1. Ο άνθρωπος είναι ον που σκέπτεται. Η σκέψη είναι τόσο βασική λειτουργία μας, ώστε ο φιλόσοφος Καρτέσιος (De Cartes) είπε : Cogito, ergo sum (σκέπτομαι ; άρα υπάρχω!).
Με την σκέψη του ο άνθρωπος ψάχνει για το σωστό. Και με την σκέψη του, αμφισβητώντας και αμφιβάλλοντας, κρίνοντας και ελέγχοντας, βαδίζει προς το σωστό, προς την αλήθεια.
2. Η σκέψη είναι μια λειτουργία του ανθρώπου. Είναι γνωστό, ότι οι λειτουργίες έχουν ένα έργο, ένα σκοπό. Η έξω από αυτόν χρήση τους οδηγεί στην διαστροφή· και αποτελεί διαστροφή.
β. Η διαστροφή της σκέψης
1. Ας πάρωμε ένα παράδειγμα :
Το πεπτικό σύστημα στον άνθρωπο έχει έργο και σκοπό την συντήρηση στην ζωή και σε κατάσταση υγείας. Σύμφυτη με την επιδίωξη του σκοπού είναι και η ηδονή. Μα αλλοίμονο, αν αυτή αποβή αυτοσκοπός. Γιατί τότε έχει συντελεσθή μια εσωτερική ψυχική διαστροφή, που οδηγεί σε παρά φύση χρήση του συστήματος για ηδονή με ζημία της υγείας και της ζωής, με πολύ πιθανές εξωτερικές προεκτάσεις διαστροφών (λαιμαργία, γαστριμαργία, μέθη, αλκοολισμός) και ασθενειών (ζάχαρο, πίεση, χοληστερίνη κ.ο.κ.).
2. Η σκέψη έχει έργο να ψάχνη για το σωστό και την αλήθεια, κρίνοντας, ελέγχοντας, αμφισβητώντας.
Όμως πολλές φορές η σκέψη αντί να ψάχνη, μένει στις εκδηλώσεις της λειτουργίας
της (κρίση, αμφιβολία, αμφισβήτηση, έρευνα) και μάλιστα τις κάνει από «μέσα» (για την επιτυχία του σκοπού) «αυτοσκοπό». Τότε η σκέψη διαστρέφεται. Τότε ο άνθρωπος καταντά : σκεπτικιστής (δηλ. άνθρωπος, που αμφισβητεί τα πάντα, χωρίς να ξέρη γιατί!) και σοφιστής (δηλαδή ένας σαδιστής του διαλόγου, που συνομιλεί, σαν να έχη μοναδικό σκοπό του, να φέρη τον συνομιλητή του σε αδιέξοδο)!
3. Με τον σκεπτικισμό οι άνθρωποι οδηγούνται σε μια απέραντη θάλασσα αβεβαιότητας.
γ. Τα δύο αναμφίβολα
1. Όλα είναι αβέβαια! λένε οι σκεπτικιστές.
Μα δεν έχουν δίκιο.
«Υπάρχουν δύο πράγματα, που δεν είναι καθόλου αμφίβολα· που δεν μπορούν να τα αμφισβητήσουν ούτε οι χειρότεροι σκεπτικιστές.
-Το ένα είναι, ότι ο άνθρωπος σκέπτεται· (ωραίο και γοητευτικό!).
-Το δεύτερο είναι, ότι ο άνθρωπος θα πεθάνη· (πικρό και τρομερό!)
Έχουν τα δύο αυτά καμμιά σχέση μεταξύ τους;
Μπορούν να ζυμωθούν μεταξύ τους και να γίνουν ψωμί;
Ναί, απαντά ο μεγάλος φιλόσοφος Βλάσιος Πασκάλ, μπορούν!
Ας υποθέσωμε, ότι εγώ λύω όλα τα προβλήματα του κόσμου: πολεμικά, επιστημονικά, αστρονομικά, μαθηματικά, πολιτικά, κλπ., μα δεν μπορώ να λύσω το πρόβλημα του θανάτου. Δεν ξέρω να απαντήσω, τι γίνεται μετά! Και σε αυτή την κατάσταση έρχεται ο θάνατος!
