Για τους δύο μήνες που ακολούθησαν την έναρξη του πολέμου και αν εξαιρέσει κανείς τις πεζοναυτικές επιχειρήσεις στα νησιά, Έλληνες και Τούρκοι δεν είχαν διασταυρώσει ουσιαστικά τα ξίφη τους στη θάλασσα του Αιγαίου. Όλος ο ελληνικός στόλος βρισκόταν συγκεντρωμένος έξω από τη Λήμνο. Η προσπάθεια των Ελλήνων να παρασύρουν τον τουρκικό στόλο έξω από τα Στενά για να του καταστρέψουν φάνηκε να ευοδώνεται για πρώτη φορά μόλις στις 3 Δεκεμβρίου.
Στις 8.20 εκείνου του πρωινού, όλος σχεδόν ο στόλος βρισκόταν κυριολεκτικά στο «στόμα» των Στενών του Ελλησπόντου περιπολώντας σε δύο φάλαγγες στη γραμμή ανάμεσα στην ακτή της χερσονήσου της Καλλίπολης και τη νοτιοανατολική άκρη της Ίμβρου: η μια φάλαγγα αποτελούνταν από τα θωρηκτά «Αβέρωφ», «Σπέτσα», «Ύδρα» και «Ψαρά» και η άλλη από τα ανιχνευτικά «Λέων», «Πάνθηρ», «Αετός» και «Ιέραξ». Στις 9.20 περίπου τα παρατηρητήρια ειδοποίησαν πως έβγαινε από τα Στενά σε γραμμή μετώπου ο εχθρικός στόλος και συγκεκριμένα τα θωρηκτά «Βαρβαρόσα», «Τουργούτ – Ρέις», «Ασάρ – Τεφίκ», τα καταδρομικά «Μεσσουδιέ», «Μετζητιέ», ένα καταδρομικό τύπου «Χαμηδιέ» και 6-8 αντιτορπιλικά.
Σύμφωνα με το ελληνικό σχέδιο μάχης, τα ανιχνευτικά μετακινήθηκαν στα αριστερά της παράταξης και τα αντιτορπιλικά στην ουρά των ανιχνευτικών. Μετά την κοινοποίηση των σχετικών διαταγών ο Κουντουριώτης τηλεγραφούσε από το «Γεώργιος Αβέρωφ» ένα λακωνικό μήνυμα – εισαγωγή στην πρώτη μεγάλη πολεμική ναυτική δοκιμασία: «Με τη δύναμιν του Θεού και τας ευχάς του Βασιλέως και εν ονόματι του δικαίου πλέω με ορμήν ακατάσχετον με την πεποίθησιν της νίκης εναντίον του εχθρού του γένους».
Όταν η απόσταση ανάμεσα στους δύο στόλους ήταν περίπου 12 χιλιόμετρα, τα τουρκικά πλοία άρχισαν πυρ ταχύτατο αλλά χωρίς επιτυχία. Τα ελληνικά πληρώματα ζητωκραύγαζαν επιδεικτικά και στον «Αβέρωφ» αναρτούσαν τη σημαία όταν μια οβίδα εξερράγη στην επιφάνεια της θάλασσας, κοντά στο πλοίο. Τα θραύσματα σκότωσαν τον κελευστή της πηδαλιουχίας, Κατιντζάρη και τραυμάτισαν δύο ναύτες. Όταν η απόσταση των αντιμαχομένων μειώθηκε στα 9.000 μέτρα, ξεκίνησε και το ελληνικό πυρ.
Στις 9.35 το «Αβέρωφ» απομακρύνθηκε από την παράταξη και κινήθηκε με πρόσω ολοταχώς προς την κατεύθυνση των Τούρκων φτάνοντας μισή ώρα αργότερα σε απόσταση μόλις 2.850 μέτρων από την εχθρική γραμμή. Τα υπόλοιπα πλοία ακολούθησαν συγκλίνοντας. Θέλοντας να σχηματίσει κλοιό, το «Αβέρωφ» έστριψε δεξιά ( με κατεύθυνση πορεία κάθετη προς τη χερσόνησο της Καλλίπολης) βάλλοντας συνέχεια. Λόγω της σφοδρότητας του πυρός, τα τουρκικά πλοία έκαναν στροφή 180 μοιρών και εγκατέλειψαν τη μάχη επιστρέφοντας στην ασφάλεια των παράκτιων φρουρίων των Στενών. Στις 10.30 η σύντομη μάλλον ναυμαχία είχε τελειώσει με ελάχιστα μόνο πλήγματα στα «υπερστεγάσματα» (κυρίως τα φουγάρα και μερικές λέμβους) του «Αβέρωφ» το οποίο συγκέντρωνε όλα τα πυρά, και τρεις απώλειες από το πλήρωμα.
Βασικότερο συμπέρασμα αυτής της πρώτης μετά το 1821 ελληνοτουρκικής ναυμαχίας ήταν το εξής: «Ενθουσιασμός και ανδρεία πάντων ανεξαιρέτως ανωτέρα περιγραφής. Επυροβόλουν ζητωκραυγάζοντες. Ψυχραιμία και ακρίβεια θωρηκτών θαυμαστή. Κουντουριώτης».
Ο Α’ Βαλκανικός Πόλεμος κρίθηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό στη θάλασσα. Η σημασία της ναυτικής κυριαρχίας στο Αιγαίο σε καιρό πολέμου ήταν τριπλή: Έλεγχος των νησιών, εξασφάλιση του δια θαλάσσης ανεφοδιασμό των ακτών της Μακεδονίας και της Θράκης και δυνατότητα μεταφοράς και αποβίβασης στρατευμάτων.
Τελικά, από τις σύμμαχες χώρες, μόνο η Ελλάδα ναυμάχησε με τον τουρκικό στόλο ούσα η μοναδική χώρα που «έβλεπε» στο Αιγαίο. Το δεδομένο αυτό είχε φυσικά ληφθεί υπόψη στους προγραμματισμούς. Το άρθρο 2 της Στρατιωτικής Σύμβασης με τη Βουλγαρία προσδιόριζε επακριβώς τα καθήκοντα της Ελλάδας στον ναυτικό τομέα: «Πρώτιστος σκοπός του Ελληνικού Στόλου πρέπει οπωσδήποτε να είναι το να καταστεί κύριος του Αιγαίου Πελάγους και να διακόψει τας θαλάσσιας συγκοινωνίας μεταξύ Μικράς Ασίας και Ευρωπαϊκής Τουρκίας…». Η Ελληνική στρατηγική στη θάλασσα.
Από το βιβλίο του Δημητρίου Γ. Θαλασσινού: Α’ Βαλκανικός πόλεμος: 1 Οι Ναυτικές επιχειρήσεις… 2 Ηπειρος 1912-1913.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
