Χαρακτηριστικὲς ἐκφράσεις τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς που της χρησιμοποιούμε και σήμερα! – Δημήτρη Ρεντζέλου.

Στὸν καθημερινὸ λόγο, προφορικὸ καὶ γραπτό, χρησιμοποιοῦμε συχνὰ ἐκφράσεις προερχόμενες ἀπὸ τὴν ἀρχαία Ἑλληνικὴ καὶ τὴν κοινὴ Ἑλληνιστική, τὴ γλῶσσα τῆς Ἁγίας Γραφῆς. Καθὼς εἶναι διάσπαρτες, σπαράγματα, δίνουν στὸ λόγο σφρῖγος καὶ ζωντάνια, ἐνῶ ἡ ἄγνοιά τους δημιουργεῖ μερικὲς φορὲς ἀμηχανία. Μὲ αὐτὲς ἐρχόμαστε σ’ ἐπαφὴ μὲ παλαιότερες μορφὲς τῆς γλώσσας μας, σὲ μικρὴ ἡλικία μὲ φυσικὸ καὶ ἀβίαστο τρόπο, ἔτσι ὥστε ἡ γνώση τῆς σημασίας, τῆς χρήσεως καὶ προελεύσεως τους, νὰ ἀποτελεῖ ἕνα καλὸ πνευματικὸ καὶ γλωσσικὸ ἐφόδιο γιὰ κάθε μαθητή.

– Αἰδὼς Ἀργεῖοι: Ντροπή σας, δὲν ντρέπεστε καθόλου;
Ὅλα ὅσα εἴπατε στὴν ἀγόρευσή σας ἦταν ψέματα. Γιατί τόση ὑποκρισία; Αἰδὼς Ἀργεῖοι.
Φράση ποὺ φώναξε ὁ Στέντορας στὴν προσπάθειά του νὰ παρακινήσει τοὺς Ἀργείους νὰ δείξουν θάρρος στὸν ἀγώνα ἐναντίον τῶν Τρώων, μετὰ τὴν ἀποχώρηση τοῦ Ἀχιλλέα ἀπὸ τὴ μάχη.
Ἰλιάδα, Ε,787

– Ἀντίπαλον δέος: Ἀντίπαλος, ἀντίπαλη παράταξη. Ἰσορροπία προερχόμενη ἀπὸ τὸ φόβο τῶν δυὸ ἀντιπάλων.
Τώρα ποὺ κατέρρευσε ἡ Σοβιετικὴ Ἕνωση καὶ χάθηκε τὸ ἀντίπαλο δέος ἡ Ἀμερικὴ συμπεριφέρεται ἀλαζονικά.
Ἡ φράση χρησιμοποιεῖται κυρίως ἀπὸ τὸ Θουκυδίδη, Γ,11

– Ἀπὸ μηχανῆς θεός: Ἀπροσδόκητη βοήθεια ἀπὸ ἄνθρωπο ἤ κάποιο γεγονὸς ποὺ ἐμφανίζεται ἀπροσδόκητα καὶ βγάζει ἀπὸ τὴ δύσκολη θέση, δίνει λύση στὸ πρόβλημα.
Βρισκόταν σὲ ἀπελπιστικὴ οἰκονομικὴ κατάσταση, ἀλλὰ τὸ λαχεῖο ποὺ κέρδισε ἦρθε σὰν ἀπὸ μηχανῆς θεὸς καὶ τὸν ἔβγαλε ἀπὸ τὴ δύσκολη θέση.
Ἡ φράση προέρχεται ἀπὸ τὸ θεατρικὸ τέχνασμα στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα, κατὰ τὸ ὁποῖο οἱ τραγικοὶ ποιητὲς ἐμφάνιζαν στὴ σκηνὴ πάνω σ’ ἕνα εἶδος γερανοῦ ἕνα θεὸ ποὺ ἔδινε λύση στὴν ἀδιέξοδη πλοκὴ τοῦ ἔργου.

