« Εν τω μηνί τω έκτω απεστάλη ουρανόθεν Γαβριήλ ο Αρχάγγελος, εν πόλει της Γαλιλαίας Ναζαρέτ, κομίσαι τη Κορη χαράς ευαγγέλια• και προσελθών προς αυτήν εβόησε λέγων• Χαίρε, Κεχαριτωμένη, ο Κυριος μετά σου… Χαίρε, σεμνή…»1.
Καθώς μπροστά στα μεγάλα και υπερφυή μυστήρια της θείας Οικονομίας, όπως και στα άγια πρόσωπα που υπούργησαν σ’ αυτό, στεκόμαστε με δέος ιερό και αγία συστολή, έτσι και τα ονόματα που χρησιμοποιούμε για να αποδώσουμε τούς χαρακτηρισμούς και τα ιδιώματά τους, συμβαίνει να είναι λιτά, απέριττα, μετέχοντα σε κάποια αφαίρεση. Ετσι μόνο μπορούμε να αποδώσουμε το ύψος και το μεγαλείο εκείνων που είναι αδύνατον να χωρέσουν στα στενά όρια των ανθρώπινων εννοιών, αφού το άπειρο δεν μπορεί ποτέ να περικλεισθεί στο πεπερασμένο και το άκτιστο στο κτιστό.
«Χαίρε, σεμνή».
Το μεγαλείο της Κυρίας Θεοτόκου υπερβαίνει πάσα ανθρώπινη αντιληπτική ικανότητα. Γι’ αυτό ετούτη την ονομασία βρίσκουμε αξιότερη να το αποδώσει — όσο το δυνατόν• «Σεμνή». Η Κυρία Θεοτόκος υπήρξε «η Σεμνή». Το εννοιολογικό περιεχόμενο της λέξης έχει κάτι κοινό με τη ζωη της Παναγίας• Και τα δύο κρύβουν μεγαλείο. Και τα δύο κρύβουν το μεγαλείο τους τόσο, ώστε κάποτε να παρεξηγούνται από τούς πολλούς και να υποβαθμίζονται.
Στη σύγχρονη εποχή, εποχή που τα πάντα απογυμνώνονται από το στολισμό και την αξία τους, η έννοια της σεμνότητος κατήντησε να έχει τόσο αποκρουστικό περιεχόμενο, κάτι σαν υστέρηση, καθυστέρηση, ευήθεια. Και όμως• η δυναμική της έννοιας «σεμνός» είναι τόσο ισχυρή, τόσο μεγαλειώδης και δραστική. Πρόκειται ακριβώς για το αντίθετο από ό,τι κοινώς θεωρείται. Σεμνός θα πει μεγάλος, μεγαλειώδης, μεγαλοπρεπής. Θα πει επίσημος, υψηλός, ευγενής, λαμπρός. Κι ακόμα σεβαστός, έντιμος, αξιοπρεπής, ιεροπρεπής.
Η Υπεραγία Θεοτόκος είναι «η των ουρανών υψηλοτέρα, και των Χερουβίμ ενδοξοτέρα, και πάσης κτίσεως τιμιωτέρα»2• δηλαδή η Σεμνή. Και αυτή τη σεμνότητά της, το ύψος δηλαδή και την ευγένεια και τη μεγαλοσύνη της την εμφανίζει με την πολιτεία της. Ο ιερός Δαμασκηνός αφήνει τη φαντασία του να εισδύσει στο βάθος του χρόνου και να παρακολουθήσει την αγία Παρθένο στη νεανική της ηλικία. Ομολογεί ότι του είναι πολύ δύσκολο να περιγράψει την αγία συμπεριφορά της: «Πως εξεικονίσω σου το σεμνότατον βάδισμα, πως την στολήν; Πως το πρόσωπόν σου το χαρίεν; γηραλέον φρόνημα εν νεάζοντι σώματι; στολή κοσμία, πάσαν θρύψιν (=κομπασμό) και μαλακίαν (=νωθρότητα) φεύγουσα. Βήμα σεμνόν και ατάραχον… Ηθος εστυμμένον (=σοβαρό), ιλαρότητι σύμμικτον, ανδράσιν απρόσιτον… Φρόνημα ταπεινόν εν θεωρίαις υψηλοτάταις. Λογος ιλαρός εξ αοργήτου ψυχής προφερόμενος… Συ… επίλεκτος δόξα της ανθρωπότητος»3.
Η Σεμνή!
