Στοιχεία ταυτότητας:
Θρήσκευμα• Ορθόόδοξοι Χριστιανοί• με εξαίρεση τα χωριά της Βαρνας της Βουλγαρίας.
Πατρίδα• Χερσόνησος του Αίμου.
Τοπος διαμονής• Μικρές κοινότητες κατοικούν στη Ν.Δ. Ουκρανία, στον Ρωσικό Καύκασο, στο Καζακστάν, Ουζμπεκιστάν, στη Β. Ελλάδα (νομό Σερρών και Εβρου), Βουλγαρία και Ρουμανία. Οι περισσότεροι όμως ζουν στα νότια της Μολδαβίας.
Καταγωγή• Απόγονοι Μικρασιατικών πληθυσμών, υποστηρίζουν οι επιστήμονες της δυτικής ιστοριογραφίας, λαμβάνοντας υπόψη όλα εκείνα τα στοιχεία που συνθέτουν τον πολιτισμό τους.
Γλώσσα• Γκαγκαουζικά. Αυτά ανήκουν στην αλταϊκή (τουρανική) οικογένεια γλωσσών. Διαφέρουν από τα τουρκικά στη σύνταξη και τη φρασεολογία.
Φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά• Των κατοίκων της Βαλκανικής.
Χρονικός εντοπισμός• Δεύτερο μισό του 18ου αιώνα. Ο όρος Γκαγκαούζος συναντάται για πρώτη φορά τον 19ο αιώνα.
Ιστορικό διάγραμμα
Στη Β. Ελλάδα ήρθαν οι Γκαγκαούζοι από την περιοχή της Αδριανούπολης με τη συνθήκη της Λωζάνης το 1923. Κατοικούν σε περισσότερα από 20 χωριά και έχουν ελληνική εθνική συνείδηση.
Στη Βουλγαρία υπάρχουν 10-15 γκαγκαουζικά χωριά, που από το 1906, βίαια αποσπάστηκαν από τον Ελληνισμό και το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Στις χώρες της πρώην Ε.Σ.Σ.Δ. ζουν περίπου 70.000 με γκαγκαουζική συνείδηση.
Ομως η Αυτόνομη Περιοχή της Γκαγκαουζίας — εκτείνεται σε 1.800 όη2 — βρίσκεται στη νότια Μολδαβία με 180.000 κατοίκους, από τούς οποίους το 80% είναι Γκαγκαούζοι.
Η εγκατάστασή τους στη Μολδαβία σχετίζεται με το Ρωσοτουρκικό πόλεμο. Με το τέλος του Β´ Παγκοσμίου Πολέμου (1944) οι Γκαγκαούζοι αυτοί αναγνωρίζονται επίσημα ως ιδιαίτερη εθνότητα, χωρίς όμως πολιτική οντότητα. Μετά την περεστρόϊκα (1990), υφίστανται οξύτατη οικονομική κρίση. Μεχρι σήμερα η Μολδαβία είναι η πιο φτωχή χώρα της Ευρώπης. Και η Αυτόνομη Περιοχή της Γκαγκαουζίας, η πιο υπανάπτυκτη της Μολδαβίας.
Πολιτισμική προσέγγιση
Το 1994 η Μολδαβία αναγνώρισε την Αυτόνομη Περιοχή (Α.Π.) της Γκαγκαουζίας με πρωτεύουσα το Κομρατ. Η διακυβέρνηση της Αυτονομίας — που περιλαμβάνει 3 πόλεις και 27 χωριά — έχει την υποτυπώδη δομή ενός κράτους• με: πρόεδρο, υπουργούς, βουλή. Η Α.Π. της Γκαγκαουζίας καθορίζει μόνη της τα εσωτερικά θέματα: εκπαίδευσης, εργασιακών σχέσεων, κοινωνικής πρόνοιας. Ομως την εθνική ασφάλεια, την άμυνα, τη νομισματική πολιτική, τη δικαιοσύνη και ιθαγένεια, την έχει η μολδαβική Κυβέρνηση. Η Α.Π. της Γκαγκαουζίας έχει δική της σημαία, που αναρτάται παράλληλα με τη μολδαβική.
Η οικονομία τους είναι γεωργική, κτηνοτροφική και πτηνοτροφική. Τα κυριότερα προϊόντα τους είναι: καπνά, κρασί, φρούτα, γάλα και μαλλί από πρόβατα.
Ομως, μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης, οι υποδομές της περιοχής «έχουν υποστεί σοβαρότατο πλήγμα. Οι συντάξεις για τούς περισσότερους έχουν να φανούν εδώ και πολλά χρόνια. Ποσιμο νερό υπάρχει μόνο στην πρωτεύουσα. Το οδικό δίκτυο είναι σε ορισμένες περιπτώσεις ανύπαρκτο».
Παρόλα αυτά, επιβιώνουν εξαιτίας της εργατικότητάς τους, αλλά και από το τουρκικό και ρωσικό συνάλλαγμα που εισρέει, αφού κάθε γκαγκαουζική οικογένεια έχει και κάποια μέλη της μετανάστες εκεί.