Να λοιπόν πεθαίνω!
Αν έχω λύσει όλα τα άλλα προβλήματα, εκτός από το πρόβλημα του θανάτου, θα με ωφελήση αυτό τίποτε την ώρα του θανάτου μου; Θα με απαλλάξη από την τραγική αγωνία που φέρνει το ερώτημα: Και μετά;
Αν έχω όλα τα προβλήματα άλυτα, αλλά έχω λύσει το πρόβλημα του θανάτου, θα παίξη κανένα ρόλο, θα επιδράση άσχημα στις τελευταίες μου στιγμές η άγνοια των πολιτικών και επιστημονικών προβλημάτων του σύγχρονου κόσμου» [1];
2. Λέγει ένας μεγάλος ψυχολόγος-ερευνητής των μυστηρίων του έσω ανθρώπου:
Εκατό χρόνια ηδονή δεν μπορούν να αντισταθμίσουν ένα λεπτό επιθανάτιας αγωνίας.
Και μια παροιμία-λαϊκή φιλοσοφία λέγει:
– Τέλος καλό, όλα καλά!
– Τέλος κακό, όλα κακά!
Άρα το πρόβλημα του θανάτου δεν είναι παρονυχίδα. Είναι πολύ σοβαρό. Είναι το πιο σοβαρό πρόβλημα στον κόσμο.
3. Ο Αντρέ Μαλρώ γράφει:
Σε ένα Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος της Γαλλίας την δεκαετία 19301940, ενώ κάποιος σύντροφος ανέπτυσσε το πρόγραμμα του Κόμματος και τις προοπτικές του, τον διέκοψε ένα αγωνιώδες ερώτημα:
– Και τί θα γίνη με τον θάνατο, σύντροφε;
– Αλήθεια, σύντροφοι-άνθρωποι όλης της γης, τί θα γίνη με τον θάνατο;
Ο Αντρέ Μαλρώ μας πληροφορεί ότι το ερώτημα αυτό έμεινε αναπάντητο [2]!
Και πώς να μην έμεινε; Τί να έλεγαν επάνω στο θέμα αυτό οι μαρξιστές; Να επαναλάμβαναν για μια ακόμη φορά ότι: Πικρός ο θάνατος, ο χωρίς ελπίδα;
4. Το πρόβλημα του θανάτου είναι το πιο σοβαρό πρόβλημα στον κόσμο. Και συνεπώς, πρέπει να αρχίσω να το ερευνώ. Πρέπει πρώτα από όλα να ασχοληθώ με αυτό.
– Καλά. Να ψάξω! και τί θα εύρω; Πόσοι ψάχνουν! Μα τίποτε δεν ευρίσκουν! Να αρχίσω να ψάχνω, για να χάσω τον καιρό μου;
Τα λόγια αυτά είναι λόγια επιπολαιότητας· λόγια πεσιμιστικά· λόγια απραξίας και δειλίας. Με τέτοιο σκεπτικό τίποτε δεν θα πήγαινε μπροστά.
Ας ιδούμε, τι πρέπει να απαντήσωμε:
δ. Η έρευνα
Η απάντηση τότε είναι καλή, όταν εκφράζη το συμφέρον του ανθρώπου κάτω από το φως της λογικής.
1. Και να λοιπόν μια τέτοια απάντηση μας δίνει ο Βλάσιος Πασκάλ. Λέγει:
«Οι άνθρωποι διαιρούνται σε τρεις κατηγορίες:
– Εκείνους, που δεν ερευνούν, και φυσικά δεν ευρίσκουν!
Οι άνθρωποι αυτοί – κατά την επιεικέστερη κρίση – είναι παράλογοι, (αφού δεν ενδιαφέρονται για την λύση ενός τόσο σοβαρού προβλήματος)· και άτυχοι, (αφού έτσι δεν ευρίσκουν την λύση του).
– Εκείνους που ερευνούν· αλλά δεν ευρίσκουν!
