ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ
ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ
«Μια τρομερή φήμη μάς έρχεται από τη Δύση: η Ρώμη κυριεύθηκε… Έχω μείνει άφωνος… Κατακτήθηκε η πόλη που κατέκτησε την οικουμένη».
Αυτή η κραυγή απελπισίας ανήκει στον Άγιο Ιερώνυμο, από μια επιστολή του σχετική με τα γεγονότα του 410 μ.Χ. στην Αιώνια Πόλη. Αν η λεηλασία της από τους Γότθους προκαλεί τόσο μεγάλη συγκίνηση, αυτό δεν οφείλεται στο ότι είναι αναπάντεχη ή πρωτοφανής στη βαρβαρότητα της. Όπως με ρεαλισμό λέει ο Άγιος Αυγουστίνος, στο έργο του Η Πόλη του Θεού, «Η ερήμωση, η σφαγή, η λεηλασία, η φωτιά, όλες οι καταστροφές που έγιναν σ’ αυτή την πρόσφατη άλωση της Ρώμης αποκαλύπτουν τα ήθη του πολέμου».
Η παρακμή έχει ήδη αρχίσει
Ωστόσο, στις αρχές του 5ου αιώνα, η Ρώμη έχει ήδη πίσω της μια εκατονταετία σχετικής παρακμής. Η Τετραρχία προτίμησε άλλες πρωτεύουσες, πιο κοντά στα θέατρα των επιχειρήσεων, στο Βορρά και στην Ανατολή. Το 330 ο Κωνσταντίνος εγκαινίασε τη δική του πρωτεύουσα, την Κωνσταντινούπολη. Η Ρώμη έχει χάσει πια το δυναμικό ρόλο που διαδραμάτιζε ως κέντρο της αυτοκρατορίας.
Όσο όμως κι αν έχει υποβαθμιστεί πολιτικά, η Ρώμη παραμένει μοναδική. Εκτός από την ομορφιά που οφείλεται στη λαμπρή ιστορία της, η πόλη έχει πολύ μεγάλο πληθυσμό και είναι εφοδιασμένη με τείχη για ν’ αντιμετωπίσει τους Βαρβάρους. Η πλούσια αριστοκρατία των συγκλητικών διακρίνεται για τη ραφιναρισμένη κοσμική ζωή της. «Το ευγενές σώμα της Συγκλήτου βλέπει ν’ αμαυρώνεται το μεγαλείο του από τον έκλυτο βίο ορισμένων μελών του» (Αμμιανός). Το τελευταίο αυτό οχυρό της ειδωλολατρίας διατηρεί μιαν ανθηρή πνευματική ζωή, παρ’ όλο που, όπως λέει ο ίδιος συγγραφέας, «οι τραγουδιστές έχουν διώξει τους φιλοσόφους και οι καθηγητές της ρητορικής έχουν παραχωρήσει τη θέση τους στους δασκάλους των ηδονών». Ο ρωμαϊκός όχλος έχει ως κύρια απασχόληση του τα θεάματα και τα αθλήματα και για να τραφεί εξαρτάται πλήρως από τις εισαγωγές τροφίμων. Τέλος, η Ρώμη είναι η πόλη της Εκκλησίας, μια πόλη που ωφελείται όλο και πιο πολύ από την ανάπτυξη της πνευματικής εξουσίας των πάπων και από την καθιέρωση των προσκυνημάτων στην
παπική έδρα.
Μια… ήπια επιδρομή
Μετά το θάνατο του αυτοκράτορα Θεοδοσίου (395), οι Γότθοι πλησιάζουν όλο και περισσότερο τη Ρώμη, σπρωγμένοι αρχικά από ένα λαό που έρχεται από τα ανατολικά, τους Γέτες. Οι Βάρβαροι ξεχύνονται από τους πιο δύσβατους δρόμους και όλα τα εμπόδια υποχωρούν μπροστά στην ορμητικότητά τους. Το 405, αφού έχουν αποτύχει οι διαπραγματεύσεις ανάμεσα στον Βησιγότθο αρχηγό Αλάριχο και τον Ονώριο, τον αυτοκράτορα του Δυτικού Ρωμαϊκού Κράτους που είναι εγκατεστημένος στη Ραβέννα, αρχίζει η πρώτη πολιορκία της Ρώμης. Καταβεβλημένοι από την έλλειψη τροφίμων και το λοιμό, οι Ρωμαίοι αναγκάζονται να ζητήσουν διαπραγματεύσεις, το 409.
