Περί ύδατος – Ρήγα Φεραίου – Βελεστινλή.

Το νερόν, είπον εις τον μαθητήν μου, είναι ένα σώμα βαρύτερον από τον αέρα και ελαφρότερον από την γην. Συνίσταται από σφαιρικά μόρια, οπού έχουν αναμεταξύ εις την ένωσίν τους πολλά εύκαιρα διαστήματα, τα οποία γεμίζουν από αέρα, αιθέρα και ηλεκτρικήν ύλην. Δια να το καταλάβης αυτό, βάλε ένα σωρόν πορτοκάλια, και θέλεις ιδεί οφθαλμοφανώς τα αναμεταξύ τους εύκαιρα διαστήματα.

Οι ποταμοί και αι πηγαί λαμβάνουν την αρχήν τους από τες βροχές, οπού μαζώνονται εις τα βουνά, και κατεβαίνουν απ’ ολίγον ολίγον από τα διαπεράσματα και τες τρύπες των εις τους πρόποδάς των, και γίνονται πηγαί. Όταν ένα τοιούτον ύδωρ περιπατή πολύν καιρόν εις τα σπλάγχνα του βουνού, εγγίζει τα μόρια κανενός σώματος, τα οποία ξεκολλούν μαζί με το νερόν και τρέχουν αντάμα. Τότε καταστήνεται η αλμυρή πηγή, ή μεταλλική, ή λουτρόν.
-Αυτό το νοώ καλώτατα, διέκοψεν ο νέος˙ επιθυμούσα όμως να με κάμετε να νοήσω και την ζέστην των θερμών, οπού ο νους μου δεν καταλαμβάνει πως ζεσταίνονται.
-Ναι, απεκρίθην˙ αυτό το θαύμα αποκατασταίνεται πολλά εύληπτον, με το να ηξεύρωμεν πως μέσα εις την γην είναι φωτία και ζέστη. Η αρχή της φωτιάς εις τα σπλάγχνα της γης δεν είναι άλλο, παρά θειάφι και σίδηρον. Όταν ανακατωθούν μαζί ρινίσματα σιδήρου και θειάφι, και βραχούν με νερόν, θαφθούν έπειτα εις αγγείον σκεπασμένον μέσα εις την γην, τότε απ’ ολίγον ολίγον ανάπτουν και εβγαίνει φλόγα. Αυτή είναι η αιτία οπού πτύουν φωτιάν μερικά βουνά. Δια τούτο ευρίσκονται και τριγύρω εις τον Βεζούβ1 πολλά θερμά λουτρά.
Το τζακίλι (μαύρη και αυγοειδής πέτρα), με το να εμπεριέχη σιδηρώδη γην, όταν ενωθή καλά με θειάφι, ημπορεί να προξενήση μίαν μεγάλην και διεξοδικήν ζέστην εις την γην. Και πάλιν το θειάφι, όταν ανακατωθή με τζακμακόπετραν οπού είναι ακόμη άγουρη (ήγουν δεν εψήθηκεν αρκετά δια να εβγάνη φωτίαν), ή με γήϊνα κάρβουνα, ή με πάχος γης απ’ εκεί οπού εβγαίνει νάφθη, προξενεί ζέστην ομοίως. Όταν όμως ένα τοιούτον μίγμα ζεσταθή και δεχθή από πουθενά αέρα, ή αρκετήν δύναμιν απ’ αυτόν δια να ανοίξη μίαν έξοδον εις την επιφάνειαν της γης, ευθύς καταντεί εις φλόγα και κατατρώγει όλην την ύλην ενταυτώ˙ πλην, όταν είναι εμποδισμένη και δεν ημπορεί να εύρη καμίαν έξοδον εις τον ελεύθερον αέρα, τότε ημπορεί να βαστάξη την ζέστην πολλές εκατοστές και χιλιάδες χρόνους. Ημείς έχομεν το παράδειγμα τούτου εις ένα αναμμένον κάρβουνον, το οποίον ημπορεί να βασταχθή σφαλισμένον εις ένα αγγείον χωρίς να χωνεύση.
Η γη περιέχει εις τους λαγόνας της μέταλλα, ημιμέταλλα, ημίεφθα, άλατα, λογής – λογιών καμένα και χρωματισμένα χώματα,άμμους, πέτρας, τζακίλια, πετράδια, κόγχους, οστρακόδερμα διάφορα, απολιθωμένα ψάρια, τετράποδα, δένδρα και φυτά, κόκκαλα κάθε είδους, κόκκαλα γιγάντων (τα οποία λέγουν οι ανατόμοι πως είναι ψαριών ή ζώων). Εξ αυτών μερικά μεν ψήνονται από την υπόγειον φωτίαν, μερικά δε ενεσφαλίσθησαν εις τους κόλπους της από τας μεταβολάς οπού τοσάκις δια των σεισμών έλαβεν˙ οι οποίοι με τας υπερμεγέθεις φλόγας και νερά οπού εκούντηξαν εις την επιφάνειάν της (επειδή και είναι γνωστόν πως εξηράθησαν πηγαί ποταμών και εβγήκαν άλλοι αλλού), έκαμεν τόσα