– Ἀρχὴ ἄνδρα δείκνυσι: Ἡ ἐξουσία ἀποκαλύπτει τὶς δυνατότητες τοῦ ἀνθρώπου δείχνει τὶς ἱκανότητες καὶ τὸ χαρακτήρα του.
Τώρα ποὺ εἶναι στὴν ἀντιπολίτευση κατηγορεῖ τὸ δήμαρχο γιὰ ἀνικανότητα. Νὰ δοῦμε τί θὰ κάνει ὅταν ἐκλεγεῖ αὐτός, ἀρχὴ ἄνδρα δείκνυσι.
Ἡ φράση ἀποδίδεται στὸ Βίαντα, ἀρχαῖο Ἕλληνα σοφό, παρόμοια ἄποψη ἐκφράζεται στὴν Ἀντιγόνη τοῦ Σοφοκλῆ.
Σοφοκλῆ Ἀντιγόνη, 62

– Ἀσκοὶ τοῦ Αἰόλου: Λέγεται, ὅταν ἐμφανίζονται πολλὰ κακά, συμφορές.
Ἂν ἡ γειτονικὴ χώρα ἐξαπολύσει ἐπίθεση ἐναντίον μας θὰ γίνει μεγάλο κακό, θὰ ἀνοίξουν οἱ ἀσκοὶ τοῦ Αἰόλου.
Ἡ φράση εἶναι ἀπὸ τὴν Ὀδύσσεια. Οἱ σύντροφοι τοῦ Ὀδυσσέα ἀπὸ περιέργεια ἄνοιξαν ἕνα ἀσκὶ δοσμένο ἀπὸ τὸν Αἴολο στὸν Ὀδυσσέα καὶ ἀμέσως πετάχτηκαν οἱ ἄνεμοι καὶ καθὼς ἦταν ἀπομάκρυναν τὸ καράβι τους ἀπὸ τὴν πατρίδα καὶ τούς ἔφερε στὸν νησὶ τῶν Λαιστρυγόνων.
Ὀδύσσεια, κ, 1-56

– Ἄχθος ἀρούρης: Βάρος τῆς γῆς ἄχρηστος ἄνθρωπος ποὺ δὲν προσφέρει τίποτε.
Συνέχεια ζητᾶ δανεικὰ γιὰ νὰ ἐξασφαλίσει τὰ ἀπαραίτητα, κατάντησε ἄχθος ἀρούρης.
Ὁ Ἀχιλλέας στὸ διάλογο μὲ τὴ μητέρα του ἀναφέρει ὅτι αἰσθάνεται ἄχθος ἀρούρης (βάρος τῆς γῆς) μετὰ ἀπὸ μεγάλο διάστημα ἀπραξίας καὶ ἀποχῆς ἀπὸ τὴ μάχη.
Ἰλιάδα,Σ,104

– Ἀχίλλειος πτέρνα: Τὸ ἀδύνατο σημεῖο
Εἶναι σοβαρὸς καὶ μετρημένος ἄνθρωπος, ἀλλὰ στὸ ποδόσφαιρο παθιάζεται καὶ συμπεριφέρεται ἀπρεπῶς, ἡ ἀγάπη του γιὰ τὴν ὁμάδα ἀποτελεῖ καὶ τὴν ἀχίλλειο πτέρνα του.
Ἡ φράση προέρχεται ἀπὸ τὸ μῦθο τοῦ Ἀχιλλέα, κατὰ τὸν ὁποῖο ἡ μητέρα του Θέτις, ὅταν τὸν βάφτισε στὸ ἀθάνατο νερό, τὸν κράτησε ἀπὸ τὴ φτέρνα μὲ ἀποτέλεσμα τὸ σημεῖο ἐκεῖνο νὰ μὴ βραχεῖ καὶ νὰ μείνει τὸ μόνο ἀπροστάτευτο. Μόνο στὴ φτέρνα μποροῦσε νὰ πληγωθεῖ.

– Βίος ἀβίωτος: Ζωὴ ἀνυπόφορη.
Τὸν ἀπείλησε ὅτι θὰ τοῦ κάνει τὸ βίο ἀβίωτο.
Ἡ φράση ἀποδίδεται στὸ Χίλωνα, ἕνα ἀπὸ τοὺς ἑφτὰ σοφούς τῆς ἀρχαιότητας.

