσιος Συμεών, ως γνήσιος συνεχιστής της πατερικής θεολογίας, δεν παραλείπει να δώσει στην ερμηνεία του και την εσχατολογική διάσταση των ιερών μυστηρίων και λοιπών τελετών. Το μυστήριο του σαρκωθέντος Λόγου του Θεού το βιώνει μέσα στα μυστήρια της Εκκλησίας ως παρόν, αλλά και ως προσδοκία του μέλλοντος, γνωρίζοντας ότι «του Σωτήρος επιφανέντος, ούκ άλλο έσται κληρονομία τοις πιστοίς ή η του Θεού βασιλεία» [157]. Η κοινωνία με τον Χριστό που προσφέρεται στα μυστήρια, αποτελεί γεγονός αλλά συγχρόνως και σκοπό, αφού η πληρότητα της κοινωνίας θα πραγματοποιηθεί στον μέλλοντα αιώνα, ως «εν τω μέλλοντι θεωρία, βασιλεία τε και απόλαυσις». Με τη συμμετοχή μας στα μυστήρια βιώνουμε ως παρόν το έργο της θείας οικονομίας που έχει ήδη περατωθεί, αλλά ζούμε και το δικό μας έργο, που συνεχίζεται και θα περατωθεί στον ατελεύτητο αιώνα της βασιλείας του Θεού.

Γι’ αυτό βλέπουμε τον συγγραφέα μας μέσα από τα λειτουργικά του κείμενα να προσδοκά την βασιλεία του μέλλοντος αιώνος, αλλά συγχρόνος να τη ζεί στο λειτουργικό παρόν· να πανηγυρίζει λειτουργικώς, προγευόμενος και κοινωνώντας των δωρεών της επουράνιας βασιλείας, αλλά να έχει την αίσθηση της πληρότητος της πανηγύρεως, που θα ακολουθήσει στη μέλλουσα βασιλεία του Θεού. Λέγει χαρακτηριστικά: «Επεί και εν τη πανηγύρει εκείνη του μέλλοντος ή τα μυστήρια έσονται δοξολογούμενα του Θεού και τα της ενανθρωπήσεως μάλλον, ή συν αυτοίς και τα άθλα των αγωνισαμένων υπέρ αυτού, ως και εν τοις επινικίοις του βασιλέως, και οι δι’ αυτόν εναθλήσαντες αναγορευόμενοι στεφανούνται» [158].

Ακόμη και τα ψαλλόμενα, όπως για παράδειγμα το «Αλληλούϊα», του οποίου είδαμε ήδη τη χριστολογική ερμηνεία, αναγγέλουν την «επιδημίαν του Θεού», το «έρχεται ο Θεός και τούτον αινείτε… το μέλλειν τον Κύριον έρχεσθαι, και κατά την πρώτην αυτού και την δευτέραν παρουσίαν, και την χάριν αυτού αποστέλλειν ημίν εν αγίω Πνεύματι». Γι’ αυτό η  Εκκλησία ψάλλοντας και υμνώντας τον Θεό έχει τη βεβαιότητα ότι υπάρχει στο λειτουργικό παρόν ως «τον Χριστόν λαβούσα, και εξ ουρανού τούτον εκδεχομένη» [159].

Πλήθος τέτοιων χωρίων, που μαρτυρούν την εσχατολογική προοπτική του ιερού Πατρός, βρίσκουμε κυρίως στις ευχές του, δια των οποίων εκζητεί όχι μόνον τα αγαθά της παρούσης ζωής, αλλά και τα «της μελλούσης δόξης» [160]: «Θρέψον ημάς (Κύριε) τροφαίς επιγείοις και ουρανίοις, ίνα και ενταύθα και εν τώ μέλλοντι εν ευφροσύνη μεγαλύνωμεν και δοξάζωμεν το πανάγιον όνομα σου…» [161] ή «Ημας ευσπλάχνως προσδεχόμενος και ελεών και οικτίρων, τα τε παρόντα χορήγησον και τα μέλλοντα εκοικονόμησον ημίν αγαθά σου και τούτων μετόχους πάντας ημάς ανάδειξον…» [162] κ. ά.

151. Αυτόθι, ΛΒ’, PG 155, 168ΑΒ. Την αναφορά του Συμεών στην παλαμική θεολογία βλ. κυρίως αυτόθι, PG 155, 157-176.
152. Αυτόθι, Σ7Η’, PG 155, 549CD.
153. Αυτόθι, PG 155, 552ΑD
154. Αυτόθι, ΤΘ’, PG 155, 565D-568B. Η παραπάνω ερμηνεία του «Αλληλούια» φανερώνει τη χριστολογική σκέψη του Συμεών, ο οποίος από τη σημασία που έχει η λέξη στην εβραϊκή γλώσσα «Αινείτε τον Κύριον» (βλ. Theologisches Worterbuch zum Alten Testament, band II, Stuttgart-Berlin-Koln-Mainz 1977, σσ. 433-444) ανάγεται στον σαρκωθέντα Λόγο του Θεού.
155. Διάλογος, ΤΛΓ’, PG 155, 605D-608Α.
156. Αυτόθι, ΤΚΒ’, PG 155, 585D-588Α. Βλ. και αυτόθι, PG 155, 225C. Πρβλ. ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ (JEVTIC), «Ο Άγιος Συμεών Θεσσαλονίκης ως ερμηνευτής ιερών ακολουθιών», σσ. 228-230.
157. Ερμηνεία, οζ’, PG 155, 728C.
158. Διάλογος, ΤΘ’, PG 155, 568Β. Πρβλ. ΝΙΚ. ΙΩΑΝΝΙΔΗ, «Τα έσχατα στις Α’ και Β’ Προς Κορινθίους Επιστολές του αποστόλου Παύλου κατά τον Ευθύμιο Ζιγαβηνό», Απόστολος Παύλος και Κόρινθος. Πρακτικά Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου (Κόρινθος, 23-25 Σεπτεμβρίου 2007), τόμ. Α’, Αθήνα 2009, σσ. 627-628.
159. Αυτόθι, ΞΓ’, PG 155, 225C. Πρβλ. ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ (JEVTIC), «Ο Άγιος Συμεών Θεσσαλονίκης ως ερμηνευτής ιερών ακολουθιών», σσ. 235-237.
160. Ευχή εξομολογήσεως και αιτήσεως λεγομένη επί σεισμώ και αυχμώ…, εκδ. ΙΩ. ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ, Τα λειτουργικά συγγράμματα, Ι., Ευχαί και ύμνοι, σ. 2527.
161. Ευχή λεγομένη επί αυχμώ και λιμώ και εθνών επιδρομή, αυτόθι, σ. 2729-31.
162. Ευχή επί τη μνήμη των εγκαινίων του Θείου Ναού του Θεού Λόγου, της Αγίας Σοφίας, αυτόθι, σ. 5113-15.

Η/Υ ΠΗΓΗ:
Πεμπτουσία.gr: 15 ιανουαρίου 2014.

Κατηγορίες: Αγιολογικά - Πατερικά, Άρθρα, Ιστορικά, Λειτουργικά, εορτολογικά, Νεοελληνική απόδοση Ύμνων, Συναξάρια. Προσθήκη στους σελιδοδείκτες.