Οι Γκαγκαούζοι δεν είχαν ποτέ στο παρελθόν γραπτό λόγο. Μετέδιδαν από γενιά σε γενιά, με τον προφορικό λόγο, τα λαϊκά τους ποιήματα, τα τραγούδια, τις παροιμίες, τα ανέκδοτα και παραμύθια. Το 1900 ο διανοούμενος κληρικός Μιχαήλ Τσακίρ πρώτος εκδίδει στη γκαγκαουζική γλώσσα — χρησιμοποιώντας την κυριλλική γραφή — μεταφράσεις εκκλησιαστικών βιβλίων, όπως το προσευχητάρι, τη θεία Λειτουργία, το Ψαλτήρι, το κατά Ματθαίο Ευαγγέλιο κ.α. Το 1957 δημιουργείται αλφάβητο και ορθογραφία για τη μητρική τους γλώσσα, βασισμένο στα κυριλλικά γράμματα.
Σημερα τα γκαγκαουζικά διδάσκονται μόνο 3-4 ώρες την εβδομάδα στα 55 σχολεία της Α/θμιας και Β/θμιας εκπαίδευσης. Από το 1994 χρησιμοποιούν το λατινικό αλφάβητο. Και επειδή δεν έχουν λόγιο λεξιλόγιο, όλα τα μαθήματα γίνονται στα ρωσικά.
Στη λαϊκή παράδοση όλων των Γκαγκαούζων επικρατεί το• «στούς Τούρκους τη γλώσσα δώσαμε, τη θρησκεία όμως δε δώσαμε». Πράγματι, ο τουρκόφωνος αυτός λαός πάντοτε θεωρούσε την Ορθοδοξία ως κύριο γνώρισμα της ταυτότητάς του. Μαλιστα η πίστη τους έχει ένα βυζαντινό χαρακτήρα, με τις παραδόσεις που διατηρούν, τα έθιμα, την εκκλησιαστική ορολογία, που αποτελείται κυρίως από ελληνικές λέξεις, την ιδιαίτερη αγάπη που δείχνουν σε κάποιους αγίους κ.α.
Βεβαια, το 1944, με την προσάρτηση της περιοχής στη Σοβιετική Ενωση, είχαμε το κλείσιμο ή το γκρέμισμα των εκκλησιών. Μονο 2 εκκλησίες λειτουργούσαν. Οι άλλες — όσες απέμειναν — έγιναν αποθήκες. Είναι όμως πολύ χαρακτηριστικό της δύναμης της πίστης τους, ότι σε εκείνη την εφιαλτική περίοδο κανένας Γκαγκαούζος δεν έμεινε αβάπτιστος, ακόμη και αυτοί που ήταν στελέχη του καθεστώτος βάπτιζαν τα παιδιά τους κι έκαναν θρησκευτικό γάμο! Οι μάνες με τα πόδια έκαναν πορεία 2 η και 3 ημερών, για να βαπτίσουν τα παιδιά τους σε μία από τις δύο εκκλησίες που είχαν σωθεί!
Σημερα, σε κάθε χωριό της Γκαγκαουζίας λειτουργεί και κάποιος απέριττος ναός. Ακολουθούν δε το ρωσικό τυπικό, αφού ανήκουν πλέον στο Ρωσικό Πατριαρχείο.
Οι κίνδυνοι
Από το 1990 μεγάλο πρόβλημα εμφανίστηκε στη Γκαγκαουζία με τη δραστηριοποίηση αιρετικών ομάδων, όπως• Προτεσταντών, Βαπτιστών, Ιεχωβάδων κλπ. Αυτοί μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, έχουν χτίσει εντυπωσιακές «εκκλησίες». Εχουν αγοράσει ακόμη και ώρες διδασκαλίας στο Β´ Πανεπιστήμιο της Γκαγκαουζίας.
Επιπλέον, από το 1930 μέχρι και σήμερα, η τουρκική διπλωματία αποτελεί τον υπ’ αριθμό 1 κίνδυνο για τούς Ορθοδοξους Γκαγκαούζους. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία το εμπόριο, η βιομηχανία, τα Μ.Μ.Ε., η Παιδεία χρηματοδοτούνται και ελέγχονται από την Τουρκία. Και προωθείται στο εσωτερικό της Μολδαβίας — και όχι μόνο στη Γκαγκαουζία — το τουρκικό πολιτισμικό μοντέλο.
Η Δυση της ευμάρειας απεμπολεί τον Χριστό• και στη χοάνη του ευδαιμονισμού, θυσιάζουμε οι Ορθόδοξοι την έντιμον πενίαν, που κρατά νήφουσα την ψυχή για «τα μέγιστα επαγγέλματα». Ολα δε αυτά καθ’ ον χρόνο οι πιο φτωχοί της Ευρώπης, οι Γκαγκαούζοι, βαστούν αλώβητο το Φως του Χριστού• και αντέχουν στο καμίνι του χρόνου. Μετακενώνουν με πιστότητα την αποστολική διδαχή• και με τη ζωη τους αναδεικνύουν την ακατάλυτη δύναμη της Ιεράς Παρακαταθήκης της Ορθοδοξίας.
Κ.Μ.
Πηγή• Τα σχετικά δημοσιεύματα των Ν. Ταπούρη και Ν. Λουκά.
Από το περιοδικό: «Η δράση μας», τεύχος Ιανουαρίου 2004.