– Γαῖα πυρὶ μειχθήτω: Ἂς καταστραφοῦν ὅλα, ἂς γίνουν ὅλα τὰ πάνω κάτω.
Ἐμεῖς νὰ πετύχουμε τὸ στόχο μας καὶ γαῖα πυρὶ μειχθήτω.
Ἡ φράση ἀποδίδεται σὲ ἀρχαῖο Ἕλληνα ποιητή.

– Γερανοὶ τοῦ Ἰβύκου: ἀπροσδόκητη ἀποκάλυψη τοῦ ἐνόχου.
Ὁ δράστης τοῦ ἐγκλήματος παρέμεινε γιὰ ἀρκετὸ διάστημα ἄγνωστος, ἕως ὅτου ἦρθαν οἱ γερανοὶ τοῦ Ἰβύκου, ἡ κατάθεση τοῦ τελευταίου μάρτυρα ἀποκάλυψε τὸν ἔνοχο.
Γύρω στὰ 550 π. Χ. ληστὲς ἐπιτέθηκαν καὶ τραυμάτισαν θανάσιμα τὸν ποιητὴ Ἴβυκο. Τὴ στιγμὴ ἐκείνη πέρασαν ἀπὸ πάνω του ἕνα κοπάδι γερανοὶ (πουλιά) καὶ τοὺς παρακάλεσε νὰ ἐκδικηθοῦν τὸ θάνατό του. Λίγο ἀργότερα σ’ ἕνα ἀνοικτὸ θέατρο τῆς Κορίνθου κατὰ τὴν παράσταση ἐμφανίστηκαν οἱ γερανοὶ καὶ ἕνας θεατὴς ἀκούστηκε νὰ λέει πανικόβλητος:
Οἱ γερανοὶ τοῦ Ἰβύκου: Οἱ ἐκδικητὲς. Ἔτσι οἱ θεατὲς κατάλαβαν ὅτι αὐτὸς ἦταν ὁ ἔνοχος.

– Γῆ καὶ ὕδωρ: Σύμβολα ὑποταγῆς, πλήρης ὑποχώρηση.
Οἱ ἀντίπαλοί μας ἀντιστάθηκαν γιὰ λίγο, στὸ τέλος ὅμως παραδόθηκαν καὶ μᾶς ἔδωσαν γῆν καὶ ὕδωρ.
Ἡ φράση προέρχεται ἀπὸ τὸν Ἡρόδοτο, κατὰ τὸν ὁποῖο οἱ Πέρσες ἀπεσταλμένοι ζήτησαν ἀπὸ τοὺς Σπαρτιάτες γῆν καὶ ὕδωρ ὡς σύμβολο ὑποταγῆς σ’ αὐτούς.
Ἡροδότου Ἱστορία, V, 17-18

– Γόρδιος δεσμός: Δύσκολο πρόβλημα, ἄλυτο πρόβλημα.
Ἡ ὑπόθεση ἦταν τόσο μπερδεμένη ποὺ ἀποτελοῦσε γόρδιο δεσμὸ γιὰ τοὺς δικαστές.
Ἡ φράση λέγεται γιὰ δύσκολη κατάσταση σὰν καὶ αὐτὴ ποὺ ἀντιμετώπισε ὁ Μέγας Ἀλέξανδρος, ὅταν προσπάθησε νὰ λύσει ἕνα μπερδεμένο κόμπο, τὸ «γόρδιο δεσμό», ποὺ σύμφωνα μὲ τὸν χρησμὸ ὅποιος τὸν ἔλυνε θὰ γινόταν κυρίαρχος τῆς Ἀσίας.
Ἀρριανοῦ, 11,3

– Δαμόκλειος σπάθη: Ἀπειλητικὸ πρᾶγμα, ἀπειλή.
Τὸ ἔνταλμα ποὺ ἐκδόθηκε κρεμόταν ὡς δαμόκλειος σπάθη πάνω ἀπὸ τὸ κεφάλι του.
Ἡ φράση προέρχεται ἀπὸ τὸ ἐπεισόδιο τοῦ Δαμοκλῆ, ἑνὸς αὐλικοῦ κόλακα τοῦ τυράννου τῶν Συρακουσῶν Διονυσίου, ὁ ὁποῖος θέλοντας νὰ δείξει στὸ Δαμοκλῆ πόσο ἐπικίνδυνο ἦταν τὸ ἀξίωμα τοῦ τυράννου τὸν ἔβαλε νὰ καθίσει στὸ θρόνο του, ἐνῶ ἀπὸ πάνω του κρεμόταν ἀπὸ μία ἀλογότριχα ἕνα μεγάλο σπαθί.