Περα τώρα από την εξωτερική συμπεριφορά, η σεμνότης στηρίζει το μεγαλείο της κυρίως σε μια άλλη δόξα, ασυγκρίτως ανωτέρα της φαινομένης: στην κεκρυμμένη δόξα, την αθέατη. Το εννοιολογικό περιεχόμενο του όρου «σεμνός» απηχεί και έναν τέτοιο τόνο, ενώ καθαρά ο τόνος αυτός διακρίνεται στο ρήμα «σεμνύνομαι», που εμφανίζει ακριβώς ένα καύχημα ιδιαίτατο, απόλυτα προσωπικό, που εντούτοις δεν αποβαίνει αλαζονεία ή κομπασμός, γιατί ακριβώς μένει κρυφό, εσώτατο, μυχιαίτατο. «Πάσα η δόξα της θυγατρός του βασιλέως έσωθεν, εν κροσσωτοίς χρυσοίς περιβεβλημένη, πεποικιλμένη» (Ψαλ. 44, 14). Αυτή είναι η κατεξοχήν δόξα της Θεοτόκου, το ανεπινόητο μεγαλείο της, το καύχημά της, το σέμνωμά της• η κρυφή της ζωη. Η σιωπή της. Η αδηλότητα του βίου της. Εσωτερική ζωη και εξωτερική εκδηλωτικότητα είναι μεγέθη αντιστρόφως ανάλογα στη ζωη της Κυρίας Θεοτόκου. Οσο η παρουσία της μέσα στα ιερά Ευαγγέλια εκλείπει, όσο η ύπαρξή της χωνεύει και σβήνει η φωνή της, τόσο ηλικιώνεται η πνευματική της ζωη και μεγενθύνεται η πνευματική της υπόσταση. Η Παναγία επιτελεί σύντονη εσωτερική εργασία στον εαυτό της, τη στιγμή που απέχει επιμελώς από κάθε προσκήνιο. « Η δε Μαριάμ πάντα συνετήρει τα ρήματα ταύτα, συμβάλλουσα εν τη καρδία αυτής» (Λουκ. β´ 19).
Η Κυρία Θεοτόκος είναι η Σεμνή, κυρίως επειδή έχει εσωτερική ζωη. Από τότε που διαβιούσε στο Ναο του Κυρίου, «ενδιαιτωμένη τοις ιεροίς αδύτοις η θεόπαις, τας υψηλάς αναβάσεις εν τη καρδία διέθετο». Γι’ αυτό και «υψηλών υψηλοτάτη και μακαρίου γένους μακαριωτάτη βασιλίς εφέστηκε, πανταχόθεν σώματός τε και ψυχής φανωτάτας τε και θειοτάτας απαστράπτουσα μαρμαρυγάς»4. Αυτά είναι τα σεμνώματα της ιεράς βασιλίδος, της αγνής θεόπαιδος.
Αυτά μεταδίδει και στούς εραστάς του σεμνού και παρθενικού της βίου. Εχοντας αναλάβει αυτοί εκουσίως την «πτωχείαν του πνεύματος», το «απαρρησίαστον ήθος», το «άπλαστον» στούς τρόπους και την απλότητα στη συμπεριφορά, τίποτε άλλο δεν επιδιώκουν παρά την καλλιέργεια «του κρυπτού της καρδίας ανθρώπου, εν τω αφθάρτω του πραέος και ησυχίου πνεύματος, ο εστιν ενώπιον του Θεού πολυτελές» (Α´ Πετρ. γ´ 4). Αυτοί έχουν κάνει διάθεσή τους εσωτερική το «μη με δοξάσης επί της γης», και το μόνο που επίζηλα κρατούν για τον εαυτό τους, σέμνωμα και καύχηση μυστική τους, είναι ένας σταυρός κρυφός, μια καρτερία, μια υπομονή, μια σιωπή.
Είναι αυτή η δόξα τους η κεκρυμμένη. Μια δόξα που αυγάζει και προς τα έξω και κοσμεί τον κατέχοντα αυτήν μ ἕνα γλυκύ, μελιχρό χρώμα. Το χρώμα της σεμνότητος. Την αυγή της μελλούσης αποκεκαλυμμένης δόξης.
__________
1. Μηναίον, Μαρτιος ΚΕ’, Εις τον Εσπερινόν, Ιδιόμελον Λιτής.
2. Μηναίον, Αύγουστος ΙΕ´, Εις τον Εσπερινόν, Ιδιόμελον Λιτής.
3. Ιωάννου Δαμασκηνού, Λογος εις το Γενέσιον της Υπεραγίας Δεσποίνης ημών Θεοτόκου και αειπαρθένου Μαρίας, 11, ΕΠΕ 9, 204-206.
4. Γρηγορίου Παλαμά, Ομιλία ΝΓ’, Εις την προς τα Αγια των Αγίων είσοδον και τον εν αυτοίς θεοειδή βίον της πανυπεράγνου Δεσποίνης ημών Θεοτόκου και αειπαρθένου Μαρίας, 9, 10, ΕΠΕ 11, 272-274.
***
Από το περιοδικό: «Η δράση μας», τεύχος Μαρτίου 2008.