Οι άνθρωποι αυτοί είναι λογικοί, (αφού ερευνούν)· αλλά άτυχοι, (αφού δεν ευρίσκουν).
– Εκείνους που ερευνούν· και ευρίσκουν!
Οι άνθρωποι αυτοί είναι λογικοί και τυχεροί. Λογικοί, γιατί έψαξαν και ερεύνησαν. Και τυχεροί, γιατί ευρήκαν: το πιο μεγάλο λαχείο!
Για τους λόγους αυτούς ο Πασκάλ συνιστά:
Ερεύνα! Ερεύνα, όσο πιο πολύ μπορείς.
Μπορεί, να μη βρης. Μπορεί, να μη πας στην τρίτη κατηγορία, να είσαι λογικός και τυχερός.
– Μα μπορεί να βρης. Και να γίνης έτσι άνθρωπος αληθινά επιτυχημένος.
Και τότε οπωσδήποτε θα έχης ένα τεράστιο κέρδος: Δεν θα ανήκης στην πρώτη κατηγορία. Δεν θα είσαι παράλογος.
Συνοψίζοντας τα ανωτέρω επιγραμματικά ο Βλ. Πασκάλ λέγει:
Ερεύνα, όσο πιο πολύ μπορείς. Αν εύρης, θα εύρης το παν. Αν δεν εύρης, όχι μόνο δεν θα έχης χάσει τίποτε, μα θα έχης και τότε κάτι κερδίσει. Θα έχης πιο πολλή πείρα. Θα έχης γίνει πιο λογικός· και συνεπώς πιο σοφός· και πιο προσγειωμένος· και πιο μυαλωμένος.
Υπάρχει έμπορος στον κόσμο, που δεν θα ανελάμβανε με τέτοιους όρους (αν κερδίση, να κερδίζη το παν, αν δεν κερδίζη να μη χάνη απολύτως τίποτε και να μένη με το κέρδος της πείρας) οποιαδήποτε επιχείρηση του πρότειναν» [3];
2. Λογική και πείρα λένε:
• Ερεύνα! Ερεύνα, όσο πιο πολύ μπορείς!
• Ερεύνα, όσο πιο βαθειά μπορείς!
Και το παράγγελμα της Εκκλησίας λέγει:
• Ερεύνα!
• Τω διστάζοντι μαθητή, ο Χριστός προετρέψατο ψηλαφήσαι (την πλευράν Αυτού) ειπών: Ερευνήσας άπαντα, δεύρο λοιπόν μη αμφίβαλλε!…
Η Εκκλησία όχι μόνον δεν εμποδίζει την έρευνα, αλλά δοξάζει τον Χριστό ψάλλοντας:
• Χαίρεις ερευνώμενος! δι’ ο, Φιλάνθρωπε, προς τούτο προτρέπεις τον Θωμάν.
Η έρευνα των θεμάτων της πίστεως είναι υπόθεση ιερή. Γιατί ρίχνει φως στο θέμα του θανάτου….
***
ε. Ο κίνδυνος της πελαγοδρομίας
Μα δεν αρκεί να ερευνάμε. Πρέπει να ερευνάμε σωστά. Στο σημείο αυτό πρέπει να επιμείνωμε ιδιαίτερα. Γιατί πολλοί ερευνούν. Μα όχι σωστά. Πάμε στο βουνό για ψάρια· και στην θάλασσα για λαγό.
Τί εννοούμε;
Δεν είναι σωστό να αρχίσωμε την έρευνά μας με την εξέταση της γνώμης του καθενός, για να ιδούμε, τι λέγει πως είναι ο Χριστός. Θα πελαγοδρομήσωμε τζάμπα. Ή μάλλον θα πελαγώσωμε. Αφού είναι γνωστό, πως κάθε άνθρωπος έχει και μια γνώμη· ή μάλλον αλλάζει τόσο εύκολα γνώμη, ώστε να λένε: «πέντε ρωμιοί – πενήντα γνώμες». Τόσες γνώμες, όχι να τις ελέγξωμε δεν προφθάνομε στην ζωή μας, μα ίσως ούτε να τις μάθωμε.
