Ευχή α’ ημέρας από γεννήσεως του παιδίου και, Αγιασμός ύδατος κατά α’ ημέραν.
Είναι σωστό να διαβάζεται η λεχώ την τρίτην ημέραν, ενώ αι ευχαί αναφέρουν καθαρά την πρώτην ημέραν; Μερικοί παραλείπουν τελείως να διαβάσουν την λεχώ. Κάμνουν καλά;
Σε ορισμένα χωριά επίσης επεκράτησε όπως, όταν γεννήση μία γυναίκα και μάλιστα την πρώτην ημέραν να πηγαίνη κάποιος με μία κανάτα νερό να το διαβάση ο ιερεύς στην εκκλησία για να πλυθούν οι μετασχόντες εις την γέννησιν. Το Ευχολόγιόν μας όμως μας λέγει ότι οφείλει ο ιερεύς την πρώτην ημέραν της γεννήσεως να μεταβή εις την οικίαν της γυναικός, και επ’ αυτής να διαβάση τας ευχάς. Ποίον όμως εκ των αναφερομένων είναι σωστό;
Και αι δύο αυτές ερωτήσεις αναφέρονται σε κοινό αντικείμενο, στην μικρή δηλαδή ακολουθία «εις γυναίκα λεχώ», που υπάρχει στα Ευχολόγιά μας. Κατά την ρητή διάταξι, που προτάσσεται της ακολουθίας αυτής, αυτή πρέπει να διαβάζεται «τη πρώτη ημέρα από της γεννήσεως του παιδίου». Μ’ αυτό εξ άλλου συμφωνεί και το περιεχόμενο των ευχών, που όλες κάμνουν λόγο για την γέννησι του παιδιού, που έγινε αυθημερόν («την σήμερον τέξασαν δούλην σου… από της σήμερον μέχρι της εσχάτης αυτής τελειώσεως» α’ ευχή, «τη τεξάση σήμερον» γ’ ευχή). Αυτή λοιπόν είναι και η σωστή πράξις.
Διαβάζεται δε στο σπίτι της γυναικός επί παρουσία αυτής και των άλλων προσώπων που παρευρέθησαν κατά τον τοκετό. Τούτο είναι φανερό ιδίως στην Τρίτη ευχή, όπου γίνεται λόγος και για τον οίκο, όπου «εγεννήθη το παιδίον», και για τους «αψαμένους» την λεχώ και για όλους όσοι ευρίσκονται «ενθάδε». Σε χειρόγραφα εκτός από τις ευχές αυτές υπάρχουν και άλλες λεγόμενες «εις τας ευρεθείσας γυναίκας εις λεχώ» ή και «εις την μαίαν». Φαίνεται όμως ότι ο ιερεύς σε μερικά μέρη δεν εδιάβαζε τας ευχάς μέσα στο σπίτι, αλλά έξω «προ του πυλώνος» και έμπαινε σ’ αυτό μετά την ανάγνωσι των ευχών, εθυμία και ερράντιζε το σπίτι ολόκληρο ή τας τέσσαρας γωνίας του με αγιασμό, έχριε δε και το πρόσωπο του παιδιού με το αγιασμένο ύδωρ.
Τί είναι τώρα αυτό το «ηγιασμένον ύδωρ», για το οποίο δεν κάμνουν λόγο τα σημερινά μας Ευχολόγια, αλλά που στην πράξι διατηρήθηκε η χρήσίς του σε πολλά μέρη; Σ’ έναν από τους κώδικας ρητώς λέγεται ότι είναι «ύδωρ των αγίων Θεοφανίων». Σε άλλον σημειούται ότι ο ιερεύς χρησιμοποιεί προς ραντισμόν το «άγιον ύδωρ, ήτοι του ζέου». Σε άλλους πάλι ή υπονοείται ή καθαρά φαίνεται ότι κατά την ανάγνωσι των ευχών παρετίθετο προ του ιερέως «αγγείον επάνω σκαμνίου» και το νερό αυτό χωρίς ιδιαίτερα καθαγιαστική ακολουθία εθεωρείτο κατά κάποιο τρόπο αγιασμένο δια των ευχών που ανεγίνωσκε ο ιερεύς. Ο Συμεών ο Θεσσαλονίκης λέγει ότι ο ιερεύς «σφραγίζει ύδωρ τη σημειώσει του σταυρού εις προοίμιον του θείου βαπτίσματος» και με αυτό «καταρραντίζει τον οίκον, κατάσφραγίζει και το βρέφος τω μετώπω δια τον νουν και τω στόματι δια τον λόγον και την πνοήν και τη καρδία δια την ζωτικήν δύναμιν, ώστε μένειν πεφυλαγμένον εις το σωτήριον βάπτισμα» (Διάλογος, κεφ. 59).
