…Η μελέτη αυτή έχει, σαν κεντρικό άξονά της, ένα νεαρό Ελληνόπουλο, που γεννήθηκε σε μια εποχή που η ιδιαίτερη πατρίδα του, η Ζάκυνθος, ήταν σκλαβωμένη, αλλά και κάθε άλλη μια γωνιά της Ελληνικής πατρίδας του, που του ήταν τόσο προσφιλής, στέναζε υπό διπλό ξενικό ζυγό, τον Τούρκικο και τον Ενετικό. Σκλαβωμένο γεννήθηκε, σκλαβωμένο μεγάλωσε και σκλαβωμένο άφησε, στα είκοσί του χρόνια, τη ζωή.
Ποικιλόμορφες ήταν οι κοινωνικές συνθήκες και δύσκολες οι ημέρες και οι στιγμές. Ποικιλόμορφες από πολλές γενικώτερες πλευρές και δύσκολες από ακόμη πιο πολλές μερικώτερες, που η κάθε μια, περιελάμβανε σκηνές από ένα σκληρότατο μαρτυρικό και ανελεύθερο καθημερινό, κοινωνικό και ιδιωτικό βίο.
Και το μικρό εκείνο Ελληνόπουλο, που οι καπνοί των δυσκολιών της εποχής του και των ατομικών και οικογενειακών στερήσεων το έπνιγαν, βγήκε άτρωτο μέσα από τους καπνούς εκείνους, από τις αντιξοότητες εκείνες, από τις δοκιμασίες εκείνες, από την άνιση και απεγνωσμένη πάλη, για την επιβίωση, αρχών, παραδόσεων, θεσμών, τάξεων, προσώπων και πραγμάτων.
Η πείρα διδάσκει, ότι η παιδική και εφηβική ηλικία, ανάλογα με τις επιδράσεις που δέχεται, σφυριλατεί τον ατομικό χαρακτήρα.
Ευτυχής ο νέος εκείνος, που κατορθώνει να κρατηθή επάνω στις ηθικές γραμμές του, να βγη αλώβητος από τις επιδράσεις, οποιεσδήποτε και να είναι, είτε καλές, είτε κακές, και ακόμη, που επιτυγχάνει, οι επιδράσεις εκείνες, να ασκούν επάνω του επήρεια ευεργετική.
Ο ήρως της παρούσης μελέτης, παρ’ όλο που ήταν ένα άξεστο και αγράμματο παιδί, ένα παιδί που ανήκε σε μια κοινωνική τάξη κατώτερη, υπανάπτυκτη και περιφρονημένη, που άγρια την εκμεταλλεύοντο οι ισχυροί και οι μεγάλοι, που της είχαν σφιχτοδεμένο κάθε δικαίωμα μέσα στη ζωή, αλλά και αυτά ακόμη τα λεπτότερα αισθήματα της ψυχής, κατώρθωσε να συγκρατηθεί επάνω στις Ελληνο- Χριστιανικές γραμμές του, να συγκρατηθεί μέχρι του σημείου, που όχι μόνον να αντιταχθή στις εντεύθεν και εκείθεν επιδράσεις, στις παχυλές προσφορές του άπιστου κατακτητή, όχι μόνον να μην επηρεασθή από το μίσος του και τις απειλές του κατακτητή εκείνου, αλλά και να αντιδράσει, με τις επίκτητες ψυχικές του ιδιότητες, στις εντυπώσεις εκείνες, και μέχρι μάλιστα του σημείου, να αναδειχθή ήρως, να προτιμήση δηλαδή να φθάση στη θυσία του εαυτού του, να καή ζωντανό, από του να αφήση, αυτό τον εαυτό του, να στροβιλισθή μέσα στα σκοτεινά σημεία, των εξ ίσου σκοτεινών καιρών του.
Η ζωή και ο θάνατος του Θεόφιλου, του διπλοσκλαβωμένου εκείνου Ελληνόπουλου, του έτους 1635, δείχνει μέχρι ποίου σημείου μπορεί να εξαρθή και να φθάση ο νέος της κάθε εποχής και ιδιαίτερα το σημερινό ελεύθερο Ελληνόπουλο, που αναπνέει τον μοσχοβολισμένο αέρα της ελεύθερης Ελλάδος μας, το μοναδικό σημείο, του τρόπου της εκδηλώσεως…
Θεόφιλος ο Ζακύνθιος, ο ποπολάρος που αγίασε – Διονυσίου Χ. Στραβολέμου (εκτενές απόσπασμα).