– Διέβην τὸν Ρουβίκωνα: πῆρα μία παράτολμη ἀπόφαση.
Ὁ στρατηγὸς βρισκόταν σὲ δίλημμα τί νὰ κάνει, στὸ τέλος ὅμως διέβη τὸν Ρουβίκωνα καὶ ἐξαπόλυσε σφοδρὴ ἐπίθεση ἐναντίον τῶν ἐχθρῶν.
Ἡ φράση ἀναφέρεται στὸν Ἰούλιο Καίσαρα ποὺ τὸ 49 π.Χ. πῆρε τὴν παράτολμη, ἀπόφαση νὰ κηρύξει τὸν ἐμφύλιο πόλεμο στὴν Ἰταλία καὶ γι’ αὐτὸ πέρασε μὲ τὸ στρατὸ του τὸν ποταμὸ Ρουβίκωνα, κατευθυνόμενος πρὸς τὴν Ρώμη.

– Δούρειος Ἵππος: Προσφορὰ ἐπικίνδυνη. Ὅ,τι φαίνεται σὰν δῶρο, ἐνῶ στὴν πραγματικότητα εἶναι ἐπικίνδυνο, δόλιος καὶ ἐπικίνδυνος.
Ἡ πρόταση γιὰ συμφωνία ποὺ διατυπώνουν οἱ ἀντίπαλοι γιὰ νὰ δείξουν τὶς καλές τους προθέσεις ἀποτελεῖ δούρειο ἵππο, γιατί ἔτσι θέλουν νὰ ἐξυπηρετήσουν μόνο τὰ συμφέροντά τους.
Ἡ φράση εἶναι παρμένη ἀπὸ τὸν Ὅμηρο. Οἱ Ἕλληνες χάρισαν στοὺς Τρῶες ἕνα ξύλινο ἄλογο ὡς ἀφιέρωμα στοὺς Θεούς, ἐνῶ μέσα βρισκόταν ὁ Ὀδυσσέας μὲ τοὺς συντρόφους του καὶ πρῶτοι ἄρχισαν τὴν καταστροφὴ τῆς Τροίας.
Ὀδύσσεια, λ,529

– Δρακόντεια μέτρα: αὐστηρὰ μέτρα, σκληρὰ μέτρα.
Ἡ ἀστυνομία πῆρε δρακόντεια μέτρα γιὰ νὰ ἀποτρέψει βίαια ἐπεισόδια στὸ κέντρο τῆς πόλης.
Ἡ φράση προέρχεται ἀπὸ τὸν Δράκοντα, ἀρχαῖο νομοθέτη τῆς Ἀθήνας ποὺ ἦταν γνωστὸς γιὰ τοὺς αὐστηροὺς καὶ σκληροὺς νόμους ποὺ ἐπέβαλε τὸν 7ο αἰώνα π.Χ.

– Ἐξ ἁπαλῶν ὀνύχων: ἀπὸ μικρὸ παιδί, ἀπὸ νηπιακὴ ἡλικία.
Εἴμαστε πολὺ φίλοι καὶ γνωριζόμαστε ἐξ ἁπαλῶν ὀνύχων.
Ἡ φράση χρησιμοποιεῖται γιὰ νὰ δηλώσει τὴ νηπιακὴ ἡλικία κατὰ τὴν ὁποία ὁ ἄνθρωπος ἔχει μαλακὰ νύχια.

