Η κοσμοϊστορική και κοσμοξάκουστη Ναυμαχία της Ναυπάκτου (7 Οκτωβρίου 1571), έθεσε τη σφραγίδα της στην ιστορία και στην εξέλιξη της Ευρώπης και ολόκληρου του κόσμου. Υπήρξε μία από τις μεγαλύτερες και σπουδαιότερες ναυμαχίες όλων των εποχών: 207 γαλέρες και 85 βοηθητικά πλοία με 1800 κανόνια συνολικά, 30000 στρατιώτες, 12900 ναύτες και 43000 κωπηλάτες αποτελούσαν την ενωμένη ευρωπαϊκή στρατιά. Απέναντί τους η οθωμανική δύναμη με 222 γαλέρες και 60 βοηθητικά πλοία με 750 κανόνια συνολικά, 34000 στρατιώτες, 13000 ναύτες και 41000 σκλάβους κωπηλάτες. Οι θέσεις των δύο στόλων, οι καιρικές συνθήκες η μαχητικότητα των στρατιωτών, ο ρόλος των πλοίων, τα οπλικά συστήματα πλοίων και στρατιωτών και η οργάνωση και στρατηγική ικανότητα των επικεφαλής, αναφέρονται ως οι βασικοί παράγοντες που έκριναν τη ναυμαχία.
Στους βασικούς αυτούς παράγοντες, ο Γάλλος συγγραφέας και δημοσιογράφος Gilles Martin –Chauffier έρχεται να προσθέσει έναν ακόμα, ίσως τον σημαντικότερο. Στο βιβλίο του «ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ», το οποίο πρόσφατα εξεδόθη στα ελληνικά (εκδ. ΚΑΣΤΑΛΙΑ), αναφερόμενος συνοπτικά στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου, κάνει ειδικά αναφορά στο ρόλο των πληρωμάτων των πλοίων και μάλιστα των πολλών χριστιανών και Ελλήνων σκλάβων που κωπηλατούσαν στα τουρκικά πλοία. Στην πορεία της ανθρώπινης ιστορίας, μαζί με τους επώνυμους στους οποίους συνήθως εστιάζουν οι ιστορικοί, ο μεγάλος πρωταγωνιστής είναι το ανώνυμο πλήθος και μάλιστα αρκετές φορές κάτω από συνθήκες βίας και καταναγκασμού, γεγονός που δίνει στα ιστορικά γεγονότα μια ανθρώπινη χροιά, πέρα από την ψυχρή ιστοριογραφία. Στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου συγκεκριμένα, οι κωπηλάτες των δύο στόλων κυρίως σκλάβοι και κατάδικοι, εκτός από την άχαρη και οδυνηρή εργασία της κωπηλασίας, κλήθηκαν να λάβουν μέρος ενεργό στην εξέλιξη της ναυμαχίας. Η συμμετοχή τους αυτή έκρινε σε μεγάλο βαθμό τη ναυμαχία…
Ας δώσουμε όμως για λίγο το λόγο στο Γάλλο συγγραφέα και στη σύντομη περιγραφή που κάνει για τη ναυμαχία και την έκβασή της: «Τα πάντα τυλίγονται μέσα σ’ ένα τεράστιο σύννεφο πυρίτιδας. Τα έμβολα σπάνε, τα άρμενα μπερδεύονται με τα άλμπουρα, τα κανόνια ρίχνουν σχεδόν εξ επαφής, …κάνουν ρεσάλτο οι μεν στις ναυαρχίδες των δε… Για πολλές ώρες η μάχη είναι αμφίρροπη… Η σφαγή είναι τέτοια που ο Ιωάννης (ναύαρχος του ευρωπαϊκού χριστιανικού στόλου ), έχοντας θεία έμπνευση, διατάσσει την απελευθέρωση όλων των καταδίκων στις γαλέρες του. Έτσι κι αλλιώς δεν κάνουν κανένα ελιγμό: τουλάχιστον ας πολεμήσουν. Μπροστά σε τούτη την πλημμυρίδα νεόφερτων πολεμιστών, ο Οθωμανός ναύαρχος δίνει την ίδια εντολή. Μοιραίο λάθος: οι δικοί του κωπηλάτες είναι χριστιανοί σκλάβοι. Μόλις απελευθερώνονται από τα δεσμά τους, επιτίθενται στους μέχρι πρότινος δεσμοφύλακές τους. Τούτη τη φορά, η νίκη διάλεξε στρατόπεδο. Τριάντα χιλιάδες Τούρκοι σκοτώθηκαν, εξήντα γαλέρες βυθίστηκαν και εκατόν σαράντα έπεσαν στα χέρια των χριστιανών. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε να γνωρίσει τέτοια πανωλεθρία από την εποχή του Ταμερλάνου».
Γνωρίζουμε από διάφορες πηγές ότι μεγάλο μέρος των κωπηλατών στα τουρκικά πλοία (περίπου το 40%) ήταν χριστιανοί Έλληνες που είχαν συλληφθεί σε επιδρομές του τουρκικού στόλου στις Κυκλάδες, την Κρήτη και το Ιόνιο. Γνωρίζουμε επίσης ότι πολλοί ήταν οι Έλληνες κωπηλάτες μαζί με ναύτες και στρατιώτες είτε σε ελληνικά είτε σε ευρωπαϊκά πλοία που συμμετείχαν στον ευρωπαϊκό χριστιανικό στόλο. Πολλοί από αυτούς έβαψαν με το αίμα τους τον Πατραϊκό κόλπο και σε μεγάλο βαθμό το τίμημα της νίκης πληρώθηκε με ελληνικό αίμα. Σ’ αυτούς, λοιπόν, τους ανώνυμους της Ναυμαχίας της Ναυπάκτου και μάλιστα στους πολλούς Έλληνες που είτε πολέμησαν ελεύθερα με την προσδοκία μιας καλύτερης μέρας για την υπόδουλη πατρίδα τους, είτε συμμετείχαν καταναγκαστικά ως σκλάβοι στην περιβόητη αυτή ναυμαχία, ας στρέψουμε το νου και την καρδιά μας. Ας τους ανασύρουμε από την ιστορική λήθη, ας προσευχόμαστε για την ανάπαυση των ψυχών τους και ας τους τιμούμε ως αληθινούς ήρωες. Διότι συμμετείχαν με το σώμα και την ψυχή τους στη μεγάλη αυτή αναμέτρηση και πολλοί από αυτούς έδωσαν και αυτή τη ζωή τους, όχι για ιδιοτελείς σκοπούς, αλλά από αγάπη για την ελευθερία, την πίστη στο Χριστό, την Πατρίδα. Ας είναι και όσα γράφτηκαν στο μικρό αυτό άρθρο ένα μνημόσυνο στη μνήμη τους.
Από το περιοδικό «Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΩΝ ΟΥΡΑΝΩΝ», Τεύχος 38, Αύγουστος –Σεπτέμβριος 2009, σελ. 5.
Επιμέλεια Κωνσταντίνα Κυριακούλη.