Ο Ονώριος, όμως, αρνείται οποιαδήποτε εδαφική παραχώρηση στον Βησιγότθο αρχηγό. «Ο Αλάριχος, λυπημένος που υποχρεωνόταν να επιτεθεί στη Ρώμη, έστειλε στον Ονώριο επισκόπους για να τον παρακαλέσουν να μην επιτρέψει να καταστραφεί από ξένους μια πόλη που επί μία χιλιετία είχε κυβερνήσει σε ένα μεγάλο κομμάτι του κόσμου» (Ζώσιμος, Νέα Ιστορία). Η πολιορκία ξαναρχίζει τον Αύγουστο του 410. «Στο λιμάνι της Ρώμης (την Όστια) δεν έφθανε πια ούτε στάρι ούτε λάδι ούτε άλλες προμήθειες. Η πείνα ήταν μεγαλύτερη από ποτέ». Ο αποκλεισμός δε διαρκεί πολύ. «Ο Αλάριχος έφθασε, πολιόρκησε και έσπειρε το χάος στην αναστατωμένη πόλη και, τέλος, εισέβαλε σ’ αυτήν, αφού όμως είχε διατάξει πρώτα τους στρατιώτες του να μην πειράξουν καθόλου όσους θα κατέφευγαν σε ιερά, και ιδιαίτερα στις βασιλικές των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, και να αποφύγουν όσο ήταν δυνατόν την αιματοχυσία καθώς θα έψαχναν για λάφυρα» (Ορόσιος, Ιστοριών βιβλία 7 κατά των Εθνικών).
Όπως ομολογούν όλες οι μαρτυρίες, ο Αλάριχος —που είναι χριστιανός πρίγκιπας, αν και η Εκκλησία της Ρώμης τον θεωρεί αιρετικό, επειδή πιστεύει στον Αρειανισμό— προσπαθεί να περιορίσει τις σφαγές, τις καταστροφές και όλες τις βιαιοπραγίες.
Μετά τη λεηλασία
Η λεηλασία δε διαρκεί πολύ. «Την Τρίτη μέρα από την είσοδο τους στην πόλη, οι Βάρβαροι αποχωρούν οικειοθελώς, πυρπολώντας μερικά σπίτια, χωρίς όμως να προκαλέσουν φωτιά ανάλογη… μ’ εκείνη που είχε βάλει ο αυτοκράτορας Νέρωνας» (Ορόσιος). Ωστόσο, η σοβαρότητα του γεγονότος επισπεύδει τη φυγή του πληθυσμού, η οποία έχει αρχίσει μια δεκαετία νωρίτερα. Από το 368 μέχρι το 419, η Ρώμη χάνει τα δύο τρίτα των κατοίκων της. Οι Ρωμαίοι διασκορπίζονται στις μεσογειακές χώρες, φθάνοντας μέχρι την Αφρική και την Παλαιστίνη. Αν πιστέψουμε όμως τον Λατίνο ιστορικό Ορόσιο, η ζωή στην πόλη επανέρχεται στο φυσιολογικό ρυθμό της σε απίστευτα σύντομο χρόνο: «Πρόκειται για ένα πολύ πρόσφατο γεγονός, κι όμως, παρατηρώντας κανείς το πλήθος του ρωμαϊκού λαού κι ακούγοντας την οχλοβοή του, θα νόμιζε ότι δεν έχει συμβεί τίποτε, αν δεν υπήρχαν ακόμη τα ερείπια να του θυμίζουν την πυρκαγιά».
Το 417, ο Ρουτίλιος Ναματιανός ακούει «τις επευφημίες που πολλαπλασιάζονται (και) αναγγέλλουν ότι τα θέατρα είναι γεμάτα». Πριν επιστρέψει στη Γαλατία, ο πιστός αυτός ειδωλολάτρης γράφει την Ιερή Πόλη (Urbs Sacra), μια από τις πιο όμορφες ωδές που υμνούν τη δόξα της Ρώμης η οποία όμως έχει χάσει οριστικά το θρόνο της. Τα γεγονότα μιλούν από μόνα τους. Το 425, τα μάρμαρα από το ναό της Ήρας Βασίλισσας χρησιμοποιούνται στην οικοδόμηση της εκκλησίας της Αγίας Σαβίνας, ενώ το 458 ένα διάταγμα του Μαϊοριανού μετατρέπει τα αρχαία κτίσματα σε λατομεία της Νέας Ρώμης, η οποία παραμένει πάντα Αγία και Αιώνια, αλλά είναι πια παπική, και όχι ρωμαϊκή.