– Ἔξεστιν Κλαζομενίοις ἀσχημονεῖν: Ἐπιτρέπεται στοὺς Κλαζομενίους νὰ φέρονται μὲ ἀπρέπεια.
Ἡ φράση χρησιμοποιεῖται ὑποτιμητικὰ γιὰ ὅσους συμπεριφέρονται μὲ ἀπρέπεια καὶ δηλώνει ὅτι ἡ ἀπρέπεια εἶναι δικό τους γνώρισμα.
Τὴν φράση εἶπαν οἱ Ἔφοροι τῆς Σπάρτης γιὰ τοὺς Κλαζομένιους, κατοίκους τῶν Κλαζομενῶν, πόλης τῆς ἀρχαίας Ἰωνίας, ὅταν οἱ ἀντιπρόσωποί τους λέρωσαν τοὺς θρόνους τους στὴ γερουσία.
Αἰλιανοῦ Ποικίλαι Ἰστορίαι,2,15

– Ἔπεα πτερόεντα: Λόγια τοῦ ἀέρα.
Θέλω ἀποδείξεις γι’ αὐτὸ τὸ ζήτημα, γιατί ὅσα λὲς εἶναι «ἔπεα πτερόεντα» καὶ δὲν μὲ πείθεις.
Ποιητικὴ Ὁμηρικὴ ἔκφραση βασισμένη στὴν ἀντίληψη ὅτι τὰ λόγια, ὅταν βγαίνουν ἀπὸ τὸ στόμα μας τὰ παίρνει ὁ ἀέρας καὶ πετοῦν.
Ἰλιάδα,Α,201

– Ἐπὶ ξυροῦ ἀκμῆς: στὴν κόψη τοῦ ξυραφιοῦ, σὲ πολὺ κρίσιμη κατάσταση, σὲ κρίσιμο σημεῖο.
Ἡ κατάσταση εἶναι πολὺ δύσκολη, εἶναι ἐπὶ ξυροῦ ἀκμῆς καὶ πρέπει νὰ πάρουμε ὀρθὲς καὶ ταχύτατες ἀποφάσεις.
Ὁμηρικὴ φράση, εἰπώθηκε ἀπὸ τὸ Νέστορα στὸ Διομήδη στὴν προσπάθειά του νὰ τὸν ξεσηκώσει γιὰ πόλεμο ἐναντίον τῶν Τρώων.
Ἰλιάδα,Κ,173

– Ἑκατόμβη: Τεράστια θυσία πολλὰ θύματα.
Στὴ διάρκεια τοῦ β΄ παγκοσμίου πολέμου ὑπῆρξαν Ἑκατόμβες, πρᾶγμα ποὺ δὲν πρέπει νὰ ξεχάσει ἡ ἀνθρωπότητα.
Ἑκατόμβη στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα ὀνόμαζαν τὴν θυσία, προσφορὰ πρὸς τοὺς θεοὺς ἀπὸ ἑκατὸ βόδια.
Ὑπάρχει πολλὲς φορὲς στὸν Ὅμηρο. Ἰλιάδα, Α,65

– Ἒς αὔριον τὰ σπουδαῖα: Αὔριο θὰ ἀσχοληθοῦμε μὲ τὰ σοβαρά.
Ἔλα τώρα ἂς διασκεδάσουμε σήμερα, ἔχουμε καιρὸ γὶ αὐτά. Ἒς αὔριο τὰ σπουδαῖα.
Τὴ φράση εἶπε ὁ Θηβαῖος Ἀρχίας, ὅταν πῆρε τὸ γράμμα ποὺ τὸν προειδοποιοῦσε ὅτι κινδυνεύει ἀπὸ τὸν Πελοπίδα.
Πλουτάρχου Πελοπ.,10

– Ἤ τάν ἤ ἐπὶ τᾶς: Ἤ νὰ τὴν φέρεις νικητὴς ἤ νὰ σὲ φέρουν πάνω της νεκρό, ἤ θὰ καταφέρουμε ἤ θὰ ἀποτύχουμε, ὅ,τι θέλει ἂς γίνει.
Ὁ ἀγώνας εἶναι δύσκολος ἀλλὰ πρέπει νὰ ἀγωνιστοῦμε μέχρι τέλους, ἤ τάν ἤ ἐπὶ τᾶς.
Τὴ φράση ἔλεγαν οἱ Σπαρτιάτισσες μητέρες στὰ παιδιά τους, ὅταν τοὺς ἔδιναν τὴν ἀσπίδα γιὰ τὸν πόλεμο.
Πλουτάρχου Λακεδαιμ. Ἀποφθ.16