στ. Πώς ξεκινάμε
Γι’ αυτό ξεκινάμε την έρευνα μας από την γνώμη του Χριστού για τον εαυτό Του.
Ξεκινάμε, από την δική Του γνώμη, με την σκέψη:
• Οπωσδήποτε, ξέρει κάπως καλλίτερα από τους άλλους τον Εαυτό Του.
• Οπωσδήποτε, ξέρει κάτι περισσότερο από τους άλλους για τον Εαυτό Του.
• Οπωσδήποτε η γνώμη Του για τον Εαυτό του είναι (είτε θετικά είτε και αρνητικά) πιο βαρύνουσα από ό,τι η γνώμη των άλλων.
Και προχωρούμε, εξετάζοντας λογικά, με βάση τα δεδομένα των διαφόρων επιστημών, τις απόψεις της άρνησης.
ζ. Έρευνα, πίστη και αγάπη
Η έρευνα δεν είναι αντίθετη στην πίστη. Κάθε άλλο.
1. Κάποτε ερώτησε ένας Εβραίος τον Ιησού:
– Διδάσκαλε, ποία εντολή είναι η πιο μεγάλη; Απάντησεν ο Χριστός.
-Αγαπήσεις Κύριον τον Θεόν σου·
• εξ όλης της καρδίας σου·
• εξ όλης της ψυχής σου·
• εξ όλης της διανοίας σου.
Μερικοί περιορίζονται να αγαπούν τον Θεό μόνο συναισθηματικά. Μόνο με την καρδιά τους. Χωρίς να ενδιαφέρωνται να φωτίση η πίστη τους την διάνοιά τους! Η τοποθέτηση αυτή δεν είναι σωστή.
– Έχομε καρδιά, να αγαπάμε.
– Έχομε «ψυχή» (εδώ = θέληση), να διαλέγωμε και να αποφασίζωμε.
– Έχομε όμως και διάνοια, που πρέπει να γεμίση με φως και αλήθεια, για να φωτίζη το είναι μας.
2. Μόνο έτσι οι ενέργειες της καρδιάς μας και της ψυχής μας θα είναι γεμάτες φως. Μόνο έτσι μπορούμε:
• να Τον αγαπάμε όλο και πιο πολύ (= εξ όλης καρδίας!)
• να Τον ακολουθούμε μέχρι θανάτου (= εξ όλης ψυχής!)
• χωρίς τίποτε να μας κλονίζη (= εξ όλης διανοίας!)
Για να αγαπήση κανείς τον Θεό σωστά, πρέπει καρδιά, ψυχή και νους να ευρίσκωνται σε αρμονία μεταξύ τους.
Δεν είναι δυνατό (μα και δεν επιτρέπεται)
• άλλα να μου υπαγορεύη η καρδιά μου (= να αγαπώ τον Θεό!)
• και άλλα να μου υπαγορεύη η διάνοια μου, που ποτέ δεν εφρόντισα να την γεμίσω με το φως του Θεού.
3. Πώς να γεμίσω καρδιά και διάνοια με το φως του Θεού; Θα το ιδούμε στα επόμενα.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
[1] Γιαννακοπούλου, Ιωήλ (αρχιμανδρίτου), Χριστιανισμός-Λογική, Καλαμάτα 1953, σελ. 73-74.
[2] Δήμου, Νικ., Η δυστυχία του να είσαι Έλληνας, Αθήνα 1981, έκδ. 11, σελ. 80-81.
[3] Γιαννακοπούλου, Ιωήλ, ε.ά., σελ. 74-75 (διασκευή).
Από το βιβλίο: «Μητροπολίτου Νικοπόλεως Μ Ε Λ Ε Τ Ι Ο Υ: ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΧΡΙΣΤΟΣ»
Χαίρεις ερευνώμενος! Διό, Φιλάνθρωπε, Προς τούτο προτρέπεις τον Θωμάν. (Τροπάριον Κυριακής του Θωμά)
Έκδοσις Ιεράς Μητροπόλεως Νικοπόλεως Πρέβεζα 1999