Οι γοτθικές εισβολές
Από το 2ο μ.Χ. αι. τα παραδουνάβια σύνορα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας δέχονται πιέσεις από τους γερμανικούς λαούς της Α. Ευρώπης, τους Γότθους και τους Βανδάλους. Στα μέσα του 4ου αιώνα, οι Ασιάτες Ούννοι εξορμούν προς τη Δύση, παρασύροντας στο πέρασμά τους και τους Γερμανούς. Οι Γότθοι διαχωρίζονται σε δύο κλάδους. Οι Οστρογότθοι εισρέουν στις ουγγρικές πεδιάδες μέχρι το 406, οπότε κατατροπώνονται στη Βόρεια Ιταλία. Οι Βησιγότθοι εξασφαλίζουν από τους Ρωμαίους αυτοκράτορες την άδεια να περάσουν τον Δούναβη και να εγκατασταθούν στην αυτοκρατορία∙ λίγο αργότερα, όμως, ο αρχηγός τους Αλάριχος επιχειρεί να δημιουργήσει ανεξάρτητο πριγκιπάτο.
ΕΠΙΜΥΘΙΟ
Ρώμη, Αιώνια Πόλη;
Η πρωτοχριστιανική Εκκλησία επαναφέρει, από τη δική της σκοπιά, το θέμα της «Αιώνιας Πόλης», υπό τον όρο βέβαια ότι η πόλη δεν είναι πια ειδωλολατρική. Έτσι εξηγούνται τα λόγια του Αγίου Αυγουστίνου σ’ ένα κήρυγμά του μετά τη λεηλασία του Αλάριχου: «η Ρώμη χτυπήθηκε, αλλά δεν αφανίστηκε∙ τιμωρήθηκε, αλλά δεν καταστράφηκε». Από τον 5ο αιώνα και μετά, οι άνθρωποι θα έχουν την ευθύνη για τις καταστροφές στην πόλη, περισσότερο και από τη φθορά του χρόνου.
Όταν η ουμανιστική Αναγέννηση ανακαλύπτει ξανά τους θησαυρούς της Ρώμης, η αρχαία Αγορά (Forum) είναι ένας βοσκότοπος! Αλλά ο ενθουσιασμός για τις αρχαιότητες επιταχύνει και τις καταστροφές σε τέτοιο βαθμό, ώστε ο ζωγράφος Ραφαήλ διαμαρτύρεται, το 1519, μπροστά στον πάπα Λέοντα Ι’:
«Γιατί να παραπονιόμαστε για τους Γότθους και τους Βανδάλους… όταν εκείνοι που όφειλαν να προστατέψουν τα κατάλοιπα της αρχαίας Ρώμης έχουν συμβάλει εδώ και πολύ καιρό στην ερείπωση και τη λεηλασία της!». Επειδή βέβαια, τα οικοδομικά έργα των παπών κατασκευάζονται κυρίως με υλικά από τα σωζόμενα ρωμαϊκά κτίσματα. Πρέπει να περιμένουμε μέχρι το 18ο αιώνα για να σταματήσει η αφαίμαξη. Ο πάπας Βενέδικτος ΙΔ’ (1740-1758) σώζει την τελευταία στιγμή τα κατάλοιπα του Κολοσσαίου, αφιερώνοντας το φλαβιανό αμφιθέατρο στη λατρεία των μαρτύρων.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. William N. Bayless «The Visigothic invasion of Italy – The classical journal 72 October 1976
2. N. Norwitch – Byzantium the early centuries – London 1982
3. Eric Durschmied – From Armageddon to the Fall of Rome – London 2002
4. Peter Heather – The Fall of the Roman Empire – A new history of Rome and the Barbarians – Oxford University press 2006
5. Ammianus Marcellinus – The later Roman empire AD 354-378 Book XXXI
6. Brown A. Alaric – London 1972
7. Edward Gibbon, History of the Decline and Fall of the Roman Empire – Chapter 30-31
8. The Legend of Alaric’s Burial
9. Wolfram – History of the Goths, 1979-1988
10. Patrick J. Geary – Readings in Medieval History – Ontario Broadview Press Ltd. 2003
11. Jordanes – Historia Gothorum Chapter XXXI
12. Septimane wisigothique, «Dou vengient les wisigoths?»
Η/Υ ΠΗΓΗ:
Historical Quest: 31 Αυγούστου 2012