– Ἥξεις ἀφήξεις: Λέγεται στὴν περίπτωση ποὺ κάποιος δὲν ἔχει σταθερὴ ἄποψη, ἀλλὰ ἀλλάζει συνεχῶς γνώμη.
Πρέπει νὰ ξέρεις ὅτι καὶ ἐσὺ ἔχεις εὐθύνη γιὰ τὴν κακὴ κατάσταση ποὺ βρίσκεσαι, γιατί δὲν πῆρες μιά σταθερὴ ἀπόφαση, συνέχεια ἤσουν «ἥξεις ἀφήξεις».
Ἡ φράση προέρχεται ἀπὸ τὸ χρησμὸ τοῦ μαντείου τῶν Δελφῶν « ἥξεις ἀφήξεις οὐ θνήξεις ἐν πολέμῳ». Ἡ θέση τοῦ κόμματος πρὶν ἤ μετὰ τὸ ἀρνητικὸ μόριο οὐ, καθορίζει καὶ τὴ σημασία τοῦ χρησμοῦ.

– Κέρβερος: σκληρός, ἀνυποχώρητος.
Παρὰ τὰ παρακάλια μας ὁ φύλακας δὲν μᾶς ἄφησε νὰ περάσουμε. Ἦταν ἀληθινὸς Κέρβερος.
Ἀπὸ τὸ ὄνομα τοῦ τέρατος ποὺ φύλαγε τὸν Ἅδη καὶ δὲν ἄφηνε κανένα νὰ μπεῖ μέσα.

– Ἡ κεφαλὴ τῆς Μέδουσας: Λέγεται γιὰ ὅ,τι εἶναι ἀποκρουστικό, γιὰ ὅ,τι δὲν ἀντέχει νὰ τὸ βλέπει κανείς.
Τὸ θέαμα ἦταν ἀποκρουστικὸ καὶ ἀνυπόφορο, ὅπως ἡ κεφαλὴ τῆς Μέδουσας.
Ἡ φράση προέρχεται ἀπὸ τὸ μῦθο τῆς Μέδουσας ποὺ ἀπολίθωνε ὅποιον τὴν κοιτοῦσε
Ἡσίοδου Θεογονία, 1270

– Κέρας Ἀμαλθείας: πλοῦτος, ἀφθονία
Παρόλο ποὺ ἦταν τὰ χρόνια δύσκολα αὐτὸς μὲ τὴν κληρονομιὰ ποὺ πῆρε εἶχε τὸ κέρας τῆς Ἀμαλθείας.
Ἡ φράση προέρχεται ἀπὸ τὸ περιστατικὸ ὅπου ἡ Ἀμάλθεια ἔτρεφε τὸ μικρὸ Δία μὲ κέρατο κατσίκας γεμάτο γάλα καὶ μέλι.

– Καυδιανὰ δίκρανα: Λέγεται στὴ φράση περνῶ μέσα ἀπὸ τὰ καυδιανὰ δίκρανα ἀναγκάζομαι νὰ ὑποστῶ ταπεινώσεις.
Ἡ φράση προέρχεται ἀπὸ τὴν ταπεινωτικὴ ἥττα τοῦ ρωμαϊκοῦ στρατοῦ στὸ Καύδιο, στὴν Ἀππία ὁδό, ὅπου ὁ ρωμαϊκὸς στρατὸς ὑποχρεώθηκε νὰ περάσει κάτω ἀπὸ ἕνα ζυγὸ σὲ σχῆμα «Π» κατασκευασμένο ἀπὸ δόρατα (καυδιανὰ δίκρανα).

– Καὶ σὺ τέκνον Βροῦτε; Λέγεται γιὰ κάποιο ἄνθρωπο, ποὺ ξαφνικὰ στρέφεται ἐναντίον μας.
Τὴ φράση εἶπε ὁ Καίσαρας, ὅταν ἀναγνώρισε τὸ Βροῦτο ἀνάμεσα στοὺς δολοφόνους του.

– Κόπρος τοῦ Αὐγείου: Μαζεμένες ἀτασθαλίες καταστάσεις ποὺ δύσκολα διορθώνονται.
Ὅταν ἔγινε ἔλεγχος ἀπὸ τὸν ἐπόπτη ἀποκαλύφθηκαν πολλὰ σκάνδαλα καὶ ὁ ὑπουργὸς ἔδωσε ἐντολὴ νὰ καθαριστεῖ ἀμέσως ἡ κόπρος τοῦ Αὐγείου.
Ἡ φράση προέρχεται ἀπὸ ἕνα ἄθλο τοῦ Ἡρακλῆ, ὅταν καθάρισε τὴν κοπριὰ ἀπὸ τοὺς στάβλους τοῦ Αὐγείου.

