Κατά τας μεγάλας εορτάς, όταν οι χριστιανοί προσέρχωνται πολλοί εις την θείαν κοινωνίαν και ο ιερεύς βλέπει ότι ο εντός του αγίου ποτηρίου οίνος πρόκειται να μη επαρκέση, τί πρέπει να πράξη; Δύναται να προσθέση έτερον οίνον προτού τελειώση ή όχι;
Στο Β’ παράρτημα της Α’ εκδόσεως σε νεοελληνική μετάφρασι των έργων του αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης Συμεών, που έγινε το 1791 στη Λειψία, περιέχονται χρησιμώτατες οδηγίες για την τέλεσι της θείας λειτουργίας, με τον τίτλο «Διδασκαλία προς τους ιερείς και διακόνους». Η «Διδασκαλία» αυτή δεν είναι έργο του Συμεών, αλλά ίσως του ιδίου του μεταφραστού, του ιερέως Πολυζώη Λαμπανιτζιώτη του εξ Ιωαννίνων, έχει όμως θεωρηθή «μετ’ ακριβείας» από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Καλλίνικο, ίσως τον Γ’ (1757), και την Σύνοδό του. Το παράρτημα αυτό περιλαμβάνεται διωρθωμένο κάπως και στην τελευταία ανατύπωσι της εκδόσεως αυτής, που έγινε τα τελευταία χρόνια από τον εκδοτικό οίκο Β. Ρηγοπούλου στην Θεσσαλονίκη. Οι ίδιες οδηγίες ελαφρά τροποποιημένες περιέχονται στο Γ’ κεφάλαιο και ενός άλλου παλαιού και χρησίμου βιβλίου, που έγραψε ο ιεροδιδάσκαλος Δανιήλ Γεωργόπουλος και εξεδόθη στην Βενετία το 1833 με τον τίτλο «Ιερά Ανθολογία». Η Πέμπτη έκδοσίς του έγινε στην Αθήνα το 1898 από τον Ν. Μιχαλόπουλο. Η «Διδασκαλία» γράφει επί λέξει για το θέμα που μας ενδιαφέρει τα εξής: «Ήξευρε και τούτο, ώ ιερεύ, ότι εάν είναι οι μεταλαμβάνοντες πολλοί και τελειώσωσι τα μυστήρια να μην τολμήσης να βάλης άλλον οίνον ή άλλο από την προσφοράν εις το άγιον ποτήριον, ότι βαρέως αμαρτάνεις και θανασίμως. Όταν ουν τύχη τοιούτον, διώρισε οι λοιποί να μείνωσι δια την αύριον, εις την οποίαν λειτουργήσας κοινώνησέ τους ή από το αρτοφόριον τον πεφυλαγμένον άγιον άρτον δια τους ασθενείς λαβών βάλε τον εις το άγιον ποτήριον και κοινώνησον τον λαόν όλον, ως έθος» (Κεφ. 12). Η «Ανθολογία» πάλι επαναλαμβάνει σχεδόν τα ίδια: «όταν είναι πολλοί οι μεταλαμβάνοντες και τελειώσωσι τα μυστήρια να μη τολμήση ο ιερεύς και βάλη εις το ποτήριον άλλον οίνον ή άλλο από την προσφοράν ούτε από τας μερίδας να τους μεταβάλη, ότι βαρέως και θανασίμως αμαρτάνει, άλλ’ ή από το άγιον αρτοφόριον να βάλη άγιον άρτον, ή να τους αφήση δια την αύριον» (Κεφ. Γ’, 22).
Νομίζω ότι έχει δίκαιο ο ευλαβής συγγραφεύς μόνο σ’ εκείνο που λέγει αναφορικά με την προσθήκη των μερίδων ή άλλου άρτου από το πρόσφορο. Κατ’ αρχήν δεν είναι επιτρεπτό να «αφήση δια την αύριον» εκείνους που προσέρχονται στην θεία κοινωνία. Ο ιερεύς πρέπει να βρη τρόπο να τους κοινωνήση, αφού αυτοί θα έχουν ετοιμασθή και δεν είναι φρόνιμο να έχωμε την αξίωσι να παρατείνουν την προετοιμασία των περισσότερο ή να τους αναγκάσωμε να εκκλησιασθούν και πάλι την επομένη, πράγμα που δεν θα είναι ίσως για τους περισσότερους δυνατό. Όσο για τον άγιο άρτο μπορεί ο ιερεύς να τον προσφέρη με φειδώ, ανάλογα με το πλήθος των προσερχομένων ή να προσθέση άλλον από το άγιο αρτοφόριο. Η προσθήκη όμως οίνου δεν βλέπω τον λόγο για τον οποίο πρέπει να κριθή τόσο αυστηρά και να θεωρηθή ως βαρύ και θανάσιμο αμάρτημα. Μήπως στο τίμιον Αίμα δεν προστίθεται και το ζέον; Και πάλι κατά την μετάδοσι της θείας κοινωνίας στους ασθενείς από το άγιο αρτοφόριο δεν βρέχεται ο άγιος άρτος με οίνο ή νερό; Πιο χαρακτηριστικό όμως είναι το παράδειγμα της λειτουργίας των Προηγιασμένων. Το τίμιον Σώμα δεν ενώνεται προ της θείας κοινωνίας με τον κοινό οίνο και το νερό, που κατά την ακολουθία της προθέσεως ρίπτεται στο ποτήριο, χωρίς να είναι τα είδη αυτά καθαγιασμένα, και σε λίγο πάλι δεν προστίθεται και το ζέον; Από το ποτήριο αυτό δεν κοινωνούν το τίμιο Σώμα και το Αίμα ο ιερεύς και οι πιστοί; Μπορεί λοιπόν κατ’ αναλογίαν να κάμη το ίδιο ο ιερεύς όταν πλησιάζη να εξαντληθή το τίμιον Αίμα, προσθέτοντας εγκαίρως οίνο χωρίς τον φόβο αμαρτήματος. Αυτό εξ άλλου γίνεται πάντοτε σε παρόμοιες περιστάσεις από πολλούς ευλαβεστάτους ιερείς.
Η «Ερμηνεία» φαίνεται όμως πως εννοεί άλλο πράγμα. Έχει υπ’ όψιν του ο συγγραφεύς της το ενδεχόμενον της ολοτελούς εξαντλήσεως του τιμίου Σώματος και του Αίματος, που βρίσκονται μέσα στο άγιο ποτήριο. Αν συμβή αυτό από έλλειψι προνοητικότητος του ιερέως και κακή οικονομία των ειδών της θείας ευχαριστίας, τότε βέβαια άλλη λύσις δεν μένει από την χρησιμοποίησι του αγίου άρτου του αρτοφορίου, με την προσθήκη όμως πάλι μη καθαγιασμένου οίνου.
Από το βιβλίο του αειμνήστου Καθηγητού της Θεολογικής σχολής του Α.Π.Θ., Ιωάννου Μ. Φουντούλη: Απαντήσεις εις Λειτουργικάς απορίας. Τόμος Α’. ΣΤ’ έκδοσις.
Εκδόσεις της Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήναι, 1991.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