Δεν μπορεί να ξεύρη κανείς αν αυτό το έθιμο της μη μεταβάσεως επί τόπου του ιερέως, αλλά αποστολής του ηγιασμένου νερού έχει σχέσι με τις μαρτυρίες αυτές των κωδίκων, κατά τις οποίες εδιαβάζετο έξω του οίκου η ακολουθία, ή αν είναι μία διαφορετική σχετική όμως πράξις, ή αν αποτελή εξέλιξι της πράξεως που αναφέραμε. Είναι πάντως γεγονός, ότι η ανάγνωσις των ευχών αυτών παρουσιάζει πολλές δυσχέρειες και για τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν αμέσως μετά τον τοκετό σ’ ένα σπίτι, που δεν διευκολύνουν την είσοδον του ιερέως σ’ αυτό, και για την αλλαγή των συνθηκών της ζωής, ιδίως στις πόλεις, όπου η γέννησις δεν γίνεται πια στα σπίτια, αλλά σε ειδικές κλινικές ή σε νοσοκομεία. Ίσως μάλιστα σ’ αυτό να οφείλεται η από μερικούς ιερείς παράλειψις της ακολουθίας ή η ανάγνωσίς της την τρίτη ημέρα από της γεννήσεως. Θα πρέπει πάντως να σημειώσουμε ότι οι ευχές αυτές είναι αρκετά νεώτερες και δεν βρίσκονται σε κανένα παλαιό χειρόγραφο, παρά μόνο σε χειρόγραφα γραμμένα μετά τον ΙΔ’ αιώνα και πάλι όχι σ’ όλα.
Και σ’ όσα υπάρχουν ούτε είναι πάντα οι ίδιες ούτε πάντα τρεις, όπως στα έντυπα Ευχολόγια. Ακόμη και το περιεχόμενο των ευχών δείχνει την μεταγενεστέρα προέλευσί των, γιατί σε πολλές απ’ αυτές κυριαρχούν υπερασκητικές ιδέες (βλέπε π.χ. τις2 φράσεις «εν ανομίαις συνελήφθημεν» α’ ευχή, «ελέησον και συγχώρησον τα εκούσια και τα ακούσια ατυής πταίσματα» β’ ευχή, «ο γινώσκων το ασθενές της ανθρωπίνης φύσεως, συγχώρησον τη δούλη σου (τήδε) τη τεξάση σήμερον κατά το πλήθος των οικτιρμών σου… ίδε την ασθένειαν ημών των καταδίκων και ως αγαθός και φιλάνθρωπος Θεός συγχώρησον, ότι μόνος έχεις εξουσίαν αφιέναι αμαρτίας» γ’ ευχή) ή παρουσιάζουν επιδράσεις από τις παλαιές περί ακαθάρτου της λεχούς διδασκαλίες της Παλαιάς Διαθήκης (βλέπε «και δια ρύπου πάντες εσμέν ενώπιόν σου» α’ ευχή, «και του ρύπου κάθαρον… καθάρισον αυτήν από του σωματικού ρύπου» β’ ευχή, «και τοις αψαμένοις αυτής και τοις ενθάδε ευρισκομένοις πάσι… συγχώρησον» γ’ ευχή.
Η χρίσις εξ άλλου δια του αγιασθέντος νερού και ο ραντισμός έχουν την έννοια της καθάρσεως). Αλλά δεν μπορεί σοβαρά να ισχυρισθή κανείς, ότι αυτοί που παραλείπουν την ανάγνωσι των ευχών αυτών ακολουθούν την προ του ΙΔ’ αιώνος λειτουργική παράδοσι.
Όπως όμως και αν έχη η ιστορία της ακολουθίας αυτής, σήμερα είναι γεγονός ότι ευρίσκεται στο Ευχολόγιο και πρέπει κατά την διάταξί του να λέγωνται οι ευχές που περιλαμβάνονται σ’ αυτήν την ημέρα του τοκετού. Έχουν εξ άλλου, παρά τα ανωτέρω δύο σημεία, για τα οποία θα μπορούσε ίσως να έχη αντίρρησι κανείς, τόσο πλούσιο περιεχόμενο. Ζητείται η ευλογία της λεχούς και του παιδιού, του οίκου και των παρισταμένων, η προστασία των και η θεραπεία των. Η Εκκλησία υποδέχεται με τις ευχές της αυτές από την πρώτη στιγμή της γεννήσεώς του τον νέον άνθρωπο, που ήλθε στον κόσμο τούτο και αγιάζει την είσοδό του σ’ αυτόν. Θα του δώση το όνομα την ογδόη ημέρα, θα τον υποδεχθή στον ναό την τεσσαρακοστή, θα τον κατηχήση, θα τον βαπτίση, θα τον τρέφη με την σάρκα και το αίμα του Θεού, θα τον στεφανώση, θα παρασταθή στις ψυχικές και σωματικές του αρρώστιες, όταν ετοιμάζεται να φύγη από τον κόσμο θα τρέξη πάλι κοντά του και με ευχές και ύμνους θα προπέμψη το σώμά του στον τάφο.
Αλλά και νεκρό ακόμη δεν θα τον λησμονήση, αλλά πάλι δεήσεις και λειτουργίες θα τελή μέχρι συντελείας των αιώνων για την ανάπαυσι της ψυχής του. Αληθινά η Εκκλησία είναι η στοργική μητέρα, που παραλαμβάνει τον άνθρωπο από την στιγμή της γεννήσεώς του και τον οδηγεί μέχρι τις πύλες του ουρανού.
Από το βιβλίο του αειμνήστου Καθηγητού της Θεολογικής σχολής του Α.Π.Θ., Ιωάννου Μ. Φουντούλη: Απαντήσεις εις Λειτουργικάς απορίας. Τόμος Α’. ΣΤ’ έκδοσις.
Εκδόσεις της Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήναι, 1991.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