– Ἰδοὺ ἡ Ρόδος ἰδοὺ καὶ τὸ πήδημα: λέγεται γιὰ ὅσους ὑπερηφανεύονται καὶ καυχῶνται γιὰ ἀνεπιβεβαίωτα κατορθώματά τους καὶ καλοῦνται νὰ ἀποδείξουν ὅτι λένε τὴν ἀλήθεια.
Ἀφοῦ εἶσαι τόσο δυνατὸς ἀπόδειξέ το, μὴ λὲς μόνο λόγια ἰδοὺ ἡ Ρόδος ἰδοὺ καὶ τὸ πήδημα.
Ἡ φράση προέρχεται ἀπὸ αἰσώπειο μῦθο «Ἀνὴρ Κομπαστής» σύμφωνα μὲ τὸν ὁποῖο κάποιος ἰσχυριζόταν ὅτι κάποτε στὴ Ρόδο ἔκανε ἕνα πολὺ μεγάλο ἅλμα καὶ τοῦ ζήτησαν νὰ τὸ ἐπαναλάβει λέγοντάς του τὴν παραπάνω φράση.
Αἰσώπου Μῦθοι, «Ἀνὴρ Κομπαστής»

– Μηδένα πρὸ τοῦ τέλους μακάριζε: Μὴν καλοτυχίζεις κανένα, πρὶν νὰ δεῖς τὸ τέλος του.
Μὲ αὐτὴ τὴ φράση σχολίασε ὁ Σόλωνας τοὺς θησαυροὺς τοῦ Κροίσου, ὅταν ὁ τελευταῖος τούς ἔδειξε μὲ ὑπερηφάνεια.
Ἡροδότου Ι. 32. 7

– Κύκνειο ἄσμα: Ἡ τελευταία πράξη, τὸ τελευταῖο ἔργο, ἡ τελευταία ἐνέργεια κάποιου.
Μὲ αὐτὴ τὴ διδασκαλία, ποὺ ἀποτελεῖ τὸ κύκνειο ἄσμα του, ὁ δάσκαλος ἀποσύρεται καὶ συνταξιοδοτεῖται. Προέρχεται ἀπὸ τὸ τελευταῖο τραγούδι τοῦ κύκνου πρὶν τὸ θάνατό του.
Πλάτωνος, Φαίδων 84,Ε

– Ἱστὸς τῆς Πηνελόπης: λέγεται γιὰ ἔργο ποὺ δὲν τελειώνει.
Χρόνια προσπαθοῦν νὰ τελειώσουν τὰ ἔργα γιὰ τὴν κατασκευὴ τοῦ λιμανιοῦ καὶ δὲν τὸ κατόρθωσαν ἀκόμη ἔχουν καταντήσει σὰν τὸν ἱστὸ τῆς Πηνελόπης.
Ἡ φράση εἶναι ἀπὸ τὸν Ὅμηρο ὅπου στὴν Ὀδύσσεια ἀναφέρεται πὼς ἡ Πηνελόπη ὕφαινε ἕνα ὕφασμα τὴν ἡμέρα καὶ τὸ ξήλωνε τὴ νύχτα θέλοντας νὰ ξεγελάσει τοὺς μνηστῆρες μέχρι νὰ γυρίσει ὁ Ὀδυσσέας ἀπὸ τὴν Τροία.
Ὀδύσσεια, τ,149

– Κουτὶ τῆς Πανδώρας: Συνδυασμένη ἐπιδρομὴ συμφορῶν ἤ ἐμφάνιση πολλῶν κακῶν ταυτόχρονα.
Ἐκείνη τὴ χρονιὰ πολλὲς συμφορὲς χτύπησαν τὴν πόλη, λὲς καὶ ἄνοιξε τὸ κουτὶ τῆς Πανδώρας.
Ἡ φράση προέρχεται ἀπὸ τὴ μυθολογία, κατὰ τὴν ὁποία ὁ Δίας γιὰ νὰ τιμωρήσει τοὺς ἀνθρώπους ἔδωσε στὴν Πανδώρα σὰν δῶρο ἕνα κιβώτιο γεμάτο ἀπ’ ὅλες τὶς συμφορὲς ἔτσι μόλις τὸ ἄνοιξε βγῆκαν ἔξω τὰ κακά, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν ἐλπίδα.