βουνά, φάραγγας, λάκκους και χάσματα, εξ ων τα μεν σφαλούν ευθύς, τα δε μένουν αρκετά (εις τα πολυθρύλητα Τέμπη, κατ’ ανατολών της χώρας Ράψανης, ευρίσκονται τοιαύτα χάσματα)˙ επειδή και, αφού ανάψουν αι υπόγειοι ύλαι οπού είπαμεν, κατ’ αρχάς εβγαίνουν μερικαί δυσώδεις αναθυμιάσεις εις την επιφάνειαν της γης ή φυσούν βιαιότατοι άνεμοι ή ακούεται βόμβος, και τότε δεν γίνεται σφοδρός σεισμός˙ ειδέ και τύχη να ευρεθή νερόν εις καιρόν οπού ανάπτουν (ωσάν οπού είναι πολλά νερά ιστάμενα και αήρ εις τους κόλπους της γης, καθώς είναι αποδεδειγμένον από τόσα μεταλλεία, οπού καταλιμπάνονται εξ αιτίας των αναβλυσάντων νερών, και από τόσους ανθρώπους οπού έβγαναν πέτρες εις τα βάθη, όπουθεν εξήλθεν αέρας με βίαν και έσβησε τα κεριά τους), τότε ακολουθεί εις την γην εκείνο οπού γίνεται εις έναν τέντζερε καλά χρισμένον και βράζοντα (ήγουν τινάζεται το σκέπασμά του με βίαν), ή εις αρκετόν βραστόν βούτυρον ή πάχος ή αναλυμένον μέταλλον, όταν χυθή ολίγον νερόν˙ τότε, λέγω, το μεν βούτυρον και πάχος ημπορούν να ανάψουν το σπίτι, το δε μέταλλον να σκοτώση τους μαστόρους οπού το παραστέκονται. Όθεν, με αυτόν τον τρόπον, εξηγούνται φυσικώς οι σεισμοί, οίτινες κάμουν να καταποντισθή ένα μέρος της γης, και να έβγη αλλού ένα νησί, ή να τραβηχθή η θάλασσα και να αφήση χέρσον έναν τόπον οπού εσκέπαζε τόσους χρόνους.
Οι παλαιοί των Αιγυπτίων ιερείς, 600 χρόνους προ Χριστού, εβεβαίωναν, καθώς διηγείται ο Πλάτων εις τον Τιμαίον, πως ήτον μίαν φοράν ένα μεγάλον νησί, κοντά εις τους στύλους του Ηρακλέους (το Ζιμπραλτάρ), μεγαλύτερον από την Ασίαν και Λιβύαν κατεκλύσθη και κατεβυθίσθη υποκάτω εις τα ύδατα της θαλάσσης, ύστερον από έναν μέγαν σεισμόν. Ίσως αυτή να είναι η Αμερική. Οι φυσικοί λέγουν πως η Σικελία απεσπάσθη από την Ιταλίαν, η Ιγγλιτέρα από την Ευρώπην και τα νησιά της Άσπρης Θαλάσσης από την Μικράν Ασίαν.
Οι ποταμοί, φέροντες άμμους προς την θάλασσαν, προξενούν μεγάλην μεταβολήν εις την επιφάνειαν της γης. Εις το Μισίρι βρέχει σπανίως, οι κανονικοί όμως κατακλυσμοί του Νείλου προέρχονται από τους χειμάρρους οπού πίπτουν από την Αιθιοπίαν, πέραν της διακεκαυμένης ζώνης. Αυτός κουβανεί μίαν μεγάλην ποσότητα λάσπης εις την Αίγυπτον, και έρριψε προς το μέρος της θαλάσσης θεμέλια ενός νησιού, οπού με καιρόν ημπορεί να γένη νέος τόπος, επειδή και ευρίσκεται με το σκαντάλι περισσότερον από είκοσι μίλια μακράν από το περιγιάλι εις το βάθος της θαλάσσης η λάσπη του Νείλου, ήτις αυξάνει κάθε χρόνον. Η κάτω Αίγυπτος, οπού είναι τώρα το Δέλτα, πρώτα ήτον ένας κόλπος θαλάσσης. Το Δαμιάτι είναι την σήμερον δέκα μίλια μακράν από την θάλασσαν, εις δε τον δέκατον τρίτον αιώνα, ήτοι εν έτει ασμγ’ (=1243) ήτον λιμήν θαλάσσης.

Υποσημείωση.
Βουνόν οπού πτύει φλόγα εις την Ιταλίαν.

Από το βιβλίο: Ρήγα Βελεστινλή. Απάνθισμα κειμένων. Έκδοσις της Βουλής των Ελλήνων, Σεπτέμβριος του 1998.

Επιμέλεια και επιλλογή κειμένων, Πασχάλη Μ. Κιτρομηλίδη, Ομοτ. Καθηγητού του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπ. Αθηνών.

Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.

Κατηγορίες: Άρθρα, Ιστορικά, Λογοτεχνικά, Υγεία – επιστήμη - περιβάλλον. Προσθήκη στους σελιδοδείκτες.