– Ὁ κύβος ἐρρίφθη: Ἡ ἀπόφαση πάρθηκε.
Ὁ Ὑπουργὸς ὑποσχέθηκε ὅτι τὸ ἔργο θὰ προχωρήσει. Ὅπως δήλωσε χαρακτηριστικὰ ὁ κύβος ἐρρίφθη.
Τὴ φάση εἶπε ὁ Καίσαρας ὅταν ἀποφάσισε νὰ κηρύξει ἐμφύλιο πόλεμο.

– Κλίνη τοῦ Προκρούστη: Λέγεται στὴν περίπτωση ποὺ κάποιος θέλει νὰ προσαρμόσει τὴν πραγματικότητα σ’ ἕνα αὐθαίρετο σχῆμα, ὥστε νὰ ἐξυπηρετήσει τὰ συμφέροντά του.
Ἡ ἀντιπολίτευση κατηγόρησε τὴν κυβέρνηση ὅτι πέρασε τὸν ἐκλογικὸ νόμο ἀπὸ τὴν κλίνη τοῦ Προκρούστη γιὰ νὰ ἔχει ἴδιο ὄφελος.
Προέρχεται ἀπὸ τὸν μυθικὸ κακοῦργο Προκρούστη ποὺ ἔδενε τὰ θύματά του στὸ κρεβάτι του κι ἔπειτα τοὺς ἔκοβε ἤ ἐξάρθρωνε τὰ πόδια, γιὰ νὰ τοὺς φέρει σὲ μῆκος ἴσο μὲ τὸ κρεβάτι.

– Μέμνησο τῶν Ἀθηναίων: Μὴν ξεχάσεις νὰ ἐκδικηθεῖς τοὺς ἀντιπάλους σου.
Οἱ ἀντίπαλοι πρέπει νὰ πληρώσουν τὰ κακὰ πού μᾶς ἔκαναν, «μέμνησο τῶν Ἀθηναίων».
Τὴ φράση ἔλεγε καθημερινὰ ἕνας ὑπηρέτης στὸ Δαρεῖο ὑπενθυμίζοντάς του ὅτι ἔπρεπε νὰ τιμωρήσει τοὺς Ἀθηναίους, γιατί συμμετεῖχαν στὴν πυρπόληση τῶν Σάρδεων.
Ἡροδότου, V.105

– Μερὶς τοῦ λέοντος: Τὸ μεγαλύτερο μέρος τὸ μεγαλύτερο κομμάτι.
Ἡ μοιρασιὰ δὲν ἦταν δίκαιη, γιατί ὁ μεγαλύτερος ἀδελφὸς πῆρε τὴ μερίδα τοῦ λέοντος καὶ στοὺς ὑπόλοιπους ἔμειναν ἐλάχιστα περιουσιακὰ στοιχεῖα.
Ἀπὸ τὸ μῦθο τοῦ Αἰσώπου «Λέων καὶ ἀλώπηξ».

– Κομίζω γλαῦκα εἰς Ἀθήνας: Λέω πράγματα πασίγνωστα, σὰν νὰ ἦταν ἄγνωστα.
Κομίζεις γλαῦκα εἰς Ἀθήνας λέγοντάς μας ὅτι ἡ παχυσαρκία βλάπτει τὴν ὑγεία.
Ἡ φράση λέγεται γιατί στὴν Ἀθήνα ἡ γλαῦκα, ἡ κουκουβάγια, ἦταν πασίγνωστη, σὰν σύμβολο τῆς Ἀθήνας καὶ εἰκονιζόταν παντοῦ, ὅπως στὶς στροφὲς τῶν σπιτιῶν, στὰ νομίσματα κ.λ.π.
Ἀριστοφάνη, Ὄρνιθες, 301

www.nektarios.gr

Κατηγορίες: Άρθρα, Ιστορικά, Λογοτεχνικά. Προσθήκη στους σελιδοδείκτες.